Cho vay BOT, BT giao thông: Ngân hàng “liệu cơm gắp mắm”

Vốn NH chỉ là trợ lực

Trong thời gian qua, các NHTM đã đầu tư một nguồn vốn không nhỏ tài trợ cho các dự án hạ tầng giao thông. Dư nợ với các dự án loại này đang có xu hướng gia tăng tại nhiều NH. Theo lãnh đạo vụ, cục chức năng NHNN, riêng trong năm 2014, cam kết cho vay kết cấu hạ tầng là khoảng 115.000 tỷ đồng, trong đó cho vay BOT, BT của các NH là gần 89.000 tỷ đồng. Số liệu được cập nhật mới nhất, tính từ đầu năm đến 31/3/2015, cho vay BOT đã đạt xấp xỉ 81.000 tỷ đồng.

Với nguồn vốn trên, theo nhận định của các chuyên gia, hệ thống NH góp phần đảm bảo tiến độ, khối lượng đầu tư xây dựng các công trình giao thông, đáp ứng tốt hơn yêu cầu phát triển hạ tầng giao thông phục vụ phát triển kinh tế - xã hội theo đúng chủ trương của Đảng và Nhà nước.

TS. Cấn Văn Lực bổ sung thêm những tác động tích cực của hoạt động cho vay dự án giao thông của các NH, đó là thúc đẩy tiến độ thi công tại các dự án bị chậm do thiếu vốn tạm thời, ngân sách chưa kịp cấp.

Một ví dụ điển hình, dự án Quốc lộ 1A nếu không có sự trợ lực vốn kịp thời của hệ thống NH chắc chắn tiến độ sẽ rất chậm, ảnh hưởng đến tốc độ phát triển kinh tế - xã hội cả khu vực và đất nước. Tác dụng tích cực nữa là tính lan tỏa cho vay dự án kết cấu hạ tầng giao thông khá lớn, vì liên quan đến nhiều lĩnh vực xây lắp, vật liệu xây dựng… giúp giải phóng lượng hàng tồn kho cho các DN trong ngành này.

Mặc dù có những tác động nhất định nhưng TS. Cấn Văn Lực cho rằng, nguồn vốn NH chỉ là trợ lực chứ không phải nguồn vốn chủ yếu trong lĩnh vực này.

Về vấn đề này, TS. Võ Trí Thành, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) thông tin thêm, các dự án theo hình thức đối tác công - tư (PPP) rất quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội. Những dự án này đều cần rất nhiều vốn, trong khi ngân sách Nhà nước lại không đủ để đầu tư, còn huy động qua thị trường vốn lại hạn chế và bản thân năng lực tài chính của các DN cũng không phải là quá mạnh.

Vì vậy, việc DN vay vốn NHTM đầu tư dự án này không có gì là quá bất thường, nhất là vốn đầu tư cho nền kinh tế ở Việt Nam cũng như một số nước châu Á vẫn chủ yếu dựa vào NH. Tuy nhiên, TS. Thành cũng rất tỏ ra thận trọng: “Sai lầm có thể dẫn tới những rủi ro không hề nhỏ”.

Theo đánh giá của NHNN, tuy đã đạt được những kết quả tích cực nhưng việc cấp tín dụng của các TCTD, chi nhánh NH nước ngoài đối với lĩnh vực đầu tư kết cấu hạ tầng giao thông vẫn còn một số bất cập, chưa đánh giá đầy đủ những rủi ro có liên quan. Vì vậy, NHNN ban hành Chỉ thị 05 với những yêu cầu buộc các TCTD phải rất thận trọng khi cấp tín dụng đối với các dự án BOT, BT giao thông; đồng thời yêu cầu đơn vị liên quan giám sát chặt chẽ hoạt động cấp tín dụng.

Ngăn chặn kịp thời rủi ro

Theo Phó giám đốc Khối Quản trị rủi ro (VPBank) Đào Gia Hưng, việc ban hành Chỉ thị 05 là hợp lý, đúng thời điểm. Ở giai đoạn này, các NH đang tập trung phát triển cho vay sau một thời gian nền kinh tế khó khăn. Cộng thêm chuyện chỉ số của nền kinh tế đang phục hồi, nếu không cẩn thận sẽ bị quá “nóng”. Chỉ thị 05 như tín hiệu “đèn vàng”, mang tính chất cảnh báo, thận trọng với NH. Theo đó, các NH vẫn cho vay nhưng phải xem xét các dự án mình cho vay có hiệu quả hay không.

Thực tế, các NH sẽ phải đối mặt những rủi ro nào khi cho vay các dự án hạ tầng giao thông? Rủi ro thứ nhất dễ dàng nhận thấy là sai lệch cơ cấu kỳ hạn. Bởi vì, các NHTM chủ yếu là huy động ngắn hạn, nhưng cho vay các dự án phát triển kết cấu hạ tầng, ngoài vốn lớn thì thời hạn cho vay rất dài.

Theo tìm hiểu của phóng viên, qua những hợp đồng cho vay đối với các dự án BOT, BT cho thấy, thời gian vay ngắn nhất là khoảng 15-18 năm và dài nhất là 25-30 năm. Không những vậy, dòng tiền thu được từ khoản đầu tư này qua phí, lệ phí phải mất một thời gian, có thể lên tới 5-7 năm chủ đầu tư mới có dòng tiền trả nợ. Nếu không đánh giá, nghiên cứu, giám sát tốt dự án thì các NH có thể gặp rủi ro về thanh khoản.

Vấn đề thứ hai, khu vực DN tư nhân của Việt Nam trong lĩnh vực sản xuất kinh doanh khác cũng dựa rất nhiều vào vốn NH. Cho nên, nếu các NH không cân đối tốt mà lại tập trung quá mức vào lĩnh vực cho vay này có thể hạn chế dòng tín dụng của NHTM vào khu vực sản xuất, kinh doanh khác đang rất cần vốn như DNNVV, nông nghiệp nông thôn… Vấn đề thứ ba, nếu dự án triển khai không hiệu quả do năng lực nhà thầu yếu, quản lý vận hành không tốt… NH sẽ có nguy cơ đối mặt với việc nợ xấu gia tăng.

Trước những rủi ro có thể phát sinh trên, theo nhận định của các chuyên gia, việc NHNN ban hành Chỉ thị 05 với những yêu cầu chặt chẽ, khắt khe hơn trong cấp tín dụng đối với lĩnh vực trên là phù hợp. “Bên cạnh giảm thiểu rủi ro chênh lệch kỳ hạn, nắn dòng tín dụng vào những lĩnh vực ưu tiên của Chính phủ, NHNN, về cơ bản những quy định tại Chỉ thị 05 nhằm kiểm soát và cảnh báo rủi ro tín dụng”, TS. Cấn Văn Lực đưa ra đánh giá cụ thể.

Khẳng định BOT, BT hay PPP là một cơ chế cần thiết, nhưng TS. Thành cho rằng, không nên xem nó là một liều thuốc vạn năng để có thể chữa trị căn bệnh thiếu vốn cho phát triển kết cấu hạ tầng hiệu quả, mà vẫn cần phải xem xét một cách thận trọng. Bởi nó có thể thành công, nhưng thất bại cũng có thể xảy ra. Đồng thời, cơ chế đánh giá, giám sát dự án độc lập, có chuyên môn, chất lượng cũng rất quan trọng nhằm đảm bảo tính hiệu quả của các dự án hạ tầng giao thông.

Còn TS. Cấn Văn Lực gợi ý: Ngoài phát hành trái phiếu công trình, huy động vốn kết hợp công tư theo hình thức PPP, ODA và đặc biệt có thể lưu ý đến nguồn vốn của NH đầu tư nước ngoài.

Về phía cơ quan quản lý, lãnh đạo vụ, cục chức năng NHNN khẳng định: NHNN ban hành Chỉ thị 05 không phải để ngăn cản cấp tín dụng đối với dự án BOT, BT giao thông mà là cảnh báo để các NH thận trọng hơn, liệu sức mình không nên chạy theo trào lưu.