“Cởi trói” cho doanh nghiệp: “Chìa khóa” hội nhập?

Tuy nhiên, các FTA cũng sẽ hạn chế một số quyền, thậm chí không cho phép Chính phủ thực hiện các chính sách nhất định để bảo hộ các ngành sản xuất trong nước. Do vậy, duy trì một không gian chính sách hợp lý hỗ trợ các doanh nghiệp Việt Nam, mà không vi phạm nguyên tắc của FTA là vô cùng cần thiết trong bối cảnh đất nước đang hội nhập ngày càng toàn diện.

Tích cực hội nhập

Ngày 5/5/2015, Việt Nam ký Hiệp định Thương mại tự do với Hàn Quốc; ngày 29/5/2015, Việt Nam ký Hiệp định Thương mại tự do với Liên minh kinh tế Á - Âu và trong suốt tháng 5/2015 là những phiên đàm phán của Hiệp định Đối tác kinh tế chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP).

Tính đến nay, sau khi tham gia WTO, đẩy mạnh hội nhập theo chiều rộng, Việt Nam đã và đang tích cực tham gia hội nhập theo chiều sâu với 10 FTA song phương và đa phương với các đối tác Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, New Zealand, Liên minh thuế quan Nga - Belarus - Kazakstan,trong đó có 8 hiệp định đang thực thi.

WTO và các FTA đang thực hiện chủ yếu tập trung vào 4 lĩnh vực chính là: Thương mại dịch vụ, thương mại hàng hóa, đầu tư và sở hữu trí tuệ. Không gian chính sách trong việc bảo hộ các ngành sản xuất trong nước bị hạn chế trong 4 lĩnh vực này.

Tuy nhiên, với các FTA thế hệ mới như Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU hay TPP thì ngoài 4 vấn đề trên, các cam kết còn tập trung vào các vấn đề về doanh nghiệp nhà nước, mua sắm chính phủ, hải quan, phát triển bền vững, hài hòa pháp luật… và các vấn đề phi thương mại như môi trường, lao động… sẽ làm không gian chính sách hỗ trợ doanh nghiệp trong nước bị thu hẹp hơn.

Theo nhận định của VCCI, sau quá trình gia nhập WTO và 10 FTA đã được ký kết, không gian chính sách liên quan đến công cụ bảo hộ các doanh nghiệp trong các ngành sản xuất nội địa bằng thuế quan, các chính sách về đầu tư đã bị hạn chế nhiều, chỉ còn hiệu quả ở một số ngành nhạy cảm với khoảng 600 mặt hàng chiếm 7% các dòng thuế.

Bên cạnh đó, nỗ lực tiếp tục đàm phán và ký kết thêm các FTA thế hệ mới, quan trọng như TPP, FTA Việt Nam - EU... có thể khiến không gian cho việc sử dụng các biện pháp thuế quan và các hàng rào phi thuế quan (giấy phép và hạn ngạch nhập khẩu) không còn nhiều. Điều này sẽ ảnh hưởng trực tiếp và có tác động đáng kể tới tương lai của các ngành kinh tế, nhất là những ngành đang nhận được nhiều sự hỗ trợ từ Nhà nước như thép, mía đường...

“Cởi trói” cho doanh nghiệp

Với sự thay đổi do các FTA mang lại, các doanh nghiệp cần có thời gian để dần thích ứng, làm quen với bối cảnh mới. Mặt khác, năng lực của nền kinh tế, đặc biệt là năng lực sản xuất và sức cạnh tranh còn yếu, các doanh nghiệp đang rất cần sự hỗ trợ của Nhà nước để có thể đứng vững trước làn sóng hội nhập.

Vì vậy, việc tăng cường không gian chính sách nhằm hỗ trợ quá trình điều chỉnh cơ cấu của doanh nghiệp, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tận dụng tốt nhất các cơ hội cũng như đối diện với những thách thức khi hội nhập là điều cần thiết.

Bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO nhận định, ngoài các biện pháp thuế quan và phi thuế quan, vẫn còn nhiều khoảng trống cho chính sách. Việt Nam có thể bảo vệ sản xuất nội địa bằng các hàng rào kỹ thuật, biện pháp vệ sinh dịch tễ, miễn là quy trình thiết lập phải công khai, có tham vấn và phù hợp với các nguyên tắc của WTO.

Các biện pháp chống bán phá giá, chống trợ cấp, tự vệ; hỗ trợ tín dụng cho sản xuất hàng công nghiệp như thưởng xuất khẩu, hỗ trợ công nghệ hoặc áp dụng các biện pháp phân biệt đối xử về đầu tư để tạo ưu thế cho doanh nghiệp sản xuất nội địa như yêu cầu đầu tư nước ngoài có tỷ lệ xuất khẩu tối thiểu…

Theo ông Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch VCCI, để doanh nghiệp phát triển được, cần có phương án đàm phán mềm dẻo nhưng kiên quyết về các lợi ích xuất khẩu của doanh nghiệp, bao gồm các vấn đề về ưu đãi thuế quan, quy tắc xuất xứ phù hợp với cơ cấu, phương thức sản xuất trong tương lai gần của Việt Nam nhằm tạo thêm không gian chính sách cho các ngành, lĩnh vực nội địa.

“Cần đàm phán mạnh dạn và tích cực hơn trong mở cửa thị trường Việt Nam cho hàng hóa và máy móc, thiết bị, công nghệ, nguyên vật liệu, phương tiện và các sản phẩm tương tự khác mà Việt Nam vẫn bảo hộ nhưng không hiệu quả hoặc hiện đang phụ thuộc vào nguồn cung từ các nước không tham gia đàm phán FTA” – ông Lộc cho biết.