Liệu NHTW Nhật Bản có gây sốc?

Sau khi Đảng Dân chủ Tự do giành chiến thắng trong cuộc bầu cử quốc hội hồi đầu tháng này, Thủ tướng Shinzo Abe đã có bài phát biểu về một gói kích thích kinh tế mới, ước tính khoảng từ 94 tỷ đến 188 tỷ USD vượt xa con số 2,3 tỷ USD mà Bộ Tài Chính có sẵn trong ngân sách.

Sự khác biệt trên một phần đến từ sự tác động của cựu chủ tịch Cục dự trữ Liên Bang Mỹ, Ben Bernanke khi ông có cuộc gặp và tiếp xúc với các lãnh đạo cấp cao Nhật Bản tại Tokyo trước thời điểm ông Abe công bố gói kích thích.

Trước đó vào tháng 4, Ben Bernanke đã đăng lên trang blog bài viết về việc in tiền trực tiếp để tài trợ cho chi tiêu công thông qua NHTW và ý tưởng trên có lẽ cũng được đưa ra bàn luận trong chuyến thăm đến xứ sở hoa anh đào.

Động thái này chắc chắn sẽ phù hợp với chương trình nghị sự sắp tới của thống đốc BOJ, Haruhiko Kuroda, người đang rất cần một ý tưởng “sốc và táo bạo” để kích thích nền kinh tế đang rệu rã sau khi chính sách thử nghiệm lãi suất âm đưa ra vào tháng Giêng đã không hiệu quả và lạm phát kỳ vọng chạm mức thấp nhất kể từ cuối năm 2012, trước cả khi Kuroda nhậm chức. Bên cạnh đó, lời gợi ý từ cựu chủ tịch FED cũng sẽ dung hòa với Bộ Tài chính, khi số tiền chi thêm không phải từ ngân sách của Bộ.

Khả năng phát triển “Chương trình tài trợ tài chính – tiền tệ” đang trở nên rõ ràng hơn sau lần gặp mặt giữa Bernanke với hai lãnh đạo Nhật bản, ông Abe và Kuroda vào đầu tháng 7.

Nín thở chờ BOJ

​Sự tín nhiệm của ông Abe đang lên cao và sự nghi ngờ từ các bộ quan chức đã giảm đáng kể từ vụ tranh luận nền kinh tế có hay không bị ảnh hưởng tiêu cực bởi sự gia tăng doanh thu thuế vào tháng 4 năm 2014.

Mặc dù vậy, vai trò đưa ra một chính sách kích thích nền kinh tế mới vẫn đè nặng lên suy nghĩ của Kuroda. Là người đứng đầu BOJ, Kuroda chắc chắn sẽ nhận thức được các đề xuất cải cách kinh tế của cựu chủ tịch FED. Thực tế, có thông tin cho rằng Bernanke đã được mời đến Tokyo để tham khảo ý kiến. Cho rằng người Nhật thường không thích những nhà cải cách, nên thay vì thuyết phục Nhật nghe theo FED, một nhà vận động chính sách như Bernanke chắc chắn sẽ đưa ra những giải pháp hỗ trợ để hành động.

Với việc thử nghiệm lãi suất âm hiện không mang lại hiệu quả, nhiều khả năng Kuroda sẽ ngừng chính sách này. Điều đáng chú ý là các khoản tiền gửi tại BOJ đã thực sự tăng 20% kể từ khi NHTW bắt đầu áp dụng lãi suất âm vào giữa tháng 2, chứng tỏ chính sách kinh tế này đã thảm bại hoàn toàn.

Đối với việc mua trái phiếu chính phủ của BOJ, khối lượng giao dịch sụp đổ và các ngân hàng thương mại Nhật Bản ngày càng không muốn bán ra trái phiếu. Lý do được đưa ra là các ngân hàng lớn đã giảm hơn một nửa danh mục đầu tư trái phiếu chính phủ nên không thể bán ra, và một phần các ngân hàng không muốn “chia tay” với trái phiếu dài hạn vì dù gì họ cũng được hưởng khoản lợi suất “nhỏ nhoi”.

Điều này đặt ra vấn đề cấp bách hơn khi BOJ đã đạt đến giới hạn của chương trình mua trái phiếu chính phủ. So với ước tính ban đầu phát hành hàng năm 34 nghìn tỷ yên, con số đã tăng lên 80.000 tỷ. Thay vì mua tại thị trường thứ cấp, BOJ mua trái phiếu trực tiếp từ thị trường sơ cấp, quá trình này sớm muộn sẽ gia tăng lạm phát.

Đây là lý do tại sao ông Kuroda phải tìm kiếm một hình thức mới thay thế việc nới lỏng tiền tệ. Chắc chắn, nếu thống đốc BOJ không làm gì hoặc chỉ có những biện pháp nhẹ nhàng như mua cổ phiếu ở các quỹ giao dịch, thị trường sẽ không thể hồi phục.

Để xoa dịu mối lo tiềm năng về tính nhất quán tài chính của chính phủ, Kuroda – hoặc các NHTW khác, những người lựa chọn phát hành tiền để sử dụng cho mục tiêu kích thích kinh tế - sẽ cố gắng bào chữa rằng quá trình này chỉ xảy ra một lần duy nhất. Tuy nhiên, nếu cứ thay đổi chính sách kích thích nền kinh tế một khi không hiệu quả trong thời gian ngắn, nguy cơ cao là thị trường tài chính sẽ bắt đầu xem các NHTW như các công cụ tạo ra sự bất ổn hơn là ổn định.