Vì sao tôi không thể đoán được Anh sẽ rời EU?

Một nhà đầu tư London đang ngồi trên máy bay để trở về nhà vào buổi tối định mệnh 23/6, khi kết quả kiểm phiếu hoàn tất và viên phi công thông báo rằng người Anh đã chọn con đường rời khỏi Liên minh châu Âu (EU). Tiếng vỗ tay reo hò vang lên ở cuối máy bay, còn anh cùng với những hành khách xung quanh đang ngồi ở khoang hạng nhất thì cảm thấy lòng nặng trĩu.

Phản ứng trái ngược của hai nhóm người này giúp giải thích phần nào lý do tại sao thị trường tài chính đã đoán sai bét về cuộc trưng cầu dân ý vừa qua. Toàn bộ thị trường tự tin đến nỗi họ liên tục mua vào trong 1 tuần trước đó, khiến các chỉ số lập đỉnh. Thậm chí ngay trong ngày trưng cầu, đồng bảng vẫn được đẩy lên mốc 1,5 USD – cao nhất kể từ đầu năm đến nay.

Các nhà đầu tư đã không thể nhìn ra sự thật là những người dân thường mua vé máy bay phổ thông – hầu hết là những người không đầu tư cổ phiếu – thực sự nghiêm túc về chuyện ra đi.

Câu chuyện này là bằng chứng rõ ràng nhất cho thấy chúng ta chẳng thể nào dự đoán chính xác về tương lai, đặc biệt là với một sự kiện chính trị như Brexit.

Dự đoán có chính xác hay không phụ thuộc rất nhiều vào những thông tin mà người ta dựa vào để đưa ra dự đoán. Vì thế mà nhà kinh tế đạt giải Nobel Robert Shiller đã nói rằng “trên đời này không thể có thị trường hiệu quả, chỉ có thị trường bán hiệu quả mà thôi”.

Nhà đầu tư và giới phân tích có thể dự đoán khá chính xác về giá trị của một công ty trong tương lai hoặc về tốc độ tăng trưởng của một nền kinh tế là bởi vì họ được cung cấp những số liệu chuẩn và dưới dạng tĩnh.

Trong khi đó, với trường hợp Brexit chỉ có 2 nguồn thông tin: kết quả thăm dò ý kiến và số liệu từ các công ty cá cược. Cả hai đều là những số liệu ước tính và dưới dạng động, liên tục thay đổi. Trong các cuộc thăm dò ý kiến, phe ủng hộ ra đi không bao giờ chạm được đến con số 50%. Trong 1 tuần trước trưng cầu, tỷ lệ đặt cược tại các nhà cái cho thấy xác suất phe ủng hộ ở lại chiến thắng là 60% và thậm chí đến khi các điểm bỏ phiếu đóng cửa con số đã tăng lên mức 90%.

Cuối cùng thì cả hai nguồn số liệu đều không chính xác. Những người thực hiện cuộc thăm dò đã tính toán sai tỷ lệ turnout (số người tham dự). Nhà đầu tư nhầm lẫn giữa “có xác suất cao” và “chắc chắn sẽ xảy ra”.

Họ cũng sai lầm khi cho rằng các con số trên thị trường cá cược là một chỉ báo chính xác thay vì nhận thức chuẩn hơn rằng thị trường cá cược chỉ phản ánh những gì đang diễn ra trên thị trường tài chính. Trong bài viết đăng trên blog cá nhân ngày 24/6, Matthew Shaddick - trưởng phòng cá cược các sự kiện chính trị tại nhà cái hàng đầu nước Anh Ladbrokes – đã viết rằng: “Chúng tôi không đưa ra tỷ lệ đặt cược để giúp mọi người dự đoán kết quả. Chúng tôi làm vậy để thu về lợi nhuận hoặc chí ít là để không mất mát quá nhiều. Ở khía cạnh này thì Brexit đã mang đến khá nhiều tiền”.

Ladbrokes và nhiều nhà cái khác kiếm tiền bằng cách đặt tỷ lệ theo cách mà số tiền họ thu về từ cả hai bên bằng nhau. Sau đó họ sẽ thu một khoản phí nhỏ từ người đặt cược để tạo sự an toàn cũng như kiếm lời.

Dù cho phần lớn người cá cược ủng hộ chiến dịch ra đi thì cũng không thể trực tiếp suy luận rằng tỷ lệ cá cược sẽ nghiêng về phía ra đi, vì tỷ lệ được tính dựa trên số tiền đặt vào chứ không phải số người đặt cược. Một người đặt cược 10.000 bảng cũng được tính giống như 10.000 người khác nhau dùng 1 bảng để đặt cược.

Brexit đã để lại những bài học đau thương, nhưng vẫn có những nhà đầu tư tỏ ra rất lạc quan. “Thị trường không hoàn hảo, nhưng những thứ khác còn tồi tệ hơn”, Justin Wolfers – chuyên gia kinh tế và là giáo sư chuyên về chính sách công tại ĐH Michigan – nhận định. Số liệu thống kê từ hàng trăm cuộc bỏ phiếu cho thấy thị trường thường đúng hơn là sai. Đôi lúc sẽ có trường hợp ngoại lệ và Brexit chính là ngoại lệ ấy.

Hơn nữa, rõ ràng là thị trường đã phản ứng thái quá với sự kiện này. Theo Shiller, cơn bán tháo cổ phiếu kéo dài 2 ngày và dòng tiền ồ ạt đổ vào những tài sản an toàn như vàng và trái phiếu Mỹ hoàn toàn thuộc về yếu tố tâm lý.