Đây là lý do tăng thuế VAT sẽ công bằng và tốt hơn cho nền kinh tế so với việc tăng thuế thu nhập

Ông Đinh Tuấn Minh nhận định việc Bộ Tài chính đưa ra kế hoạch tăng thuế giá trị gia tăng (VAT) từ 10% lên 12% đã đặt ra một vấn đề quan trọng về mặt lý luận mà các nhà kinh tế cần phải xem xét khi đưa ra quan điểm ủng hộ hay phản đối chính sách này.

Đó là nguồn thu từ thuế nên dựa vào thuế thu nhập (income tax) tức thuế đánh vào thu nhập của các cá nhân và pháp nhân (thuế thu nhập cá nhâ, thuế thu nhập doanh nghiệp...) hay thuế tiêu thụ (consumption tax) – gồm các thể biến như: VAT, thuế trước doanh thu, thuế bán lẻ.

Vị chuyên gia nay cũng nhấn mạnh rằng nguyên nhân “nợ công” được Bộ Tài chính đưa ra cho việc tăng VAT lần này chưa hợp lý. Bởi lẽ, nợ công căn nguyên của nó là do chi thường xuyên quá cao và Chính phủ gặp khó khăn trong việc cắt giảm chi thường xuyên. Do đó, ông Minh nhận xét: “Việc giảm chi thường xuyên mới là vấn đề của nợ công”.

Tuy nhiên, nếu bỏ qua vấn đề đang tồn tại, chỉ xét ở góc độ lý luận, giả sử ở cùng mức thuế, để đáp ứng được nhu cầu chi tiêu Chính phủ, ông Minh đặt vấn đề việc tăng thuế từ thu nhập hay từ thuế tiêu thụ (trong đó có VAT), cái nào thì tốt hơn cho nền kinh tế, dựa trên bốn nguyên tắc của một hệ thống thuế tốt, gồm: công bằng, đơn giản, không tạo quyền lực ban phát cho chính quyền, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực đối với tăng trưởng chung của nền kinh tế.

“Quan điểm của tôi là thu thuế từ thuế tiêu thụ tốt hơn và chúng ta cần có một lộ trình để chuyển sang hướng này”, TS. Đinh Tuấn Minh nói.

Thứ nhất, so sánh về tính công bằng, ông Minh nhận xét rằng thoạt nhìn, hệ thống thuế dựa trên thu nhập tưởng chừng công bằng hơn so với hệ thống thuế dựa trên thuế tiêu thụ. Hệ thống thuế dựa trên thu nhập sẽ áp đặt mức thuế cao hơn cho người có thu nhập cao và thấp hơn cho người có thu nhập thấp.

Tuy nhiên, chính việc đặt ra các mức thuế khác nhau cho những đối tượng khác nhau lại tạo ra vấn đề cho khái niệm công bằng. Liệu một người có thu nhập 20 triệu nhưng phải nuôi con nhỏ phải chịu mức thuế cao hơn so với người thu nhập 10 triệu nhưng không phải nuôi con nhỏ?

"Đây là lý do dẫn đến các khoản giảm trừ thuế thu nhập. Có hàng tỷ nguyên nhân dẫn đến đòi hỏi giảm trừ thuế thu nhập, gây ra tranh cãi trong xã hội về tính hợp lý, công bằng của các khoản đó", ông Minh nói.

Một vấn đề khác được đặt ra là những người có thu nhập thấp không phải nộp thuế nhưng lại được hưởng rất nhiều trợ cấp, dịch vụ miễn phí của nhà nước. Điều này khiến cho những người theo quan điểm bảo thủ cho rằng không công bằng vì những người giàu phải nộp thuế nuôi những người ăn bám.

Trong khi đó những người theo quan điểm xã hội lại cho rằng những người giàu được hưởng lợi rất nhiều từ hệ thống phúc lợi của nhà nước (đường xá, an ninh, v.v.) nhưng lại nộp thuế ít.

Trên thực tế có vẻ như giới trung lưu dường như phải chịu nộp thuế thu nhập nhiều hơn so với mức họ được hưởng. Người giàu có thể có nhiều cách để trốn thuế thu nhập (đặc biệt là khi hệ thống cồng kềnh phức tạp), nhưng được hưởng nhiều phúc lợi hơn. Người nghèo thì không phải nộp thuế, được sử dụng nhiều hệ thống phúc lợi miễn phí, thậm chí còn được trợ cấp.

Trong khi đó, với hệ thống thuế dựa trên thuế tiêu thụ, tất cả mọi người đều phải đóng thuế. Người giàu tiêu thụ nhiều sẽ phải đóng thuế nhiều, người nghèo tiêu thụ ít sẽ phải đóng thuế ít.

Thường với cũng một loại hàng hóa, người giàu tiêu thụ các loại hàng hóa cao cấp hơn nên trên thực tế với cùng mức thuế họ đóng thuế nhiều hơn người nghèo.

Thứ hai, so sánh về tính đơn giản, ông Minh cho rằng hệ thống thuế dựa trên thu nhập cực kỳ phức tạp và rối rắm. Để công bằng thì cần phải đặt ra rất nhiều mức thuế khác nhau, rất nhiều khoản giảm trừ khác nhau, dẫn đến hệ thống thuế cồng kềnh phức tạp.

“Sự cồng kềnh phức tạp dẫn đến hiện tượng trốn thuế và lại tạo ra sự mất công bằng”, vị TS này nói.

Trong khi đó hệ thống thuế dựa trên tiêu thụ lại cực kỳ đơn giản, đặc biệt nếu như đó là một hệ thống chỉ có một mức thuế tiêu thụ. Mọi người đều tiêu dùng và đều phải chịu thuế.

Thứ ba, so sánh về khả năng tạo ra quyền lực ban phát cho chính quyền, ông Đinh Tuấn Minh nhận định hệ thống thuế dựa trên thuế thu nhập tạo ra ban phát cho chính quyền. Việc quyết định các mức thuế thu nhập khác nhau, giảm trừ thuế, v.v. đều tạo ra quyền lực cho bộ máy hành chính.

Với hệ thống thuế dựa trên thuế tiêu thụ chính quyền sẽ mất đi đặc quyền đó. Hơn nữa, với việc tất cả người dân phải nộp thuế, nó sẽ tạo ra sức ép lớn hơn đối với chính quyền trong việc chi thuế sao cho công bằng.

Cuối cùng là tác động tới tăng trưởng kinh tế, theo đó, hệ thống thuế dựa trên thuế thu nhập thực chất là hệ thống thuế đánh vào tiết kiệm. Nó khiến cho giảm đầu tư và giảm tăng trưởng kinh tế về dài hạn. Trong khi đó hệ thống thuế dựa trên thuế tiêu thụ lại khuyến khích tiết kiệm và đầu tư, do vậy tạo ra nhiều công ăn việc làm hơn cho nền kinh tế. Làm tăng thu nhập của người dân và dẫn đến tăng chi tiêu trong tương lai.

Theo ghi nhận, hiện hệ thống thuế dựa trên thu nhập nhận được nhiều ủng hộ từ giới kinh tế học từ Thomas Hobbes đến Ludwig von Mises, Irving Fisher, Milton Friedman.

Ông Tuấn Minh cũng cho biết thêm, nghiên cứu gần đây của OECD cho thấy thuế tiêu thụ gây ra ít ảnh hưởng tiêu cực hơn đối với tăng trưởng kinh tế so với thuế thu nhập.