Nông nghiệp thoát “lời nguyền” nông dân tư duy mùa vụ, doanh nghiệp tư duy thương vụ

Phóng viên VOV phỏng vấn Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan về những thành tựu của ngành trong năm 2022 cùng những giải pháp tạo đột phá trong năm 2023.

Phóng viên: Thưa Bộ trưởng, năm 2022, vượt qua những biến động của thị trường thế giới, nông nghiệp tiếp tục khẳng định vị thế “trụ đỡ” của nền kinh tế với những kỷ lục mới về xuất khẩu nông lâm, thủy sản Bộ trưởng đánh giá như thế nào về kết quả này?

Bộ trưởng Lê Minh Hoan : Thay đổi một suy nghĩ, thay đổi một cuộc đời, thay đổi một tiếp cận chúng ta sẽ thay đổi một hành trình. Tổng kết lại năm 2022, mặc dù rất nhiều khó khăn như: dịch bệnh, đứt gãy cung cầu, chi phí logistics, chi phí nguyên liệu đầu vào ngành nông nghiệp tăng cao, tuy nhiên, kết quả đến giờ này mặc dù chưa đạt như kỳ vọng của ngành Nông nghiệp, doanh nghiệp cũng như của người nông dân, nhưng cũng là thành quả rất đáng tự hào. Tự hào không phải nằm ở con số, những gì mà chúng ta nhìn thấy được mà tự hào là sự đánh giá cao của lãnh đạo Đảng, Nhà nước, của xã hội về vai trò, vị thế của ngành nông nghiệp trong bối cảnh bất định, biến động phức tạp của thế giới. Hay nói cách khác là nó làm sâu sắc hơn vai trò “trụ đỡ” của ngành Nông nghiệp, không chỉ đóng góp cho sự tăng trưởng chung của nền kinh tế mà còn đảm bảo các vấn đề của xã hội như: đảm bảo an ninh lương thực.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan

Chúng ta thấy rất nhiều quốc gia đang khủng hoảng an ninh lương thực, khủng hoảng về sản xuất nông nghiệp, thậm chí có những chuỗi ngành hàng của một số quốc gia bị đứt gãy, nhưng ngành Nông nghiệp vẫn đứng vững, vừa đóng góp cho sự tăng trưởng nói chung của nền kinh tế, vừa đóng góp cho an sinh xã hội và bao trùm là chưa bao giờ chúng ta khủng hoảng về lương thực, thực phẩm trong bối cảnh nhiều quốc gia tìm đến chúng ta trong nửa cuối năm 2022 để tìm kiếm sự hợp tác nhằm đảm bảo an ninh lương thực. Sứ mệnh của nông nghiệp không chỉ giải quyết về vấn đề tăng trưởng mà vấn đề bao trùm cho hàng chục triệu nông dân và cư dân ở nông thôn với hàng chục triệu lao động ở khu vực nông nghiệp, khu vực dịch vụ. Như vậy, vai trò của nông nghiệp nằm trong 1 cấu trúc chung về kinh tế lẫn xã hội. Nếu chỉ tiếp cận qua những con số về tăng trưởng thì chúng ta không thấy được vai trò của nông nghiệp đối với xã hội.

Phóng viên: Theo Bộ trưởng, đâu là nền tảng quan trọng để ngành Nông nghiệp gặt hái được những thành tựu trong năm 2022?

Bộ trưởng Lê Minh Hoan : Chúng ta có thể thấy tư duy sản xuất nông nghiệp sang tư duy kinh tế nông nghiệp đã bắt đầu bén rễ vào nhận thức xã hội, vào người nông dân, doanh nghiệp. Cũng thấy rằng không thể quay lại con đường sản xuất nông nghiệp lấy tiêu chí sản lượng để làm mục tiêu phấn đấu nữa. Bắt đầu đã có rất nhiều nghiên cứu của các chuyên gia, nhà khoa học và rất nhiều hành động của các hiệp hội, ngành hàng, tổ chức nông dân có tư duy làm sao tạo ra giá trị gia tăng theo xu thế kinh tế nông nghiệp.

Ngày càng thấy rõ vấn đề định vị thị trường có vai trò quan trọng hơn sản xuất. Bởi sản xuất mà không có thị trường thì sản xuất sẽ bị tắc nghẽn. Do đó, vai trò kiến tạo của nền kinh tế nông nghiệp và kiến tạo không gian thị trường rất quan trọng và thể hiện rất rõ trong năm 2022. Đó là những tín hiệu cho thấy, Nghị quyết số 19 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 hay Chiến lược phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã bắt đầu lan tỏa ra xã hội, nhận thức của xã hội về vai trò của nông nghiệp hay tư duy phát triển nông nghiệp sang một tư duy mới, mô hình mới, tăng trưởng từ đơn giá trị sang mô hình tăng trưởng tích hợp đa giá trị.

Những mô hình nông nghiệp mới như: lúa – tôm; lúa – rươi; lúa rươi cấy; du lịch nông nghiệp, những sản phẩm OCOP (mỗi xã một sản phẩm) những mô hình này đã tạo ra một sinh khí mới thay vì chúng ta đi theo một con đường chỉ chú trọng vào sản lượng như trước kia. Đó là giá trị liên kết giữa nhà nước, thị trường và xã hội, giữa nhà nước với doanh nghiệp nông nghiệp với bà con nông dân, hợp tác xã, đó nhà những giá trị bao trùm trong năm 2022.

Phóng viên: Mở cửa thị trường cho hàng loạt nông sản là một trong những điểm sáng của ngành trong năm 2022, Bộ trưởng có những chia sẻ gì đối với các địa phương, doanh nghiệp và nông dân để tiếp tục có những thành quả tốt hơn, thưa Bộ trưởng?

Bộ trưởng Lê Minh Hoan : Việt Nam đã mở cửa rất nhiều thị trường khó tính cho nông sản để đa dạng hóa thị trường, đa dạng hóa sản phẩm. Quan trọng hơn là chúng ta chứng minh được rằng chất lượng nông sản Việt Nam có thể đảm bảo ở các thị trường khó tính nhất. Tư duy thị trường đã bắt đầu bén rễ hay nói cách khác là tư duy sản xuất ngày xưa là làm ra những gì mình có thể làm, còn tư duy thị trường là mình làm ra những gì thị trường yêu cầu, chuyển từ bán cái mình có sang bán cái thị trường cần đã được doanh nghiệp và người nông dân quan tâm. Những thông tin về doanh nghiệp xuất khẩu gạo chất lượng cao sang thị trường Châu Âu hay thị trường Nhật Bản để minh chứng rằng chúng ta đã thoát tư duy về sản lượng để hướng vào chất lượng, không chỉ vậy mà chúng ta hướng về từng yêu cầu của từng loại thị trường khác nhau như: EU, Nhật Bản, Hoa Kỳ… Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Bộ Công Thương trong thời gian qua cũng liên tục tổ chức nhiều diễn đàn để các doanh nghiệp thấy được mỗi loại thị trường có yêu cầu khác nhau, chúng ta không thể “mặc đồng phục”, chúng ta không đồng nhất các sản phẩm với nhau mà phải tạo ra nhiều phân khúc thị trường ở nước ngoài, kể cả thị trường trong nước.

Câu chuyện xuất khẩu gạo sang EU mặc dù ở giai đoạn này quy mô chưa lớn, sản lượng chưa nhiều nhưng rõ ràng là tín hiệu cho thấy một khi thay đổi thì chúng ta sẽ tạo ra được giá trị gia tăng mới cao hơn. Điều này sẽ dẫn dắt lại người trồng lúa để cũng phải đảm bảo được tiêu chuẩn ngay từ khâu chọn giống, ứng dụng các quy trình canh tác, để chuẩn hóa từng chất lượng nông sản, trong đó có hạt gạo cho từng loại thị trường. Hay nói cách khác là doanh nghiệp đã dần dần từ bỏ tư duy “buôn chuyến” mang tính chất thương vụ mà bây giờ là định hình thị trường lâu dài, chỉ khi đó chúng ta mới có thể liên kết với nông dân một cách ổn định, lâu dài. Khác so với trước kia là khi có đơn hàng mới bắt đầu xuống thu mua của nông dân nhưng hiện nay rất nhiều doanh nghiệp thấy rằng cần phải xây dựng chiến lược thị trường lâu dài, từ đó để liên kết với nông dân, hợp tác xã trong từng vùng nguyên liệu để tạo ra nguồn nguyên liệu ổn định, đáp ứng được chuẩn mực, yêu cầu của thị trường. Vì vậy, tư duy đường dài của doanh nghiệp sẽ đưa đến tư duy đường dài cho người nông dân.

Hiện nay, nông dân đang dần ổn định từng vùng nguyên liệu, ví dụ tại An Giang đã có những doanh nghiệp như: Lộc Trời, Tân Long đã định hình vùng nguyên liệu lúa cho từng thị trường, thì trường nào cần loại lúa gì, phẩm cấp ra sao… tức là đã dần hình thành một cách tự nhiên sự liên kết giữa doanh nghiệp và người nông dân, hình thành những vùng nguyên liệu ổn định lâu dài, bền vững. Tôi nghĩ đó là những cái được của ngành Nông nghiệp, thoát ra “lời nguyền” là nông dân tư duy mùa vụ, doanh nghiệp tư duy thương vụ. Bây giờ không có khái niệm “mùa vụ” hay “thương vụ”, không nghĩ ngắn mà phải nghĩ đường dài, không nghĩ cho 1 bên mà phải nghĩ cho cả 2 bên, tức là cho cả doanh nghiệp và người nông dân.

Phóng viên: Bước sang năm 2023 trong bối cảnh kinh tế thế giới dự báo còn nhiều biến động khó lường, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã có những định hướng gì để thích ứng và tiếp tục lan tỏa tinh thần của Nghị quyết 19 về nông nghiệp, nông dân, nông thôn hướng đến xây dựng nền nông nghiệp hài hòa, bền vững, đa giá trị, thưa Bộ trưởng?

Bộ trưởng Lê Minh Hoan : Chúng ta hãy tư duy và xác định rằng ngành nông nghiệp sẽ luôn gặp các vấn đề khó khăn, thách thức. Các chuyên gia quốc tế cũng đã dự báo năm 2023 có thể còn khó khăn hơn nữa. Lạm phát toàn cầu bắt đầu thẩm thấu, lan tỏa đến các quốc gia có độ trễ lớn hơn. Khi nền kinh tế thế giới thay đổi thì chúng ta cũng cần phải có chiến lược để chủ động thích ứng. Các quy chuẩn thị trường ngày càng khắt khe hơn. Thí dụ các chuẩn mực của thị trường EU hay là thị trường Mỹ, Nhật Bản… bắt đầu đã truy xuất nguồn gốc. Những nông sản hay các sản phẩm nông nghiệp được tạo ra người ta không chỉ tiếp nhận nó bằng giá cả, bằng chất lượng mà còn bởi các quy trình canh tác có bị tác động tới môi trường thiên nhiên, đa dạng sinh học hay không, có gây ứng nhà kính, biến đổi khí hậu hay không, kể cả trong lĩnh vực trồng trọt, thủy sản… Thẻ vàng IUU là một minh chứng, người ta tiêu dùng thủy hải sản không chỉ là độ ngon của con tôm, con mực, cá ngừ, mà còn các vấn đề khác như các sản phẩm này được đánh bắt như thế nào, nó có vi phạm vấn đề luật pháp quốc tế đối với môi trường hay không. Những sản phẩm nông nghiệp khác cũng vậy, có được trồng ở những khu vực tác động đến thiên nhiên hay không, hoặc trồng ở những vùng đất là các khu rừng bị tàn phá hay không? Đối với cà phê và hạt điều, người ta sẽ truy xuất nguồn gốc trồng ở đâu, nơi đó có phải do phá rừng để lấy tài nguyên đất đai để canh tác nông nghiệp hay không? Tôi muốn nói rằng đó là những sức ép phải thay đổi. Trước sức ép thay đổi đó nếu chúng ta chủ động thay đổi sẽ đỡ rủi ro hơn và biết đâu lại là cơ hội để xây dựng hình ảnh của một nền nông nghiệp trách nhiệm, bền vững.

Tại hội nghị COP 26, Việt Nam đã cam kết đến năm 2050 là “Net – Zero” (giảm phát thải ròng bằng 0) Việt Nam cam kết là nền nông nghiệp trách nhiệm, bền vững, chúng ta tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu, tham gia vào hệ thống cung ứng lương thực, thực phẩm toàn cầu. Những thông điệp này phải được chuyển hóa bằng những hành động cụ thể, bằng trách nhiệm của người sản xuất, của nông dân và doanh nghiệp. Hiện nay, việc làm ở nông thôn là vấn đề quan trọng mà việc sắp xếp lại sản xuất sẽ tạo ra rất nhiều việc làm cho nông thôn. Năm 2023 phải đi sâu vào kinh tế nông thôn, tạo ra nhiều việc làm ở nông thôn. Muốn vậy hình thái hoạt động của hợp tác xã phải khác đi, các sản phẩm OCOP, du lịch nông nghiệp cũng phải khác. Những con số tăng trưởng vừa qua chúng ta chưa đong đếm được bao nhiêu việc làm, tăng trưởng phải gắn với việc làm, vấn đề cốt lõi cuối cùng của tăng trưởng là việc làm. Giải quyết được việc làm trong nông nghiệp hoặc chuyển qua công nghiệp - dịch vụ hoặc tạo ra nhiều việc làm bằng kinh tế nông nghiệp, kinh tế phi nông nghiệp ở nông thôn, những dịch vụ ở nông thôn. Đó là những vấn đề mà Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 – 2025 và Chiến lược phát nông nghiệp, nông thôn bền vững đang hướng tới.

Phóng viên: Xin trân trọng cảm ơn Bộ trưởng./.