Vì sao mở kho dự trữ dầu chiến lược là điều gần như chắc chắn?

Theo nguồn tin Reuters, khả năng các nước mở kho dự trữ dầu chiến lược trước hoặc trong mùa hè năm nay đã vượt quá mức 50%. Vấn đề bây giờ chỉ còn là thời gian và qui mô, số lượng nước tham gia. Liệu kế hoạch có nhận được sự trợ giúp từ các nước có số lượng dự trữ lớn như Trung Quốc, và liệu Arab Saudi, nước sản xuất dầu lớn nhất thế giới, có tăng lượng dầu xuất ra thế giới ngay cả khi lượng tồn kho thương mại đang ở mức cao hay không.

Giữa các thành viên của tổ chức năng lượng thế giới (IEA) đang có những quan điểm bất đồng về việc liệu các điều kiện cho một đợt mở kho dự trữ đã xuất hiện đầy đủ hay chưa. Các nhà hoạch định chính sách của Mỹ đã thảo luận về vấn đề này trong vài tuần gần đây. Anh và Pháp cũng bày tỏ sự ủng hộ trong khi Đức và một vài nước châu Âu khác lại phản đối.

IEA giờ đây đang cố gắng để có thể đưa ra quan điểm rõ ràng về việc này. Trong buổi trả lời phỏng vấn báo chí tháng trước, bà Maria van der Hoeven, Giám đốc điều hành IEA cho biết cơ quan này vẫn chưa có buổi thảo luận nào về việc mở kho dự trữ, cũng chưa nhận được thông tin chính thức nào từ Mỹ, dù rằng nước này được phép tự do mở kho dự trữ của họ sau khi tham khảo ý kiến từ IEA.

Nghiên cứu thị trường mới nhất của IEA lặp lại những cảnh báo trước đó về sự sụt giảm lượng dầu dự trữ và căng thẳng cung cầu. Trong báo cáo về thị trường dầu mỏ tháng 3, có đoạn viết: “Lượng dự trữ dôi dư của OECD sau suy thoái nhìn chung đã sụt giảm đáng kể và lượng tồn kho thực sự rất căng. Có thể sự gián đoạn nguồn cung do vấn đề Iran không thực sự tồn tại. Nhưng lượng dầu từ các nước không thuộc OPEC đã sụt giảm khoảng 750.000 thùng/ngày do các yếu tố về kỹ thuật và chính trị gây nên.”

Giới quan sát nhận thấy có sự lưỡng lự từ phía IEA và Ủy ban châu Âu (EC) trong việc ủng hộ mở kho dự trữ. Tuy nhiên, sự phản đối của IEA đã dịu đi trước áp lực lớn từ Mỹ và các nước khác.

Trong cuộc họp thường kỳ diễn ra hôm 28 và 29/3 vừa qua, bà Van der Hoeven nhận định “Thị trường dầu mỏ đã diễn biến căng thẳng trong những tháng gần đây, giá dầu thô đang tăng cao trở lại, giá xăng đạt mức cao kỷ lục ở một vài nước thành viên. Giống như các tổ chức khác, IEA cũng quan ngại về tác động của giá dầu tăng cao trong bối cảnh sự hồi phục nền kinh tế mong manh.”

Vẫn chưa thể kết luận các điều kiện pháp lý cho một đợt mở kho dự trữ phối hợp giữa các nước đã được thỏa mãn, nhưng dường như điều đó đang đến gần, dựa vào lượng cung khan hiếm và suy giảm kinh tế.

Bà Van der Hoeven cam kết, IEA sẽ giám sát gắt gao diễn biến thị trường và sẽ liên kết chặt chẽ với các nước thành viên nhằm trao đổi về tình hình thị trường. Bà nhấn mạnh IEA được lập ra để có thể phản ứng nếu thị trường đổ vỡ nghiêm trọng và luôn sẵn sàng hành động nếu các điều kiện mở kho dự trữ xuất hiện.

Mỹ và các nước đồng minh bày tỏ quan điểm mạnh mẽ rằng họ có quyền đơn phương mở kho dự trữ và IEA không có quyền can thiệp.

Các điều kiện pháp lý qui định về việc mở kho dự trữ là khá mơ hồ. Theo qui định tại “Hệ thống phản ứng trong trường hợp khẩn cấp về nguồn cung” được IEA xuất bản năm 2011, điều kiện để mở kho là “sự đổ vỡ nguồn cung thực sự xảy ra hoặc có nguy cơ xảy ra” hoặc “đổ vỡ nguồn cung dầu chính trên thế giới”.

Điều 8 của Hiệp ước IEP năm 1974 về xác lập hệ thống các hành động đối phó tập thể, hạn chế nhu cầu và dự trữ khẩn cấp, qui định sự sụt giảm nguồn cung bằng ít nhất 7% nguồn cung hàng ngày của nước tham gia hiệp ước. Tuy nhiên, điều kiện này đã bị vi phạm trong ba lần mở kho dự trữ được IEA bao gồm chiến tranh vùng vịnh năm 1991, bão Katrina năm 2005 và nội chiến Libi năm 2011.

Một điều quan trọng là hiệp ước này chỉ ra rõ rằng kể cả khi vấn đề được dự báo xảy ra thì hành động tập thể vẫn có thể được thực hiện: “Bất cứ khi nào tình trạng sụt giảm lượng cung dầu mỏ xảy ra hoặc có thể sẽ xảy ra ở tất cả các nước hoặc bất kỳ nước thành viên nào, các biện pháp khẩn cấp sẽ có hiệu lực.”

Các nước có quyền đơn phương mở kho dự trữ dầu chiến lược và IEA không có quyền can thiệp

Tại mục (42 USC 77 6241(d)(1) qui định kho dự trữ sẽ được mở chỉ khi “tổng thống xác nhận sự sụt giảm và việc bán bắt buộc phải được thực hiện trước nguy cơ đổ vỡ nguồn cung nghiêm trọng hoặc thực hiện theo lệnh từ chính quyền liên bang theo chương trình năng lượng quốc tế”.

Tại mục 42 USC 77 6202(8), luật Mỹ qui định sự đổ vỡ nguồn cung năng lượng nghiêm trọng là sự thiếu hụt mà “(A) đang hoặc sẽ xảy ra trên diện rộng và khoảng thời gian dài, do hiện tượng thiên nhiên khẩn cấp; (B) gây ra hoặc có thể gây ra tác động tiêu cực đến an ninh quốc gia hoặc nền kinh tế quốc gia; và (C) gây ra hoặc có thể gây ra sự đổ vỡ nguồn cung hoặc các sản phẩm xăng nhập khẩu, sụt giảm nguồn cung các sản phẩm xăng dầu trong nước, hoặc hành động phá hoại chính trị hoặc thiên tai”

Tổng thống phải chứng nhận rằng “ (A) tình trạng khẩn cấp tồn tại và có sự sụt giảm đáng kể nguồn cung trong phạm vi và thời gian đáng kể; (B) sự tăng giá nghiêm trọng đối với các sản phẩm xăng dầu do tình trạng khẩn cấp này gây ra; và (C) sự tăng giá này có thể gây ra tác động tiêu cực ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế quốc gia.”

Giờ đây, câu hỏi dành cho IEA và chính phủ các nước thành viên là liệu sự suy giảm hiện tại từ Nam Sudan, Yemen, Syria và Iran và các nước được dự báo (nếu lượng dầu mỏ xuất khẩu của Iran tiếp tục sụt giảm) đã là đủ để các nước này mở kho dự trữ hay chưa. Và, vấn đề đặt ra đối với IEA và các nước phản đối việc này là đợt mở kho dự trữ để đối phó với cuộc nội chiến ở Libi đã trở thành tiền lệ.

Việc mở kho dự trữ năm 2011 do vấn đề Libya được xem là thành công, vậy tại sao điều tương tự lại không xảy ra khi yếu tố Iran cũng làm cung giảm sút như vậy?

Phó Giám đốc điều hành IEA Richard Jones cho rằng đợt mở kho dự trữ năm ngoái nên được xem là một thành công. Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo IEA đang cố gắng giải thích tại sao việc mở kho dự trữ của năm 2011 là phù hợp nhưng điều đó lại không phù hợp trong tình hình năm nay, khi mà  nguy cơ đổ vỡ nguồn cung là ít hơn trong khi lượng dầu sụt giảm lại tương đương. Hầu hết các điều kiện giá tăng, lượng tồn kho giảm và căng thẳng cung cầu đều xảy ra tương tự.

Trong khi đó, kể cả khi điều đang gây tranh cãi là các biện pháp trừng phạt không làm ảnh hưởng đến xuất khẩu của Iran, thì điều dễ dàng tiên đoán được là vào mùa hè này Iran sẽ cắt giảm lượng xuất khẩu. Điều này có thể củng cố thêm cho việc điều chỉnh việc mở kho dự trữ được qui định bởi IEA và luật Mỹ.

Cuối cùng, việc mở kho dự trữ là một hành động mang tính chất chính trị. Trong trường hợp này, chính sách năng lượng về kho dự trữ sẽ phải lệ thuộc vào chính sách ngoại giao đối với Iran và hạn chế Israel thông qua các biện pháp trừng phạt.

Trong suốt cuộc tranh luận này, các chính sách ngoại giao đã lấn át các chính sách về năng lượng. Đứng trên quan điểm của một người tiêu dùng năng lượng, việc áp dụng cấm vận xuất khẩu dầu thô đối với Iran là điều hết sức nhạy cảm, nhưng các vị ngoại trưởng đã chiến thắng các đối tác năng lượng của họ.

“Quan điểm ở đây là giá dầu tăng cao là sự trả giá cho việc ngăn chặn hoặc kéo lùi cuộc chiến chống lại Iran và việc tăng giá dầu có thể được kiềm chế bằng cách sử dụng các kho khẩn cấp,” một nguồn tin trong ngành cho hay.

Các chính trị gia ở Mỹ, Anh và một số nước khác sẽ làm mọi cách để có thể đạt được mục tiêu đó, điều này khiến việc mở kho dự trữ dường như chắc chắn sẽ xảy ra, trừ khi giá dầu đi xuống.