Chia sẻ của một kỹ sư ô tô về thực trạng sinh viên lựa chọn nghề nghiệp hiện nay: Các bạn chọn ngành học vì bố mẹ, vì sự an toàn, vì chọn đại...

Ngày hôm nay, tôi có cơ hội ghé thăm một ngôi trường đại học tôi đã rất yêu quý và có chất lượng đào tạo hàng đầu ở thành phố Hồ Chí Minh. Tôi đau đáu mang trong mình ước vọng đi tìm câu trả lời "Giải pháp nào để giúp các bạn sinh viên thay đổi nhận thức về việc học tập khi còn ngồi trên ghế nhà trường".

Đó là một thực trạng thực tế hiện nay: Doanh nghiệp đổ lỗi cho nhà trường đào tạo sinh viên thiếu khả năng khi làm việc thực tế. Nhà trường đổ lỗi cho doanh nghiệp đòi hỏi quá cao trong khi sự hỗ trợ của các doanh nghiệp cho sinh viên chưa hiệu quả; doanh nghiệp tiếp nhận các bạn sinh viên vào thực tập chỉ mang tính chất hình thức chứ chưa thực sự cho các bạn làm giống như một nhân viên thực thụ thì làm sao mà các bạn có được những kiến thức cũng như những kỹ năng thực tế. Và câu chuyện "đổ lỗi" cứ quanh quẩn để rồi người chịu thiệt thòi nhất là các bạn sinh viên sau khi ra trường.

Tỉ lệ sinh viên sau khi ra trường không kiếm được việc làm hoặc làm trái ngành rất cao. Tuy nhiên, để thay đổi việc này không thể một sớm một chiều, phần lớn sinh viên ra trường đáp ứng công việc thực tế ngoài doanh nghiệp không cao. Nói tóm lại, đó chính là kết quả của rất nhiều nguyên nhân mà chung quy lại là từ 3 phía Nhà Trường – Doanh Nghiệp – Sinh Viên.

Nhưng theo tôi, nguyên nhân lớn nhất là từ sinh viên. Nhìn cái cách mà các bạn học tập, thái độ các bạn học tập mà bản thân tôi cảm thấy xót xa cho tâm huyết của thầy cô. Và cả nhà trường, doanh nghiệp đều có những điểm hạn chế khiến kết quả đầu ra của các bạn sinh viên chưa được như mong muốn. Chương trình đào tạo từ nhà trường thiếu nhiều thực tế và khó có thể bắt kịp sự phát triển của công nghệ, bản thân các thầy giáo trong trường cũng không được đào tạo bồi dưỡng thêm kiến thức thực tế. Nhưng trước khi chờ những thay đổi từ yếu tố bên ngoài, bản thân các bạn sinh viên phải tự thay đổi bản thân mình trước, cũng như trước khi chờ gió đổi chiều thì mình hãy chủ động điều chỉnh cánh buồm.​

Ngồi tâm sự với các bạn sinh viên, tôi thấy vẫn còn rất nhiều bạn năm 3, năm 4 rồi mà thực sự chưa hình dung ra rõ ràng sắp tới ra trường mình sẽ làm gì, chỉ hình dung một cách chung chung ngành mình học ngoài thực tế có vài công việc như thế này, thế kia và ra trường cái nào hợp thì làm. Tỉ lệ rất cao các bạn sinh viên trước khi chọn ngành là không hiểu nhiều về ngành mình học, chỉ chọn học ngành đó vì lí do cha mẹ mình chọn, người thân chọn thay, chọn học ngành đó vì sự an toàn, ra trường dễ có việc làm không sợ thất nghiệp, chọn học ngành đó vì ngành mình thích nhưng thi rớt nên phải học ngành này, hay là chẳng biết chọn ngành nào nên cứ chọn đại…

Có nhiều bạn còn thực sự không biết mình thích điều gì? Mình muốn làm cái gì? Và tệ hơn là đang học một bộ môn đó đến nửa phần mà chẳng biết là mình học môn này ra sẽ ứng dụng vào công việc thực tế gì, trong đầu vẫn là học để thi qua môn hay học để đạt điểm cao. Chính từ nguyên nhân các bạn không xác định được rõ mục tiêu của mình hay vì xác định mục tiêu chưa đúng "Học để làm cái gì?" nên việc học mang nhiều tính đối phó, chưa chủ động học tập, chỉ học những cái gì các thầy dạy chứ chưa tự tìm hiểu thêm các kiến thức mở rộng, thậm chí còn không nắm bắt được những kiến thức cơ bản các thầy truyền tải, vẫn còn nhiều những tình trạng ngủ trong giờ học, cúp học đi chơi hay ngồi trong lớp mà "tâm hồn đang vắt ngược cành cây"…

Rồi cũng có những bạn chú tâm hơn trong việc học tập, việc nắm bắt kiến thức của các thầy truyền tải tốt hơn, học đến đâu khá là hiểu đến đó nhưng khi ra trường chỉ được một thời gian ngắn là lại bỏ nghề hoặc chuyển nghề, lí do vì sao? Vì các bạn chưa thực sự hiểu doanh nghiệp họ cần gì ở mình. Cứ tưởng mình học tập tốt, kiến thức mình tốt, cầm bằng tốt ra trường là ổn. Các bạn đang tưởng tượng một cuộc sống "màu hồng" đang chờ đón mình ở sau tấm bằng và cánh cổng trường đại học, nhưng than ôi! Một viễn cảnh hoàn toàn khác. Việc làm có nhưng kỹ năng mềm giậm chân tại chỗ, lương không tăng, cũng không được cân nhắc lên vị trí nào... Không ai ngờ có ngày mình lại "thảm cảnh" đến vậy!

Bản thân tôi theo học ngành Kỹ thuật ô tô, cũng từng như các bạn và ý thức khá tốt về việc học tập khi còn ngồi trên ghế nhà trường và cũng chẳng chịu thua kém bạn bè trong việc học tập vì nghĩ "Bạn nó làm được thì mình cũng phải làm được chứ, nếu chưa làm được là do mình chưa thực sự cố gắng".

Và rồi kết quả học tập đã đạt rất tốt, nhưng than ôi sau khi ra trường sao thực tế khác biệt hẳn so với khi đi học thế, rồi có những cái mình rất hiểu nguyên lý nhưng lại chẳng làm được ngoài thực tế, kỹ năng thực hành còn non quá. Đã thế, khi ra trường "cày như trâu như bò" mà chẳng có lương, chỉ có phụ cấp, còn chẳng sướng bằng cái thời sinh viên. Tôi thấy hầu hết trong giai đoạn 2 năm đầu ra trường bạn bè mình bỏ nghề đến 60-70%.

Nhưng với tình yêu cái mùi dầu nhớt, với niềm đam mê kỹ thuật và với một MỤC TIÊU rõ ràng, tôi đã vượt qua khỏi những khó khăn đó và trở thành một trong rất ít những người còn lại của lớp tôi theo cái "nghiệp dầu nhớt" này sau 7 năm ra trường. Ở vị trí nhà điều hành doanh nghiệp và cũng công tác trực tiếp trong lĩnh vực đào tạo, những lần tuyển dụng nhân sự, phỏng vấn tuyển dụng các bạn sinh viên mới ra trường mà khiến tôi thấy xót xa, nghĩ lại bản thân mình những năm về trước. Không thể đổ lỗi cho các bạn nhưng cần lắm những chương trình định hướng cho ý thức của các bạn, cần lắm sự nỗ lực cố gắng của các bạn trong việc tự học tập, nâng cao phát triển năng lực bản thân để đáp ứng năng lực mà doanh nghiệp yêu cầu ở nhân sự của họ.

Vậy một doanh nghiệp họ cần gì ở một nhân viên hay nói cách khác họ đánh giá một người nhân viên qua những yếu tố nào?​

Doanh nghiệp họ đánh giá nhân viên chỉ bằng một từ "năng lực". Vậy bạn hiểu thế nào về năng lực?

Chúng ta chẳng lạ lẫm gì về danh từ này nhưng thực sự hiểu về nó thì chắc hẳn chưa nhiều.

Năng lực được đánh giá qua 3 yếu tố: Kiến thức – Kỹ Năng – Thái độ.

Thực tế hiện nay, chúng ta thấy rằng hầu hết các trường đào tạo hiện nay chỉ chú trọng nhiều vào đào tạo về KIẾN THỨC cho các bạn sinh viên và đó là lời lý giải cho việc tại sao các bạn sinh viên ngành ô tô chúng tôi nói riêng và các bạn sinh viên các ngành khác nói chung ra thực tế tỉ lệ theo được nghề sau vài năm lại thấp như thế.

Thế nhưng khi bạn là người có năng lực rồi thì điều gì để đánh giá bạn và đồng nghiệp của mình ai hơn ai khi mà cả 2 người đều là có năng lực?

Người ta sử dụng thang đo mức độ của năng lực, gọi là "Đẳng cấp".

Xét riêng về khía cạnh KIẾN THỨC: bạn là kỹ sư ngành ô tô, bạn đã được dạy và bạn có kiến thức về các hệ thống trên ô tô, nhưng kiến thức của bạn ở mức độ nào?

- Level 1: Bạn BIẾT về các hệ thống đó, bạn đã nghe ai nói về nó, bạn đã đọc tài liệu về nó nhưng chưa thực sự HIỂU về nó lắm.

- Level 2: Bạn đã HIỂU về nó, bạn có thể giải thích được nguyên lý hoạt động của hệ thống đó, hiểu được cấu tạo, thông số kỹ thuật, sơ đồ mạch điện, vị trí… nhưng khi cho bạn ra tháo lắp, sửa chữa nó thì bạn lại không LÀM được.

- Level 3: Bạn đã biết về nó, HIỂU về nó và bạn đã có thể ứng dụng những kiến thức đó vào công việc thực tế, hay nói một cách khác là bạn đã LÀM được nó. (Yếu tố kinh nghiệm được đánh giá ở Level này - đó là khoảng thời gian bạn làm hết bao lâu). Tuy nhiên, bạn đã hiểu hệ thống động cơ hay ABS... nó hoạt động như thế nào và bạn có thể tháo lắp, kiểm tra sửa chữa các pan bệnh của nó trên xe thực tế. Nhưng bạn lại chẳng thể phân tích được, giải thích được tại sao nó lại hỏng như thế (hay còn gọi là năng lực "Phân tích vấn đề", bạn chỉ làm theo thói quen, kinh nghiệm hay đôi khi là gặp may).

- Level 4: Bạn đã làm được nó, bạn đã sửa chữa được các pan bệnh của hệ thống đó và bạn có khả năng PHÂN TÍCH nó, có thể giải thích được tại sao nó lại hư hỏng như vậy hay có thể đưa ra được nhiều khả năng của vấn đề (Nếu hiện tượng như thế này thì có thể do A, nếu hiện tượng như kia thì có thể do B…)

- Level 5: Bạn có khả năng TỔNG HỢP, có nghĩa ngoài hệ thống này trên xe Toyota bạn còn BIẾT-HIỂU-LÀM ĐƯỢC và PHÂN TÍCH được hệ thống tương tự trên các dòng xe khác nữa như Hyundai, Honda, Kia, Ford, BMW, Mer, Audi...

- Level 6: Bạn có khả năng SÁNG TẠO được, có nghĩa là bạn đã rất am hiểu về hệ thống đó trên xe và bạn có khả năng PHÂN TÍCH các ưu nhược điểm của hệ thống đó; sau đó bạn có khả năng thiết kế, chế tạo ra các sản phẩm, hệ thống tối ưu hơn, hoạt động đạt hiệu quả cao hơn các bộ phận, hệ thống cũ.

Tới đây các bạn đã định vị được "năng lực"của mình đang ở mức nào rồi chứ, nhìn thấy mình còn phải tự rèn luyện bản thân thêm những gì để trở thành một người có năng lực để đáp ứng các yêu cầu của doanh nghiệp rồi chứ?

Chúc các bạn sớm có được kế hoạch để rèn giũa phát triển bản thân trở thành một người có năng lực, đóng góp trí tuệ của mình vào xây dựng phát triển xã hội, mang lại giá trị cho bản thân, giúp đỡ được nhiều người hơn và thành đạt hơn.