Muốn tăng lương, phải giảm mạnh số công chức "sáng cắp ô đi, tối cắp ô về"

Nghị quyết số 27 của Trung ương về cải cách chính sách tiền lương đối với cán bộ, công chức, viên chức, lực lượng vũ trang và người lao động trong doanh nghiệp sẽ bắt đầu thực hiện từ năm 2021. Liên quan đến vấn đề này, ông Bùi Sỹ Lợi, Phó chủ nhiệm Ủy ban về các vấn đề xã hội của Quốc hội đã chia sẻ với VnEconomy về lộ trình chuẩn bị các điều kiện cho việc cải cách chính sách tiền lương trong năm tới, cũng như mục tiêu tinh giản biên chế đến thời điểm hiện tại.

Tốc độ tăng tiền lương nhanh hơn tăng năng suất lao động

Thưa ông, chúng ta đã trải qua nhiều lần điều chỉnh lương cơ sở, nhưng có ý kiến cho rằng, đến nay tiền lương vẫn chưa thực sự đáp ứng được nhu cầu sống tối thiểu của cán bộ, công chức, người lao động, quan điểm của ông về vấn đề này?

Cho đến nay, chúng ta chưa cải cách chính sách tiền lương, nên tiền lương của công chức, viên chức đang thực hiên theo bảng lương hiện hành của Nhà nước và đang có những bất cập. Bởi vì, Nhà nước đã hai lần lỡ hẹn cải cách tiền lương do điều kiện chưa cho phép.

Tuy nhiên, hàng năm Nhà nước vẫn điều chỉnh tăng lương cơ sở để bù đắp phần tiền lương thiếu hụt cho người lao động, cố gắng đảm bảo đời sống của cán bộ, công chức, viên chức. Mặc dù vậy, phải thừa nhận rằng, dù rất nhiều lần điều chỉnh tiền lương cơ sở, nhưng rõ ràng tiền lương, thu nhập vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu sống tối thiểu của người lao động và gia đình họ.

Chính vì lẽ đó, hội nghị Trung ương 6 đã ban hành Nghị quyết 27 về cải cách chính sách tiền lương của cán bộ, công chức, viên chức, lực lượng vũ trang và người lao động, nhưng nghị quyết này và đề án cải cách chính sách tiền lương sẽ bắt đầu thực hiện vào  đầu năm 2021.

Hiện nay, Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương đang thực hiện quá trình đổi mới sắp xếp bộ máy với mục tiêu giảm nhẹ biên chế, giảm số người hưởng lương từ ngân sách mới có điều kiện để cải cách chính sách tiền lương.

Cùng với đó là thực hiện sắp xếp đội ngũ cán bộ công chức theo vị trí việc làm, bố trí đúng người đúng việc. Trong những năm qua, lương của cán bộ công chức được điều chỉnh theo lương cơ sở nhưng tốc độ tăng năng suất lao động luôn chậm hơn tăng tiền lương bình quân. Cụ thể là bình quân mỗi năm tăng tiền lương hơn 7% nhưng đến nay năng suất lao động mới đạt 5,9%, đây chính là sự bất cập.

Như ông đề cập thì theo lộ trình từ năm 2021 chúng ta đã phải thực hiện cải cách chính sách tiền lương, nhưng đến nay dường như việc cải cách bộ máy vẫn còn nhiều bất cập, thưa ông?

Đúng là cải cách bộ máy không thể một sớm một chiều được. Nghị quyết của Đảng đến năm 2020 phải giảm được 10%, đến nay rất nhiều ngành đã thực hiện tốt, như y tế giảm hơn 2.500 cán bộ công chức không hưởng lương từ ngân sách, tiết kiệm cho ngân sách hàng nghìn tỷ đồng. Dù vậy, vẫn có những ngành nói giảm nhưng không thể giảm được, như giáo viên mầm non thì vẫn phải tuyển, vì đó là nhu cầu của xã hội.

Do đó, muốn cải cách tiền lương phải thu gọn đầu mối cơ quan đơn vị sự nghiệp không hiệu quả, công chức viên chức quá nhiều cũng phải giảm đi, đồng thời phải tăng năng suất lao động.

Chính phủ cũng đã báo cáo, tốc độ đổi mới bộ máy và giảm nhẹ biên chế rất chậm, trong khi chúng ta phải giảm tối đa số công chức mới cải cách được tiền lương. Đồng thời, tới đây tiền lương phải theo vị trí việc làm chứ để 4 - 5 người cùng một vi trí công việc thì tiền lương làm sao cao được.

Như vậy, vấn đề quan trọng khi thực hiện cải cách tiền lương là phải giảm tối đa số cán bộ công chức, bộ máy cồng kềnh kém hiệu lực "sáng cắp ô đi, tối cắp ô về", giảm biên chế gắn với sắp xếp bộ máy. Chúng ta cũng phải chuyển các đơn vị sự nghiệp công lập hưởng lương từ ngân sách sang thực hiện dịch vụ công, tức là chuyển sang đơn vị tự chủ, tự chịu trách nhiệm.

Không đẩy số cán bộ dôi dư sau sắp xếp bộ máy "ra đường"

Nhưng khi tiến hành sắp xếp bộ máy, tinh giản biên chế thì sẽ có một số lượng lớn cán bộ dôi dư, vậy phải có chính sách nào cho nhóm đối tượng này, thưa ông?

Đúng là vấn đề này cũng rất quan trọng. Số cán bộ, công chức đang làm trong các cơ quan Nhà nước dôi ra khi sắp xếp bộ máy thì phải giải quyết một cách hợp tình hợp lý. Rõ ràng đây là giải quyết tồn tại của quá khứ, nhưng không đơn giản là đẩy người lao động ra khỏi bộ máy mà không có công ăn việc làm dẫn đến thất nghiệp và không đảm bảo đời sống.

Điều này sẽ chỉ gây thêm nguy hại hơn cho xã hội mà thôi, cách làm là phải bố trí đội ngũ này làm sao cho hợp với khả năng và thực tiễn công việc.

Nếu sắp xếp rồi mà số này vẫn không có khả năng đáp ứng được yêu cầu thì nên giải quyết cho họ thôi việc để tìm việc khác. Tuy nhiên, việc này phải đi liền với chính sách hỗ trợ về đào tạo nghề, về trợ cấp thất nghiệp trong thời gian đi tìm việc mới, đặc biệt là phải giữ bảo hiểm xã hội cho họ để tiếp tục đóng.

Với những người cận kề với tuổi nghỉ hưu thì nên nghiên cứu chính sách cho đóng tiếp hay hỗ trợ về hưu sớm hơn. Dù vậy, cũng phải tính đến khả năng chi trả của quỹ bảo hiểm xã hội, không phải ai về hưu sớm cũng đẩy cho quỹ thì quỹ không có tiền chi trả.

Vấn đề ai đi ai ở là phải rất cẩn trọng, vì nếu không cẩn thận thì con ông cháu cha còn trong bộ máy trong khi người có năng lực thực sự lại rời đi. Do đó, vấn đề sắp xếp, giảm nhẹ biên chế là phải thực hiện công khai, minh bạch, và thể hiện tinh thần trách nhiệm không chỉ đối với Nhà nước mà còn đối với cả người lao động, cũng như sự sống còn của chính tổ chức đó. Ở đây, vai trò của người đứng đầu cũng hết sức quan trọng, phải công tâm, khách quan, dân chủ.

Như vậy là chỉ còn 1 năm nữa để bắt đầu thực hiện cải cách chính sách tiền lương, đến thời điểm này, sự chuẩn bị các điều kiện được thực hiện đến đâu, thưa ông?

Nghị quyết sắp có hiệu lực vào năm 2021, muốn làm được cải cách chính sách tiền lương thực chất thì đầu tiên là phải chuẩn bị nguồn lực tài chính. Các nhóm nguồn lực đã được nghị quyết Trung ương chỉ ra rất cụ thể: Hằng năm, dành khoảng 50% tăng thu dự toán và 70% tăng thu thực hiện của ngân sách địa phương, khoảng 40% tăng thu ngân sách Trung ương cho cải cách chính sách tiền lương.

Tiếp tục thực hiện tiết kiệm 10% dự toán chi thường xuyên tăng thêm hằng năm cho đến khi thực hiện khoán quỹ tiền lương trên cơ sở biên chế được cấp có thẩm quyền giao; bãi bỏ các khoản chi ngoài lương của cán bộ, công chức, viên chức có nguồn gốc từ ngân sách nhà nước. Đồng thời, đẩy nhanh tiến độ chuyển đổi từ phí sang thực hiện giá dịch vụ sự nghiệp công, từng bước tính đúng, tính đủ các chi phí đối với các loại dịch vụ cơ bản, thiết yếu.

Tiếp theo là giảm nhẹ biên chế để dôi dư quỹ tiền lương mà ngân sách Nhà nước đang cấp ra để bù vào cải cách tiền lương. Đặc biệt, là phải tăng năng suất lao động, tăng thu ngân sách. Tuy nhiên, là một thành viên hội đồng cải cách tiền lương, tôi vẫn cho rằng, điều quan trọng nhất chính là ở bộ máy.

Phải nhìn nhận rằng, còn hàng triệu người đang hưởng lương từ ngân sách Nhà nước thì không thể cải cách tiền lương cho hàng triệu người này được mà phải sắp xếp lại bộ máy để giảm một cách hợp lý.

Rõ ràng là khi giảm tối đa số người hưởng lương từ ngân sách Nhà nước, giao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho các đơn vị sự nghiệp công lập thì sẽ có nguồn để cải cách tiền lương, mấu chốt là như vậy.

Dù khó khăn đến mấy vẫn phải làm

Còn những khó khăn sắp tới chúng ta sẽ phải đối mặt trong thực hiện cải cách tiền lương, thưa ông?

Hiện nay, mục tiêu giảm nhẹ biên chế với tinh thần giảm 10% về cơ bản đã đạt được. Chúng ta cũng chuẩn bị một phần tiết kiệm từ tăng thu ngân sách của Trung ương và địa phương trong 2 - 3 năm nay để chuẩn bị nguồn cho cải cách tiền lương.

Dù vậy, vẫn còn đó những thách thức, đầu tiên là chúng ta đang rất nặng về bao cấp mà khi chuyển hoàn toàn sang tự chủ tự chịu trách nhiệm thì tiền lương sẽ bắt đầu trả theo giá trị của sức lao động. Nếu như người lao động không nhận thức ra thì đây rõ ràng là một cản trở rất lớn. Dù chúng ta tích cực rất nhiều trong giảm nhẹ biên chế, sắp xếp bộ máy nhưng đây là vấn đề con người nên rất khó.

Một trở ngại nữa là dù GDP năm vừa rồi đạt hơn 7%, nhưng tăng trưởng kinh tế vẫn không thể tương đồng với cải cách chính sách tiền lương. Chúng ta đang bị lực cản là tiền lương vẫn tăng nhanh hơn tốc độ tăng năng suất lao động. Ngoài ra, một vấn đề dù không mới nhưng không thể không nhắc đến là thay đổi nhận thức, sẽ không thể tránh khỏi những rào cản từ chính mỗi người, điều này sẽ thực sự rất khó khăn.

Vậy theo ông làm sao để thay đổi nhận thức của cán bộ công chức?

Cải cách chính sách tiền lương là vấn đề mới, cần thiết vì tiền lương là yếu tố để thúc đẩy tăng năng suất lao động, cho nên đầu tiên là phải tạo sự đồng thuận cao trong cả hệ thống, phải làm tốt công tác giáo dục để ai cũng thấy rằng đây là sự sống còn phát triển của đất nước để phân công lao động đúng và trách nhiệm hơn.

Nhập ban này ban kia, bộ phận này với bộ phận kia mà không được sự đồng thuận thì bộ máy không giảm được.

Theo tinh thần chỉ đạo của Phó thủ tướng Vương Đình Huệ, Trưởng ban chỉ đạo cải cách chính sách tiền lương, dù khó khăn thế nào vẫn phải làm. Tiền lương phải phản ánh đúng bản chất, đúng trị sức lao động và là động lực thúc đẩy tăng năng suất lao động.

Trong thu nhập của người lao động phần lương cứng phải chiếm ít nhất 70%, những khoản phụ cấp có tính chất ưu đãi của các ngành nghề sẽ giảm đi, chỉ còn khoảng 30% tổng quỹ tiền lương của người lao động.

Quyết tâm chính trị của Đảng và Nhà nước khi cải cách chính sách tiền lương là để tiền lương mới không thể thấp hơn tiền lương hiện nay và phải làm sao tiền lương đảm bảo đủ sống cho người lao động và gia đình họ. Tôi cũng nhấn mạnh một lần nữa dứt khoát phải trả lương theo đúng vị trí việc làm, đúng năng lực của người lao động và gắn với giá trị của sức lao động trên thị trường.