Cả thế giới lại bước vào đợt phong tỏa mới, kinh tế toàn cầu bị ảnh hưởng ra sao?

Những đợt phong toả vào mùa xuân năm ngoái, mà đỉnh điểm bao phủ hơn một nửa dân số thế giới, đã gây ra một cuộc suy thoái toàn diện. Vào tháng 4, sản lượng kinh tế toàn cầu thấp hơn 20% so với mức nếu không có phong toả. Khi số ca nhiễm virus tăng trở lại, các nước giàu lại phải áp dụng một đợt phong tỏa khác. Pháp đóng cửa vào tháng 11, Ý bị phong toả ngay trong ngày Giáng sinh, và Anh rơi vào tình trạng cấm vận toàn quốc vào ngày 6 tháng 1. Nhiều vùng của Nhật Bản đã ở trong tình trạng khẩn cấp. 

Tình hình ở Mỹ thậm chí còn phức tạp hơn, khi chính quyền tiểu bang và địa phương - mà không phải chính phủ liên bang, chịu trách nhiệm chính về các lệnh yêu cầu ở nhà. Nhưng một thước đo về mức độ nghiêm ngặt của phong toả cho thấy rằng các hạn chế này không mạnh mẽ như hồi mùa xuân năm ngoái.

Vòng phong tỏa mới nhất sẽ lại ảnh hưởng đến nền kinh tế - nhưng có lẽ sẽ không nặng nề như những đợt trước. Các nhà phân tích tại ngân hàng Goldman Sachs đã lập luận rằng trong trường hợp của nước Anh thì "mức độ nhạy cảm của hoạt động kinh tế trước các hạn chế từ Covid-19 đã giảm đi đáng kể kể từ lần phong tỏa đầu tiên". Trong một nghiên cứu được công bố vào ngày 8 tháng 1 của HSBC, sản lượng công nghiệp của Đức "đã kéo dài đà phục hồi trong tháng 11, không bị kìm hãm bởi đợt đóng cửa mới". Báo cáo tháng 12 cho thấy số lượng việc làm ở Mỹ giảm lần đầu tiên kể từ tháng 4 - một kết quả đáng buồn khi hàng triệu người vẫn chưa có việc làm. Tuy nhiên, các chỉ số kinh tế tần suất cao khác, chẳng hạn như chỉ số chi tiêu của người tiêu dùng, đang ở tình trạng tốt hơn so với hồi mùa xuân.

Sẽ mất một thời gian trước khi các số liệu GDP chính thức xác nhận khả năng phục hồi ngày càng tăng của các nước giàu trước các đợt phong toả. Nhưng trong một bài báo gần đây, Nicolas Woloszko của OECD đã sử dụng dữ liệu tìm kiếm từ Google để xây dựng ước tính GDP hàng tuần cho các nền kinh tế lớn. Vào tháng 4, họ đã hoạt động với khoảng 80% công suất. Bây giờ họ đang chạy ở mức hơn 90%. Ba yếu tố chính giải thích cho sự cải thiện là: người dân ít sợ hãi hơn; chính sách của chính phủ được hiệu chỉnh tốt hơn; và sự thích ứng của các doanh nghiệp.

Về việc người dân ít sợ hãi hơn. Vào tháng 3 và tháng 4, số lượng người nhiễm virus là không xác định, và nhiều người đã phản ứng bằng cách "cố thủ" tại nhà. Khảo sát của YouGov cho thấy vào tháng 4, hơn 60% số người được hỏi ở các nước giàu lo lắng về việc bị nhiễm virus. Tuy nhiên khi ấy, họ chưa có nhiều kinh nghiệm phòng tránh, cộng thêm căng thẳng từ những đợt phong tỏa; trái ngược với bây giờ khi mọi người đã sẵn sàng đi ra ngoài và làm nhiều việc hơn.

Tỷ lệ những người bày tỏ lo lắng về việc nhiễm covid-19 đã giảm xuống còn khoảng 50% trong tháng 11. Dữ liệu từ Google cho thấy ở nhiều quốc gia, mọi người đang đi tới các tụ điểm công cộng nhiều hơn so với khi bắt đầu đại dịch. Điều đó đã khiến một số cơ quan y tế công cộng gặp rất nhiều khó khăn: "Việc phong tỏa hiện tại gần như không giúp hạn chế được việc di chuyển như vào tháng 3. Các tờ báo của Anh và Mỹ đề cập đến từ "ăn chơi bất hợp pháp" nhiều gấp 5 lần so với vào mùa xuân.

Yếu tố thứ hai mà giải thích khả năng chống chịu của các nền kinh tế trong thời gian này là việc điều chỉnh chính sách của chính phủ ít mang lại sự đánh đổi hơn. Các quan chức đã tìm ra biện pháp đóng cửa nào ít tốn kém nhất về kinh tế - vì vậy hiện nay ít trường học buộc phải đóng cửa hơn, thay vào đó là các chỉ dẫn đeo khẩu trang và kiểm tra du khách quốc tế chặt chẽ hơn - cả hai đều không ra nhiều rắc rối. Nhiều quốc gia đã noi gương Đức, nơi nhiều công trường xây dựng được phép mở cửa ngay cả trong những đợt bùng phát đầu tiên. Pháp vẫn tiếp tục sản xuất; sản lượng trong lĩnh vực này hầu như không sụt giảm trong tháng 11 mà còn tăng lên vào tháng 12.

Lý do thứ ba cho khả năng phục hồi liên quan đến sự thích ứng của các doanh nghiệp. Việc đột ngột chuyển sang làm việc từ xa là một cú sốc đối với những người thường làm việc trong văn phòng. Kể từ đó, các công ty đã đầu tư để cải thiện năng suất hơn ngay cả khi bị phong toả. Từ tháng 3 đến tháng 10, Anh đã nhập khẩu lượng máy tính xách tay trị giá 4,7 tỷ bảng Anh (6 tỷ USD), nhiều hơn 20% so với cùng kỳ năm 2019. Một bài báo gần đây của Nick Bloom thuộc Đại học Stanford và các đồng nghiệp phân tích hồ sơ bằng sáng chế của Mỹ và phát hiện ra rằng đại dịch đã "chuyển hướng sáng tạo sang các công nghệ mới hỗ trợ hội nghị truyền hình, kết nối từ xa và tương tác từ xa".

Các doanh nghiệp phục vụ người tiêu dùng thậm chí còn phải thực thi nhiều biện pháp hơn để đối phó.  Khi ở trong một trang trại ở miền đông nước Anh, bạn vẫn có thể đặt một bữa ăn từ Gujarati Rasoi, một cửa hàng bán đồ ăn Ấn Độ cách đó 92 km ở London - nơi giống như nhiều nhà hàng đã bắt đầu cung cấp dịch vụ giao hàng trên toàn quốc. Ở Anh, tỷ lệ các công ty mở cửa kinh doanh vào cuối năm ngoái không hề thấp hơn so với vào mùa hè - khi các hạn chế được nới lỏng hơn nhiều. Điều này không chỉ diễn ra với doanh nghiệp nhỏ ở Mỹ, mà nhìn chung số lượng các công ty hoạt động trở lại nhiều hơn so với mùa xuân năm trước.

Khả năng phục hồi này của nền kinh tế khi đối mặt với đợt đóng cửa mới nhất có một số tác động. Khi virus bắt đầu lây lan, các chính phủ có ý định đóng băng nền kinh tế ngay lập tức. Nhưng theo thời gian, rõ ràng là hoạt động kinh tế ngày càng thích nghi với cú sốc của đại dịch. Điều này đồng nghĩa với việc là các chính phủ nên chỉ hỗ trợ tài chính — mà thực tế, chính xác là kế hoạch của họ vào năm 2021.

Hơn nữa, các tài nguyên chưa được sử dụng sẽ tạo đà phát triển sau đại dịch. Điều đó có thể cho phép sản xuất tăng nhanh hơn khi các hạn chế được dỡ bỏ. Các nhà phân tích tại ngân hàng Morgan Stanley dự đoán GDP của Mỹ sẽ quay trở lại xu hướng trước đại dịch vào cuối năm nay. Vẫn còn nhiều biến số có thể làm thay đổi dự báo. Tuy nhiên, dù điều gì xảy ra, nền kinh tế đã trải qua đại dịch sẽ rất khác so với nền kinh tế thuở ban đầu.

Tham khảo The Economist