Chuyên gia tâm lý học hành vi: Đây là lý do vì sao người thông minh đôi khi lại "kém sáng suốt" bất ngờ so với người có IQ trung bình

Nhiều người thường liên kết sự thông minh với các quyết định sáng suốt. Thế nhưng thực tế là không phải những người thông minh thì luôn đưa ra những quyết định thông minh mọi lúc. Ngay cả nhà đầu tư nổi tiếng Warren Buffet từ lâu cũng đã nói rằng IQ không phải là yếu tố duy nhất làm nên thành công. 

Các nhà nghiên cứu cũng ủng hộ điều này. Keith Stanovich, giáo sư nghiên cứu về phát triển con người tại Đại học Toronto, đã nghiên cứu tâm lý học lý luận trong hơn một thập kỷ. Phát hiện của ông cho thấy các bài kiểm tra IQ rất tốt khi dùng để đo những khả năng tinh thần như logic, lý luận trừu tượng và khả năng ghi nhớ. Thế nhưng những bài kiểm tra này không đáng tin cậy để kết luận rằng người có IQ cao thì luôn đưa ra các quyết định sáng suốt trong các tình huống thực tế. 

Dưới đây là hai trong số những lý do ngăn cản người thông minh đưa ra các quyết định sáng suốt phổ biến nhất. Nhận thức được chúng sẽ giúp bạn đưa ra các quyết định tốt hơn trong tương lai bất kể điểm số IQ của bạn là bao nhiêu.

1. IQ cao làm tăng khả năng đánh lừa bản thân bằng những câu chuyện phức tạp về lý do tại sao điều đó xảy ra

Những người có chỉ số IQ cao không phải luôn là người tiếp thu nhanh, bởi vì đôi khi họ cố gắng "nhồi nhét" thế giới thực vào các lý thuyết mà họ đã được dạy, trong khi những người bình thường thì dễ dàng chấp nhận những gì đã xảy ra.

Vấn đề ở đây là chúng ta có xu hướng đánh giá người khác chỉ dựa trên hành động của họ, nhưng khi tự đánh giá chính mình thì chúng ta lại có một cuộc đối thoại nội bộ để biện minh cho những sai lầm và quyết định tồi tệ của bản thân. 

Chẳng hạn như nếu bạn là người quản lý quỹ bị lỗ khi đầu tư thì tôi có thể ngay lập tức chỉ ra bạn đã phạm sai lầm ở đâu như mua vào trong tình trạng bong bóng thị trường, bán ra khi hoảng loạn hay không đa dạng hóa kênh đầu tư. 

Thế nhưng, nếu tôi là người quản lý quỹ đầu tư đó, tôi sẽ có xu hướng kể một câu chuyện để biện minh cho quyết định của mình. Tôi có thế nói rằng mô hình của tôi đúng chỉ là thị trường đang vận hành sai hay một thế lực nào đó đã tác động...

Chúng ta nghĩ rằng bản thân mình ít khiếm khuyết hơn những người khác, bởi vì chúng ta chỉ thường tự biện minh cho chính mình và hiếm khi nghe những lời biện minh cho những lỗi lầm của người khác. 

Bởi vậy, những người có IQ cao thường dùng năng lực đó để tạo nên những câu chuyện phức tạp về lý do tại sao mọi thứ xảy ra, đặc biệt là để biện minh cho việc vì sao một người thông minh như họ lại đưa ra quyết định không sáng suốt như thế. 

2. IQ cao khiến bạn lầm tưởng rằng các vấn đề phức tạp đòi hỏi các giải pháp phức tạp

Đôi khi những vấn đề phức tạp nhất có thể được giải quyết bằng các giải pháp vô cùng đơn giản bởi vì các giải pháp đơn giản thì tập trung trực tiếp vào vấn đề thay vì cố gắng phức tạp hóa mọi chuyện.

Trong bộ phim tài liệu "Ung thư: Hoàng đế của tất cả các loại bệnh tật" của Ken Burns, nhà nghiên cứu ung thư Robert Weinberg đã giải thích lý do tại sao những người thông minh như ông lại không quan tâm đến các giải pháp đơn giản ngay cả khi nó có hiệu quả. 

“Thuyết phục ai đó từ bỏ việc hút thuốc lá là một bài tập tâm lý chứ không có gì cần phải làm với các phân tử, gen hay tế bào. Và những người như tôi về cơ bản không quan tâm đến điều này, mặc dù thực tế rằng việc ngăn cản người hút thuốc sẽ có tác dụng giảm tỷ lệ tử vong do ung thư cao hơn bất cứ điều gì tôi hy vọng có thể làm trong đời mình”, nhà nghiên cứu Robert cho biết. 

Hơn nữa, ngay cả khi vấn đề đòi hỏi một giải pháp phức tạp, khả năng truyền đạt nó bằng những thuật ngữ đơn giản là cần thiết để khiến mọi người dễ dàng tiếp nhận. Thế nhưng những người có IQ thường làm cho mọi thứ phức tạp trở nên phức tạp hơn. 

Điều này khiến tôi tự hỏi: Có bao nhiêu thiên tài học thuật đã phát hiện ra một điều đơn giản đáng kinh ngạc, nhưng sau đó lại viết ra những bài báo khoa học phức tạp mà ít người có thể hiểu được? Chắc chắn là rất nhiều!

Bài viết của Morgan Housel, nhà nghiên cứu hành vi nổi tiếng, đồng thời là tác giả cuốn sách “The Psychology of Money: Timeless Lessons on Wealth, Greed, and Happiness”, đăng trên CNBC.