Chỉ định thầu đối với dự án BT khiến “người bán không có sản phẩm, người mua không có cái để so sánh”

Ông Lê Huy Trọng cho biết, hiện vẫn chưa có tổng kết chính thức về những bất cập của dự án BT. Từ quan điểm cá nhân qua xem xét kết quả kiểm toán và thông tin từ các kiểm toán viên, ông Lê Huy Trọng nhận thấy 3 điều:

Một là, có tình trạng thanh toán dự án án BT bằng tiền, một số dùng vốn ngân sách, trái phiếu Chính phủ và vốn vay, trong khi pháp luật chỉ cho phép thanh toán bằng quỹ đất;

Hai là, hầu hết dự án BT áp dụng hình thức chỉ định thầu dù đây chỉ là 1 trong 2 hình thức đươc quy định. “Điều 29 Nghị định 15 có quy định thực hiện theo hình thức đấu thầu rộng rãi hoặc chỉ định thầu. Nhưng đấu thầu rộng rãi lại không thực hiện mà hầu hết là chỉ định thầu. Chỉ định thầu thì không có cạnh tranh và không biết giá là bao nhiêu, người bán thì không có sản phẩm, người mua không có cái để so sánh” – ông Lê Huy Trọng nói.

Ba là, quy định pháp luật chưa hoàn chỉnh. Theo ông Trọng, đối với dự án BOT như xây dựng một con đường, thì khi sử dụng mới phải trả tiền và đầu tư cần tính tới nhu cầu người dân. “Nhưng với dự án BT như bảo tàng Hà Nội có xuất phát từ nhu cầu người dân hay không? xin ý kiến nhân dân hay chưa?” – ông Trọng đặt dấu hỏi.

Phạm Quang Tú, chuyên gia Oxfarm tại Việt Nam nhận định, nhà đầu tư đang được hưởng lợi quá nhiều khi triển khai chỉ định thầu dự án BT. Thiếu cạnh tranh khiến giá trị mảnh đất mà nhà nước đem ra trao đổi với nhà đầu tư được định giá rất thấp. Khi hoàn thành dự án BT, mảnh đất được chấp nhận chuyển đổi mục đích sử dụng theo yêu cầu của nhà đầu tư, khiến giá trị mảnh đất tăng lên. Đặc biệt, giá đất lại tiếp tục tăng khi hệ thống hạ tầng kỹ thuật mới được xây dựng được hoạt động.

“Theo khuyến nghị của chúng tôi, dự án BT chỉ nên triển khai ở các địa phương có điều kiện cơ sở hạ tầng còn thấp kém, ngân sách địa phương thấp. Làm như vậy, một mặt giảm gánh nặng cho ngân sách, mặt khác hỗ trợ địa phương đó cải thiện, cải tạo nâng cấp cơ sở hạ tầng. Đối với địa phương có cơ sở hạ tầng tương đối hoàn chỉnh và đồng bộ, có ngân sách tương đối lớn thì không nên áp dụng hình thức BT. Trong nhiều trường hợp, vì tính dễ dãi của chính quyền địa phương đối với các dự án BT, mà nhà đầu tư đề xuất dự án theo kiểu “thừa giấy vẽ voi”, chưa hẳn vì tính cần thiết” – ông Phạm Quang Tú nêu ý kiến.

Ông Đặng Văn Thanh, Chủ tịch Hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam đưa ra 5 kiến nghị để khắc phục những hệ lụy phát sinh từ việc triển khai dự án BT. Cụ thể:

Thứ nhất, sớm luật hóa, hoàn chỉnh cơ sở pháp lý về đầu tư và các phương thức đầu tư cơ sở hạ tầng. Thậm chí, cần xây dựng luật về BT.

Thứ hai, cần xác định lại quy trình thủ tục đầu tư dự án BT. “Nhà Nước là người đi mua hàng và bán cái mình có. Hàng mà Nhà nước mua là dự án, công trình hạ tầng cơ sở. Cần phải theo quy trình Nhà nước là người đặt hàng, chủ động đưa ra dự án (từ xây dựng, thiết kế, xây dựng dự toán, yêu cầu,...). Khi các nhà đầu tư nhận dự án, buộc phải thông qua đấu thầu. Hạn chế tốt đa chỉ định thầu vì chính đây là nơi xảy ra thất thoát, thiệt thòi cho nhà nước cũng như hình thành lợi ích nhóm” – ông Đặng Văn Thanh nói.

Thứ ba, trong đấu giá cần công khai, minh bạch. Có như vậy Nhà nước mới mua được công trình với giá hợp lý nhất, đồng thời chuyển giao đất với giá cao nhất có thể. Trong quá trình giao đất, cần có nhưng tổ chức trung gian giúp Nhà nước thẩm định.

Thứ tư, kiểm tra, kiểm soát, thanh tra. Đặc biệt cơ quan kiểm toán như KTNN phải vào cuộc từ khi hình thành dự án, cho đến lúc quyết toán dự án.

Thứ năm, nâng cao vai trò và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức đại diện cho Nhà nước trong thẩm định và phê duyệt các dự án, phê duyệt giá đất.

Những giải pháp trên nhằm khắc phục hệ lủy phát sinh khi BT được triển khai tại Việt Nam. Ông Đặng Văn Thanh cho rằng, giai đoạn hiện nay vẫn rất cần các dự án BT. Bởi vì, “nhu cầu về đầu tư của chúng ta rất lớn trong khi nguồn lực tài chính hạn hẹp nên cần có nhiều phương thức để huy động nguồn lực xã hội. Vì vậy BT hay BOT là cần thiết.” – Chủ tịch Hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam nhấn mạnh.