Mexico "hoảng hồn" với Donald Trump

Khi được hỏi ông nghĩ gì về kế hoạch xây một bức tường chắn giữa biên giới Mexico và Mỹ của Donald Trump, một quan chức của Mexico đã mỉm cười và mở điện thoại lên. Ông mở ra một tấm bản đồ Mexico từ năm 1824, khi các bang California, Texas và vùng ngày nay là vùng phía Tây Nam của nước Mỹ đều thuộc về Mexico. “Chúng tôi sẵn lòng trả tiền để xây bức tường đó”, ông nói đùa hóm hỉnh.

Đối với phần lớn người Mexico, viễn cảnh Donald Trump chiến thắng trong cuộc bầu cử sắp tới không vui vẻ đến vậy. Ứng viên của đảng Cộng hòa tuyên bố sẽ áp mức thuế 35% lên hàng hóa nhập khẩu từ Mexico và sẽ xóa bỏ Hiệp định thương mại tự do Bắc Mỹ (NAFTA).

Thống đốc NHTW Mexico nhận định chỉ nguyên mức thuế 35% cũng đủ để tạo thành một “cơn bão” giáng xuống nền kinh tế nước này. Các chuyên gia kinh tế khác thì cho rằng GDP của Mexico sẽ giảm 5%. Viện Peterson dự đoán chính sách bảo hộ thương mại của Trump sẽ thổi bùng lên một cuộc chiến thương mại, đẩy nước Mỹ vào thời kỳ suy thoái và đến năm 2019 nước Mỹ mất đi 4,8 triệu việc làm.

Đến thăm hai thành phố tràn đầy ánh nắng mặt trời Tijuana (Mexico) và San Diego (California), bạn sẽ cảm nhận được ý nghĩa của mối quan hệ giữa hai nước. Đường biên giới ngăn cách giữa hai thành phố chính là đường biên giới nhộn nhịp nhất ở Tây bán cầu. Người Mexico băng qua đây để tới công ty làm việc, đi mua sắm và thăm bạn bè. Người Mỹ hướng về phía Nam để nghỉ ngơi trên bãi biển và tìm tới dịch vụ nha khoa giá rẻ. Là người của đảng Cộng hòa, thị trưởng thành phố San Diego Kevin Faulconer coi công việc của mình là xóa đi những rào cản trên biên giới, thúc đẩy hoạt động kinh doanh giữa hai quốc gia.

Kể từ khi NAFTA được thông qua, kim ngạch thương mại giữa Mỹ và Mexico đã tăng hơn 6 lần. Mexico là thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của Mỹ, trong khi Mỹ là thị trường lớn nhất của Mexico. Hai nước “không còn đơn thuần bán những sản phẩm đã hoàn thiện cho nhau mà cùng nhau xây dựng mọi thứ”. Mỹ và Mexico đã cùng nhau tạo nên lợi thế để hình thành một nền kinh tế khu vực “siêu cạnh tranh”.

Ví dụ, trong một nhà máy khổng lồ ở Tijuana, hàng trăm công nhân mặc đồng phục màu xanh đang lắp ráp những chiếc tai nghe. Plantronics, công ty Mỹ sở hữu nhà máy này, luôn được bình chọn là một trong những nơi làm việc tốt nhất ở Mexico.

Nhà máy này cũng là ví dụ cho thấy một đặc điểm giúp Mexico trở nên đặc biệt hữu dụng đối với các nhà sản xuất Mỹ như thế nào. Đó chính là tính tùy biến. Các khách hàng ngày càng muốn mua các sản phẩm in đậm dấu ấn cá nhân nhiều hơn đồng thời cũng muốn được giao hàng nhanh. Nhà sản xuất sẽ dễ dàng đáp ứng được nhu cầu này nếu cơ sở sản xuất ở ngay bên cạnh. Plantronics cho phép khách hàng tùy chọn màu sắc và thiết kế của sản phẩm (chẳng hạn như màu xanh và không thấm mồ hôi). Sản phẩm đến tay khách hàng Mỹ và Canada chỉ sau 48 giờ. Plantronic sẽ chẳng thể làm được điều này nếu đặt nhà máy ở Trung Quốc.

Sản xuất ở Mexico càng trở nên hấp dẫn hơn kể từ năm 2010, khi mà chi phí nhân công ở Trung Quốc bắt đầu tăng lên. Những công đoạn phức tạp nhất luôn được làm ở Mỹ, nhưng các công ty không chỉ đơn giản là kết hợp những “bộ óc Mỹ” với “sức mạnh cơ bắp” của Mexico. Mexico có nhiều kỹ sư hơn Mỹ (tính theo tỷ lệ dân số) và có thế mạnh về đào tạo nghề. Thermo Fisher Scientific, một công ty chuyên về công nghệ dùng trong y tế, thường sử dụng các kỹ sư công nghệ ở Tijuana để viết phần mềm.

Mexico không thể so được với Trung Quốc trong cuộc chạy đua sản xuất hàng loạt những hàng hóa siêu rẻ. Tuy nhiên, quốc gia này lại có thể cung cấp những dịch vụ đem lại nhiều lợi nhuận hơn. 3DR là một công ty có trụ sở ở California chuyên bán máy bay không người lái sử dụng trong các công trường xây dựng. Máy móc thường được sản xuất ở Trung Quốc nhưng công ty có một nhóm các kỹ sư mạnh về công nghệ và nói được tiếng Anh làm công việc kiểm tra, sửa chữa và hỗ trợ kỹ thuật ở Tijuana. Và, phần mang lại nhiều giá trị hơn không phải bản thân chiếc máy bay mà nằm ở các phần mềm và dịch vụ đi kèm với nó.

Theo Theodore Moran và Lindsay Oldneski đến từ Viện Peterson, đúng là vì công việc bị chuyển sang Mexico, một bộ phận lao động Mỹ có tay nghề thấp sẽ mất việc. Tuy nhiên xét về lợi ích chung thì nước Mỹ có lợi vì hàng hóa rẻ hơn nhiều. Nếu 1 gia đình Mỹ tiết kiệm được 100 USD nhờ mua máy giặt “made in Mexico” và chi số tiền này ở rạp chiếu phim, họ tạo ra công ăn việc làm cho nhân viên bán vé, cho người quản lý rạp chiếu phim và “thậm chí là cho cả Brad Pitt”.

Các doanh nghiệp mà hoạt động kinh doanh bám chặt vào đường biên có nhiều cảm nghĩ khác nhau về kế hoạch phá tan hệ sinh thái này của Donald Trump. Một số quả quyết rằng Trump sẽ thua cuộc, một số khác thì vì e ngại mà không dám lên tiếng (vì Trump có “sở thích” liệt kê tên các công ty đang có nhà máy ở Mexico).

Tuy nhiên cũng có một số người không ngần ngại thể hiện sự thất kinh. “Có lẽ chúng tôi sẽ phải đóng cửa. Tác động là rất lớn và khủng khiếp”, giám đốc liên đoàn phát triển kinh tế khu vực San Diego nói. Đầu tháng 10, tờ nhật báo bảo thủ San Diego Union – Tribune đã công bố ủng hộ Hillary Clinton – lần đầu tiên trong lịch sử 148 năm tờ báo này ủng hộ một ứng viên của đảng Dân chủ.

Một số người cho rằng lời kêu gọi xây dựng bức tường chắn ở biên giới hay cấm cửa người Mexico và đánh thuế cao chỉ là những lời khoa trương để Trump tạo ra điểm nhấn cho chiến dịch tranh cử của mình. Tuy nhiên, cho đến nay đã có thể nhìn thấy một tác động tiêu cực mà Mexico phải gánh chịu. “Trump chỉ cần có khả năng trở thành Tổng thống Mỹ là đã khiến Mexico trở nên kém hấp dẫn trong mắt nhà đầu tư nước ngoài rồi”, một chuyên gia người Mexico nói. Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) mà cả Mỹ và Mexico đều tham gia cũng đang bị trì hoãn. Ngoài ra, vì đồng peso giảm giá, giá trị của dòng kiều hối mà người Mexico ở Mỹ gửi về quê nhà cũng giảm sút đáng kể.