Để hàng Việt đàng hoàng vào Mỹ

Tại sao Mỹ gia tăng các hoạt động điều tra và làm thế nào để hàng Việt ứng phó tốt hơn, gia tăng hơn nữa xuất khẩu vào thị trường này?

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông LÊ TRIỆU DŨNG - cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) - cho biết đến tháng 12-2022, Mỹ là thị trường điều tra phòng vệ thương mại nhiều nhất với hàng xuất khẩu của Việt Nam với 52 vụ việc (chiếm khoảng 22,5%).

Các mặt hàng bị điều tra tương đối đa dạng, từ các ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như thép, gỗ, thủy sản, dệt may, lốp xe, đến các sản phẩm có kim ngạch xuất khẩu nhỏ như mật ong, máy cắt cỏ, đệm mút, túi dệt.

Đáng chú ý, gần đây các vụ việc điều tra chống lẩn tránh thuế của Mỹ có xu hướng gia tăng khi nước này sửa đổi quy định liên quan. Cụ thể, Bộ Thương mại Mỹ (DOC) đã khởi xướng 20 vụ việc chống lẩn tránh thuế. Nhiều mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn bị điều tra như pin năng lượng mặt trời (1,4 tỉ USD), tủ gỗ (2,7 tỉ USD).

Ông LÊ TRIỆU DŨNG - cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương)

Không tiếp tay cho hành vi gian lận xuất xứ

* Thưa ông, vì sao hàng Việt Nam vào Mỹ bị điều tra ngày càng nhiều, đặc biệt là điều tra chống lẩn tránh thuế?

- Một số ngành hàng của Việt Nam gần đây có sự gia tăng xuất khẩu nhanh chóng. Điển hình là những mặt hàng đang là đối tượng bị áp thuế phòng vệ thương mại của Mỹ mà có liên quan tới nước thứ ba.

Khi đó hàng của ta sẽ bị nghi ngờ điều tra chống lẩn tránh (điều tra về một mặt hàng xuất khẩu vào Mỹ bị nghi ngờ có hàm lượng giá trị gia tăng thấp, có thể được nhập khẩu từ một nước thứ ba vào Việt Nam và xuất khẩu sang Mỹ để lẩn tránh thuế - PV).

Tức là nước này nghi ngờ hàng hóa nhập khẩu từ Việt Nam chưa đáp ứng điều kiện "chuyển đổi đáng kể" tại Việt Nam (chưa đạt được hàm lượng giá trị gia tăng về tỉ lệ nội địa hóa được tạo ra ở Việt Nam, mà có khả năng hàng hóa từ nước thứ ba xuất khẩu vào Việt Nam sau đó xuất sang Mỹ thì sẽ bị điều tra chống lẩn tránh thuế - PV).

Trong khi đó, việc xác định thế nào là "chuyển đổi đáng kể" để tạo ra giá trị gia tăng trong từng công đoạn sản xuất là một vấn đề phức tạp. Điều này tùy thuộc vào từng mặt hàng cụ thể và theo quy định của mỗi quốc gia nhập khẩu có thể khác nhau.

Đến nay các vụ điều tra chống lẩn tránh thuế chiếm nhiều nhất. Vì vậy, tôi khuyến nghị doanh nghiệp không nên tiếp tay cho các hành vi gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp. Vì thực tiễn cho thấy nếu phát hiện các hành vi này, nước nhập khẩu sẽ áp dụng chế tài trừng phạt rất nặng, trong nhiều trường hợp doanh nghiệp sẽ mất toàn bộ thị trường xuất khẩu liên quan.

* Được biết Mỹ thay đổi cả quy định để thuận lợi hơn trong điều tra. Cụ thể thế nào và hàng hóa Việt Nam sẽ đối diện với những nguy cơ ra sao, thưa ông?

- Tháng 9-2021, Cơ quan thực thi và tuân thủ thương mại quốc tế thuộc DOC đã thông báo sửa đổi một số nội dung trong quy định pháp luật về điều tra chống bán phá giá và chống trợ cấp.

Những quy định này được luật hóa từ thực tiễn, quy trình điều tra chống lẩn tránh. Đây được xem là lần điều chỉnh chính sách đáng kể nhất của chính quyền Mỹ về phòng vệ thương mại trong 20 năm qua.

Việc sửa đổi quy định giúp tăng tính minh bạch, nhà xuất khẩu có thêm tiếng nói từ các nhóm nhà nhập khẩu, người tiêu dùng có cùng lợi ích. Đơn cử, trước sức ép trong nước, Mỹ đang xem xét miễn thuế chống lẩn tránh 24 tháng đối với tấm pin năng lượng mặt trời từ Campuchia, Malaysia, Thái Lan và Việt Nam.

Tuy vậy, nguy cơ đó là việc gia tăng các vụ việc điều tra, xem xét phạm vi sản phẩm và điều tra chống lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại với hàng xuất khẩu của Việt Nam trong tương lai. Quy định sửa đổi theo hướng chặt chẽ hơn có thể gây khó khăn nhất định.

Thường xuyên cập nhật thông tin cảnh báo sớm

* Ông có khuyến nghị gì cho doanh nghiệp để chủ động tận dụng cơ hội xuất khẩu, tránh được các vụ kiện, hoặc có ứng phó tốt hơn nếu bị điều tra?

- Từ thực tế cho thấy công tác ứng phó, xử lý các vụ việc phòng vệ thương mại của nước ngoài với hàng xuất khẩu của Việt Nam đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ của các bên.

Tháng 10-2021, Thủ tướng đã phê duyệt đề án "Nâng cao năng lực về phòng vệ thương mại trong bối cảnh tham gia các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới".

Nhiều nội dung quan trọng như hoàn thiện hệ thống pháp luật, nâng cao nhận thức, năng lực về phòng vệ thương mại, củng cố cơ chế phối hợp các bên và sử dụng hiệu quả các quy định phòng vệ thương mại bảo vệ sản xuất trong nước.

Tuy vậy, doanh nghiệp cần chủ động tìm hiểu quy định pháp luật, thực tiễn điều tra phòng vệ thương mại của các nước xuất khẩu, đặc biệt là đối với các thị trường mục tiêu. Thường xuyên cập nhật thông tin cảnh báo sớm từ Cục Phòng vệ thương mại để đề ra các chiến lược cho từng giai đoạn.

Thiết lập các kênh thông tin với các đối tác, các hiệp hội, ngành hàng để kịp thời cập nhật, xử lý các vụ kiện, tình huống phát sinh. Nâng cao chuỗi giá trị của sản phẩm, cạnh tranh bằng chất lượng và hạn chế việc cạnh tranh bằng giá. Có chiến lược kiểm soát lượng xuất khẩu và giá bán một cách phù hợp để tránh bị coi là bán phá giá, nhận trợ cấp.

Đồng thời, các doanh nghiệp cần triển khai hệ thống quản lý, truy xuất nguồn gốc rõ ràng. Hệ thống sổ sách kế toán theo chuẩn quốc tế, lưu giữ đầy đủ hóa đơn, chứng từ để có thể chứng minh khi bị điều tra.

Doanh nghiệp cũng cần đa dạng hóa thị trường, tìm kiếm thị trường xuất khẩu mới. Đa dạng hóa sản phẩm, tránh tăng trưởng xuất khẩu quá nóng vào một thị trường. Đặc biệt lưu ý với các thị trường thường xuyên sử dụng công cụ phòng vệ thương mại hoặc đã từng kiện hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam.

Các doanh nghiệp cần tuân thủ chặt chẽ các quy định về chứng nhận xuất xứ, không tiếp tay cho các hành vi gian lận, lẩn tránh. Phối hợp với Bộ Công Thương trong việc ngăn chặn các hành vi giả mạo, gian lận xuất xứ và chuyển tải bất hợp pháp.

Trường hợp bị điều tra phòng vệ thương mại, để hạn chế tối đa tác động tiêu cực từ các vụ việc, chúng tôi mong muốn doanh nghiệp phối hợp đầy đủ, toàn diện. Cung cấp thông tin, tài liệu theo yêu cầu của cơ quan điều tra.

Cục Phòng vệ thương mại đã triển khai nhiều hoạt động như cảnh báo sớm các mặt hàng có nguy cơ bị điều tra, cung cấp thông tin, kịch bản ứng phó trên trang thông tin điện tử. Trực tiếp cung cấp thông tin để cơ quan điều tra nước ngoài hiểu rõ về các chính sách, quy định của Việt Nam.

Chúng tôi mong doanh nghiệp chủ động tiếp nhận thông tin và phối hợp với cục để có kế hoạch ứng phó kịp thời.

Chế biến cá tra xuất khẩu tại một nhà máy ở quận Thốt Nốt, TP Cần Thơ - Ảnh: CHÍ QUỐC

* Bà Trần Thị Thu Hương (giám đốc Trung tâm xác nhận chứng từ thương mại, VCCI):

Nhận diện sản phẩm bị điều tra lẩn tránh thuế

Có những đặc điểm nhận dạng cho một sản phẩm bị điều tra lẩn tránh thuế. Đó là sản phẩm được sản xuất gia công từ những nguyên liệu được nhập khẩu từ những quốc gia bị áp dụng điều tra. Hoạt động sản xuất gia công thực hiện không đáng kể.

Những hàng hóa đó được xác định là "thay đổi không đáng kể". Tức là những sản phẩm có cùng hình dạng và kích thước, chỉ có thay đổi nhỏ và giống với những sản phẩm bị áp dụng điều tra chống bán phá giá.

Ngoài ra, những sản phẩm có cùng phiên bản, có hình dáng bên ngoài và những đặc tính của sản phẩm giống sản phẩm bị áp thuế điều tra.

Mục đích, tính năng sử dụng và thậm chí cả một quy trình về phân phối sản phẩm, quy trình về quảng cáo sản phẩm cũng gần giống như những sản phẩm trước đấy. Phạm vi những sản phẩm có nguy cơ bị áp mức thuế hoặc điều tra lẩn tránh sẽ mở rộng hơn trước đây rất nhiều.

Với Mỹ thì việc các doanh nghiệp phải xuất trình hồ sơ cấp giấy chứng nhận xuất xứ tại thời điểm nhập khẩu không phải là một yêu cầu bắt buộc. Giấy chứng nhận xuất xứ chỉ là một chứng từ để họ kiểm tra, nhưng cơ quan chức năng Mỹ còn kiểm tra nhiều hồ sơ giấy tờ khác.

Do đó, doanh nghiệp cần lưu ý phải vượt qua công đoạn gia công đơn giản, sau đó tính toán để đáp ứng quy tắc về chuyển đổi HS (chuyển đổi mã số hàng hóa). Nếu như không thỏa mãn quy tắc để chuyển đổi HS thì các doanh nghiệp có thể chuyển sang áp dụng theo tiêu chí về tỉ lệ phần trăm.

* Bà Nguyễn Thị Phương Thảo (luật sư thành viên, Văn phòng luật sư IDVN):

Chuẩn bị kỹ tài liệu cho cuộc điều tra

Phòng vệ thương mại là một cuộc điều tra rất kỹ thuật, tức là nó liên quan tới vấn đề về sản xuất, vấn đề kinh doanh của doanh nghiệp.

Vì vậy đòi hỏi phía bị điều tra phải có thông tin tài liệu, số liệu rất lớn để cung cấp cho phía điều tra của cơ quan nước ngoài.

Do đó, doanh nghiệp Việt Nam phải hết sức cẩn trọng. Và ngoài vấn đề quan tâm đến giá bán, chi phí sản xuất của chính mình thì các doanh nghiệp còn phải chú ý đến những vụ việc có liên quan đến các đối thủ cạnh tranh của Việt Nam ở trên thị trường quốc tế.

* Ông Đinh Quốc Thái (tổng thư ký Hiệp hội Thép Việt Nam):

Cần nguồn lực lớn để ứng phó

Ngành thép đối diện với 68 vụ việc phòng vệ thương mại và điều tra chống lẩn tránh thuế. Khó khăn lớn nhất là hiện nay Mỹ chưa coi Việt Nam là nền kinh tế thị trường, nên đơn giá chi phí sản xuất tại Việt Nam không được sử dụng làm căn cứ tính xuất xứ, mà dùng một nước thứ ba để tham gia.

Thêm nữa, quy trình điều tra của Mỹ rất chặt chẽ, đặc biệt là các thủ tục. Nên để ứng phó với những vụ việc như thế này thì đòi hỏi cần phải huy động một nguồn lực khá lớn.

Đó là nhờ cơ quan quản lý nhà nước trong từng lĩnh vực, rồi thuê luật sư hay là huy động được bộ máy của các doanh nghiệp, đều cần một nguồn lực rất lớn mới có thể đảm bảo được việc đáp ứng đầy đủ yêu cầu cũng như đảm bảo thời gian của cơ quan điều tra.

* Ông Đỗ Ngọc Hưng (tham tán thương mại, Thương vụ Việt Nam tại Mỹ):

Nhiều hạn chế khi đối mặt điều tra

Khi bị điều tra về phòng vệ thương mại và chống lẩn tránh thuế, cái khó của doanh nghiệp Việt Nam thường gặp phải là việc cung cấp thông tin không đúng theo yêu cầu của cơ quan Mỹ.

Doanh nghiệp cung cấp thông tin bị quá hạn trả lời. Trong rất nhiều trường hợp, cơ quan quản lý nhà nước đã phải can thiệp, giúp đỡ. Như Bộ Công Thương đã phải có văn bản gửi cho các cơ quan của Mỹ yêu cầu gia hạn thời gian trả lời trong nhiều vụ kiện.

Một số trường hợp lại thiếu hồ sơ, thiếu các tài liệu kiểm chứng. Do vậy các cơ quan của Hoa Kỳ khi tiếp nhận các tài liệu này thì cũng đánh giá chưa đầy đủ, chưa đúng và cũng ảnh hưởng đến quá trình xem xét về kết quả các biện pháp nghiên cứu, các biện pháp về phòng vệ thương mại.

Đôi khi các doanh nghiệp cung cấp thông tin không phù hợp với cả giai đoạn điều tra của vụ việc. Ngoài lý do khách quan như do phạm vi yêu cầu trả lời câu hỏi rất rộng và rất phức tạp thì cũng có những nguyên nhân chủ quan từ việc doanh nghiệp chưa có kinh nghiệm, chưa ý thức được hết những yêu cầu về quy định pháp luật.

Chúng tôi đề nghị doanh nghiệp cần phối hợp hết sức chặt chẽ với cơ quan quản lý nhà nước của Việt Nam mà cụ thể là cơ quan Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương), các hiệp hội ngành hàng cũng như các cơ quan liên quan trực tiếp.

Từ đó các doanh nghiệp có thể đảm bảo việc cung cấp thông tin một cách kịp thời, chính xác và đúng thời hạn quy định của cơ quan pháp luật theo quy định của pháp luật Hoa Kỳ.