Công tác vận động Mỹ hỗ trợ Việt Nam vaccine, cùng với trang thiết bị y tế phòng chống dịch Covid19 và thuốc điều trị là một trọng tâm, ưu tiên cao và mối quan tâm thường trực trong công tác của Đại sứ quán. Có thể nói đây là chiến dịch vận động ngoại giao lớn nhất từ trước đến nay của Đại sứ quán, cùng các cơ quan thường trú khác tại Washington D.C.

Riêng với vaccine, chúng tôi triển khai từ khá sớm. Trực tiếp nằm ở tâm dịch nóng nhất thế giới, chúng tôi có điều kiện quan sát Mỹ xây dựng và triển khai chiến lược vaccine ngay từ những ngày đầu. Với mức độ dịch bệnh khá trầm trọng, Mỹ đã rút ra kết luận: nhân tố quyết định đầy lùi đại dịch và phục hồi kinh tế là vaccine. Do có tiềm lực tài chính, khoa học công nghệ vượt trội và quyết tâm chính trị cao, Mỹ đã rất khẩn trương triển khai nghiên cứu, sản xuất vaccine. Đó cũng là thời điểm chúng tôi bắt tay vào triển khai công tác vận động vaccine.

Về mặt tổ chức, để vận động tập trung và hiệu quả, chúng tôi đã lập Nhóm chuyên trách của Sứ quán, gồm lãnh đạo Sứ quán, các cán bộ chủ chốt các Phòng liên quan. Đồng thời, chúng tôi cũng lập Nhóm chuyên trách mở rộng, có Trưởng các cơ quan thường trú bên cạnh Sứ quán như Quân vụ, An ninh, Thương vụ, Khoa học - Công nghệ cùng tham gia.

Đây là cơ chế triển khai nhanh, luôn sẵn sàng trực chiến 24/7, liên tục cập nhật chỉ đạo từ trong nước, tập hợp kết quả vận động từ các đầu mối, xử lý các vấn đề nảy sinh hay vướng mắc v.v... Trong giao ban hàng ngày của Sứ quán và các cơ quan thường trú khác, vấn đề này luôn là nội dung nóng nhất và được dành nhiều thời gian nhất để bàn bạc, xử lý.

Cứ đến 4 giờ chiều mỗi ngày, chúng tôi lại sơ kết công tác triển khai vận động trong ngày, đạt kết quả gì, tồn tại gì, hướng giải quyết tiếp cho ngày hôm sau, phân công các đầu mối xử lý cụ thể... Chúng tôi cũng lập Nhóm chuyên trách giữa Sứ quán với các cơ quan trong nước, như Bộ Ngoại giao, Bộ Y tế… để kịp thời trao đổi, xử lý thông tin nhanh nhất, hiệu quả nhất.

Việt Nam tiếp cận các đối tác Mỹ, các công ty dược như Pfizer, Moderna, Johnson&Johnson, Novavax, Arcturus… đề xuất hợp tác. Ảnh: BNG Mỹ

Về hướng vận động, chúng tôi tiếp cận các đối tác Mỹ, các công ty dược như Pfizer, Moderna, Johnson&Johnson, Novavax, Arcturus… đề xuất hợp tác nghiên cứu, sản xuất vaccine ngay từ khi các loại vaccine còn trong giai đoạn nghiên cứu, thử nghiệm. Đến khi có vaccine thành phẩm, chúng tôi khẩn trương kết nối các cơ quan hữu quan, tổ chức trong nước với các công ty dược để đặt mua. Và khi Chính quyền Mỹ có chính sách viện trợ vaccine cho các nước, chúng tôi tập trung vận động quyết liệt.

Về kênh vận động, chúng tôi tích cực vận động các cơ quan chính quyền Mỹ, đặc biệt Hội đồng An ninh Quốc gia, Bộ Ngoại giao, Bộ Y tế và Dịch vụ Dân sinh, Cơ quan phát triển quốc tế Mỹ (USAID), Bộ Quốc phòng…, các nghị sĩ Quốc hội và mở rộng cả chính quyền tiểu bang và các địa phương. Một hướng quan trọng khác là vận động cộng đồng doanh nghiệp Mỹ và bà con người Việt cùng tham gia vào nỗ lực nói trên.

Vâng! Đầu tiên là cần "gõ đúng cửa"!

Chúng tôi phải gõ nhiều cửa, thấy cửa nào liên quan cũng gõ. Rồi mới tìm được đúng cửa!

Ban đầu, ai giới thiệu nguồn cung vaccine, chúng tôi đều phân công anh chị em tiếp cận hết, với quyết tâm không để sót nguồn nào. Từ chính quyền Liên bang, tiểu bang, các thành phố, quận hạt…; các công ty dược, các tổ chức nhân đạo, từ thiện; rồi cả các công ty môi giới, tư vấn v.v… ở Mỹ.

Thậm chí, nghe giới thiệu ở một số nơi bên ngoài có kho dự trữ của Mỹ dôi dư vaccine, như Hong Kong hay Israel chẳng hạn, chúng tôi cũng kết nối, tìm hiểu. Qua cọ sát, sàng lọc, dần dần chúng tôi hiểu được cơ chế, quy trình phân công đầu mối chính của phía Mỹ. Từ đó mới gõ được đúng cửa và tập trung vận động trúng trọng tâm trọng điểm.

Coi vaccine là vấn đề thuộc an ninh quốc gia và áp dụng chính sách nghiêm ngặt quản lý thống nhất về vaccine, việc phân bổ tài trợ vaccine của Mỹ do Nhà Trắng và Bộ Ngoại giao quyết định, được thực hiện phần lớn thông qua cơ chế COVAX để bảo đảm nhanh gọn về thủ tục. Các địa phương, tổ chức, cá nhân của Mỹ không được phép mua bán, tặng vaccine cho các cá nhân, tổ chức nước ngoài, kể cả khi họ có dôi dư.

Khi tìm được đúng cửa rồi, điều quyết định là "gõ đúng cách".

Trong vận động Chính quyền, Quốc hội Mỹ, chúng ta nêu đậm khía cạnh nhân đạo của việc hỗ trợ vaccine cho Việt Nam, trong đó có cả cộng đồng người Mỹ hơn 100.000 người đang làm việc, học tập, sinh sống tại Việt Nam. Đồng thời, ta cũng nhấn mạnh sự hỗ trợ đó giúp cho Việt Nam duy trì chuỗi cung ứng toàn cầu, trong đó có nguồn cung cho thị trường Mỹ, đảm bảo lợi ích của người tiêu dùng Mỹ; góp phần duy trì hoạt động của nhiều doanh nghiệp Mỹ đang làm ăn, kinh doanh tại Việt Nam…

Chúng tôi đã gặp 3 khó khăn lớn.

Thứ nhất, do nguồn cung khan hiếm, mọi quốc gia đều dốc sức tìm kiếm, Mỹ trở thành tâm điểm của cuộc chạy đua săn lùng vaccine. Nhiều chính phủ đã chi khoản tiền khổng lồ để đầu tư nghiên cứu và đặt hàng trước các công ty dược của Mỹ, sẵn sàng chấp nhận rủi ro.

Khi vaccine được FDA phê duyệt sử dụng trong trường hợp khẩn cấp, họ đương nhiên được ưu tiên mua trước. Ta xuất phát chậm hơn họ, thì càng phải gắng chạy nhanh hơn, tranh thủ từng phút từng giờ để bứt tốc. Mặt khác, cũng do cầu vượt xa cung, nên có tình trạng nhiễu loạn thông tin về nguồn cung. Việc xác định đúng, chuẩn đối tác đòi hỏi vừa khẩn trương, vừa thận trọng, kỹ lưỡng.

Thứ hai, ta chưa thuộc diện ưu tiên cao hỗ trợ vaccine của Chính quyền Mỹ. Suốt năm 2020 và đầu 2021, với thành tích chống dịch hiệu quả trong 3 đợt đầu, Việt Nam được coi là hình mẫu chống dịch tốt. Ngay cả khi đợt dịch thứ tư bùng phát ở Việt Nam, Mỹ vẫn đánh giá ta chưa rơi vào tình trạng xấu như một số nước khác trong khu vực.

Chúng tôi đã báo cáo về nhà và có kiến nghị phù hợp. Công tác vận động của ta đã góp phần quan trọng xoay chuyển tình hình. Một mặt, lãnh đạo cấp cao ta đã kịp thời có thư gửi lãnh đạo cấp cao của Mỹ. Các bộ, ban, ngành trong nước cũng vận động cơ quan đại diện và các đối tác Mỹ tại Việt Nam. Cộng đồng doanh nghiệp Mỹ tại Việt Nam, nhiều bà con người Việt tại Mỹ, bạn bè Mỹ thuộc nhiều giới… cùng tham gia vận động. Mặt khác, Chính phủ ta đã có quyết định đúng thời điểm, đóng góp tài chính vào cơ chế COVAX, là cơ chế Mỹ sử dụng để hỗ trợ vaccine cho các nước, được Chính quyền Mỹ đánh giá cao.

Việt Nam nhận vaccine thông qua cơ chế Covax. Ảnh: Báo chính phủ | VNCDC

Và còn một nhân tố khác, tôi nghĩ cũng khá quan trọng, đó là: Mỹ muốn có hành động đáp lại nghĩa cử của chúng ta đã hỗ trợ họ vào thời khắc họ khó khăn nhất trong đại dịch Covid-19.

Về kỷ niệm tôi nhớ nhất, tôi xin đi ngược lại thời gian một chút. Chắc chúng ta còn nhớ, khi đại dịch bùng phát mạnh ở Mỹ, nước Mỹ rơi vào tình trạng thiếu nghiêm trọng khẩu trang, đồ bảo hộ và các trang thiết bị y tế khác.

Chiều ngày 19/3/2020, chúng tôi vừa kết thúc cuộc họp của Sứ quán, thì tôi nhận được cú điện thoại khẩn cấp từ một quan chức cao cấp của Chính quyền Mỹ, đồng thời là Cố vấn thân cận của Tổng thống Mỹ, đề nghị Việt Nam giúp đỡ để Mỹ có thể mua trang thiết bị y tế, đồ bảo hộ cá nhân chống COVID-19.

Đối tác đó chưa kịp chuẩn bị danh sách những thứ họ cần để gửi cho ta và tôi cũng chưa rõ liệu Việt Nam có thể giúp được gì, nhưng ngay lập tức tôi đã nói với vị quan chức đó rằng: "Những gì chúng tôi có thể làm để hỗ trợ nhân dân Mỹ vào lúc này, chúng tôi sẵn sàng."

Ngay sau đó, tôi gọi điện về báo cáo Thủ tướng chính phủ, Thủ tướng chỉ đạo: Đây là vấn đề nhân đạo, Việt Nam sẵn sàng hỗ trợ trong điều kiện chúng ta có thể. Khi tôi chuyển lại thông điệp đó, vị quan chức đã trực tiếp báo cáo lên Tổng thống Mỹ và phía Mỹ hết sức cảm kích.

Những chuyến hàng từ Việt Nam đến Mỹ không lâu sau đó, đã được Tổng thống Mỹ trực tiếp đăng dòng tweet cảm ơn. Và mặc dù có thay đổi chính quyền, nhưng người Mỹ không quên sự giúp đỡ của chúng ta vào thời khắc họ khó khăn. Đến ngày hôm nay, các đối tác Mỹ vẫn nhắc lại câu chuyện đó.

Thứ ba, Đại sứ quán và các cơ quan bên cạnh cùng lúc phải đảm đương nhiều nhiệm vụ quan trọng như chuẩn bị các chuyến thăm cấp cao giữa hai nước, thúc đẩy quan hệ thương mại, đầu tư, quốc phòng, an ninh…; xử lý các vấn đề tồn tại liên quan đến tiền tệ, gỗ; rồi công tác bảo hộ công dân, thu xếp các chuyến bay đưa bà con ta về nước; bảo vệ chủ quyền đất nước v.v… Song chúng tôi xác định rõ:  nhiệm vụ cấp bách và quan trọng hàng đầu là tìm kiếm, vận động đưa được vaccine, thuốc, thiết bị y tế về nước nhiều nhất có thể, sớm nhất có thể và nhanh nhất có thể, vì liên quan trực tiếp đến sinh mạng đồng bào mình. Điều đó đòi hỏi sự nỗ lực vượt bậc, sắp xếp lực lượng khoa học, hợp lý và có sự điều phối thống nhất, nhịp nhàng. Công việc vất vả, anh chị em chúng tôi không quản ngày đêm. Song chúng tôi nhận được sự quan tâm, động viện kịp thời của Lãnh đạo cấp cao, các Bộ, ban ngành, địa phương trong nước. Điều đó càng thôi thúc anh chị em chúng tôi phải nỗ lực hơn nữa để đáp ứng mong mỏi đó.

Lô hàng đồ bảo hộ DuPont TYVEX được xuất sang Mỹ thông qua FedEx. Ảnh: FedEx

Thứ nhất, sự hợp tác, hỗ trợ lẫn nhau phòng chống dịch Covid-19 là biểu hiện mới của tinh thần Đối tác toàn diện trong hợp tác giữa hai nước. Đây là lĩnh vực nhân đạo, có ảnh hưởng trực tiếp đến sinh mạng con người; vì vậy, sự hợp tác tích cực, kịp thời và hiệu quả giữa Việt Nam và Mỹ đã và đang thiết thực góp phần tăng cường tình hữu nghị và xây dựng lòng tin giữa hai nước.

Thứ hai, hợp tác y tế giữa hai nước mà nền tảng được xây dựng trong nhiều thập kỷ qua, nhất là trong hợp tác phòng chống dịch bệnh, với sự trợ giúp thiết thực và hiệu quả của Mỹ dành cho Việt Nam, đến thời điểm này đã phát huy vai trò tích cực, tạo điều kiện để Việt Nam có thể chủ động chống đại dịch Covid-19. Hiện nay, các cơ quan liên quan của Mỹ tại Việt Nam như Văn phòng USAID, CDC… đang trực tiếp cùng đội ngũ bác sĩ, nhân viên y tế Việt Nam đẩy lùi làn sóng thứ tư của đại dịch Covid-19.

Thứ ba, thông qua việc thu hút đầu tư từ Mỹ vào nước ta, Việt Nam đã từng bước có chỗ đứng trong chuỗi cung ứng toàn cầu về thiết bị y tế. Trước tình hình khủng hoảng y tế như vừa qua, chúng ta không chỉ có điều kiện giải quyết nhu cầu trong nước, mà còn hỗ trợ công tác chống dịch ở Mỹ cũng như nhiều đối tác khác, qua đó nâng cao vị thế và uy tín của Việt Nam.

Quá trình hợp tác y tế giữa hai nước hàng chục năm qua đã được nâng lên một cấp độ mới qua phòng chống đại dịch Covid-19, thể hiện tính bổ trợ lẫn nhau, hợp tác hiệu quả, cùng có lợi. Chính trong giai đoạn khó khăn này, đã mở ra nhiều cơ hội hợp tác y tế giữa Việt Nam và Mỹ thời gian tới.

Việt Nam nhận vaccine của Mỹ theo cơ chế Covax. Ảnh: BNG Mỹ / Twitter

Với sự hiện diện ngày càng nhiều các công ty Mỹ đầu tư tại nước ta trong lĩnh vực này, Việt Nam có điều kiện tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng y tế ở khu vực và toàn cầu, vừa đáp ứng tốt hơn đòi hỏi trong nước, vừa góp phần giải quyết nhu cầu của các nước trên thế giới. Cùng với những nỗ lực to lớn của Chính phủ và doanh nghiệp trong nước, sự hợp tác hiệu quả của các doanh nghiệp Mỹ trong chuyển giao công nghệ sản xuất vaccine, hoàn toàn có triển vọng để Việt Nam trở thành một trong những trung tâm sản xuất vaccine trong khu vực, tạo thế chủ động chiến lược cho ta trong phòng chống dịch bệnh và nâng cao vị thế quốc tế của Việt Nam. Chúng ta cần chuẩn bị tốt nhất để nắm bắt những cơ hội đó và hiện thực hóa chúng. Đây cũng một đóng góp vào việc tăng cường quan hệ Đối tác toàn diện Việt - Mỹ./.