Thu hồi tài sản cho thuê tài chính : Nắm dao đằng lưỡi

Hoạt động CTTC thực hiện theo Luật Các tổ chức tín dụng; Nghị định số 16/2001/NĐ-CP ngày 02/5/2001 của Chính phủ về tổ chức và hoạt động của cty CTTC, Thông tư liên tịch số 08/2007/TTLT-NHNN-BCA-BTP ngày 10/02/2007 của Ngân hàng nhà nước, Bộ Công an, Bộ Tư pháp hướng dẫn thu hồi và xử lý tài sản CTTC của Cty CTTC. Tuy nhiên trong những năm gần đây, trong quá trình thực hiện hợp đồng CTTC đã xảy ra nhiều trường hợp bên thuê không trả được nợ, không trả tài sản thuê do khó khăn trong hoạt động sản xuất kinh doanh, thua lỗ, phá sản... thậm chí có những trường hợp cố tình không trả nợ, không trả tài sản cho thuê nhằm chiếm dụng vốn.

Thiếu chế tài

Giải thích cho nguyên nhân trên, ông Đàm Đức Long - Tổng thư ký Hiệp hội cho thuê tài chính VN cho biết, trong nhiều trường hợp mặc dù Cty CTTC đã thực hiện đầy đủ và đúng các thủ tục, trình tự quy đinh theo hướng dẫn của Thông tư liên tịch số 08/2007/TTLT-NHNN-BCA-BTP nhưng khi DN thuê tài sản cố tình không trả tài sản thuê và thanh toán tiền thuê còn lại thì Cty CTTC không thể thu hồi được tài sản cho thuê. Thậm chí có trường hợp khi đoàn thu hồi tài sản cho thuê đến DN không những không tiếp mà còn... xua chó ra đuổi hoặc không cho cán bộ công an là đại diện cơ quan có thẩm quyền vào.

Mặc dù theo quy định việc thu hồi tài sản cho thuê được tiến hành tại nơi có tài sản cho thuê với sự chứng kiến của bên thuê hoặc người được bên thuê quyền quản lý tài sản cho thuê và ít nhất một người đại diện của cơ quan có thẩm quyền (cơ quan có thẩm quyền là UBND và cơ quan công an các cấp nơi có tài sản cho thuê). Vậy nhưng các cơ quan có thẩm quyền thường rất ngại áp dụng các biện pháp cưỡng chế đối với các DN tại địa phương để Cty CTTC thu hồi tài sản cho thuê vì... ngại va chạm. Mặt khác với quy định thời hạn tối đa không quá 30 ngày kể từ ngày nhận được yêu cầu thu hồi tài sản, bên thuê có nghĩa vụ giao tài sản  cho thuê và các giấy tờ liên quan đến tài sản cho thuê cho Cty CTTC như hiện nay là quá dài. Bên thuê có thừa thời gian để tẩu tán tài sản thuê.

Ngoài những khó khăn về mặt pháp lý thì trở ngại lớn nữa thuộc về đặc tính nghiệp vụ. Ông Hoàng Ngọc Tiến - Giám đốc Cty CTTC II, Ngân hàng AgriBank cho biết: Do đặc thù của CTTC là cho thuê các động sản, tài sản cho thuê rất đa dạng, nhiều chủng loại và có tính di động cao nên công tác xử lý nợ có liên quan đến tài sản thuê tài chính không đơn thuần là xử lý tài sản để thu nợ mà việc đầu tiên phải làm là truy tìm được tài sản để thu hồi xử lý nhằm thu hồi nợ. Đặc biệt trong trường hợp khách hàng thuê thiếu thiện chí hợp tác hoặc cố ý gian dối, lừa đảo để chiếm đoạt tài sản thì nhiệm vụ xử lý, thu hồi nợ còn khó khăn gấp trăm lần. Khi đó cán bộ xử lý nợ phải thực hiện các công việc không khác gì các điều tra viên, tốn rất nhiều thời gian, tiền bạc và công sức...

Theo quy định hiện nay tài sản cho thuê trong quá trình  cho thuê tài chính là tài sản thuộc sở hữu của bên cho thuê. Nhưng các DN CTTC gặp rất nhiều khó khăn trong viêc theo dõi và xử lý tài sản cho thuê, đặc biệt là khi người thuê bỏ trốn. Có trường hợp đã có quyết định thu hồi tài sản cho thuê của tòa án từ cuối năm 2000 đến nay vẫn chưa thực hiện được.

Bên cạnh đó, trong thực tế thu hồi tài sản CTTC đã xảy ra một số trường hợp chưa có quy định xử lý như: Tài sản cho thuê không còn để ở nơi đăng ký sử dụng; bên thuê đem tài sản thuê đi hoạt động ngoài lãnh thổ VN, bị cơ quan chức năng nước ngoài bắt giữ (tàu thủy); bên thuê trốn khỏi nơi cư trú...

Và... thiếu đảm bảo

Có vẻ như, những rủi ro trong lĩnh vực CTTC phần lớn là từ khách quan, nhưng ông Hồ Quang Huy - Cục Đăng ký quốc gia giao dịch đảm bảo, Bộ Tư pháp lại chỉ ra rằng:  Dù đã có quy định mọi giao dịch cho thuê tài chính phải được đăng ký tại Trung tâm đăng ký giao dịch đảm bảo nhưng qua theo dõi chúng tôi nhận thấy số lượng các trường hợp được đăng ký tại các Trung tâm đăng ký thời qua ngày càng giảm. Thực tế đó một phần có thể do chủ sở hữu tài sản thuê chưa nhận thức được giá trị pháp lý của việc đăng ký hợp đồng cho thuê tài chính. Việc đăng ký hợp đồng cho thuê tài chính không phải là điều kiện làm phát sinh hiệu lực của hợp đồng  nhưng có ý nghĩa làm phát sinh giá trị pháp lý đối với người thứ 3, từ đó xác lập quyền ưu tiên của bên cho thuê tài chính  đối với các chủ thể khác có liên quan.

Ông Huy cũng chỉ ra những vướng mắc trong các quy định liên quan đến đăng ký hợp đồng cho thuê tài chính hiện nay, đó là: giữa các quy định của pháp luật vẫn chưa có sự thống nhất đồng bộ; chưa đảm bảo sự bình đẳng giữa các chủ thể (bao gồm cả Nhà nước) khi giải quyết những lợi ích liên quan đến tài sản cho thuê. Chưa có cơ chế thuận lợi để bên cho thuê thực thi tốt nhất quyền năng trên thực tế. Hậu quả pháp lý giữa trường hợp  có đăng ký và trường hợp không đăng ký trong quá trình thu hồi  tài sản thuê chưa rõ ràng, triệt để.

Việc các DN CTTC chưa hào hứng với đăng ký giao dịch đảm bảo tại thời điểm hiện tại cũng là điều dễ hiểu bởi với quy định hiện tại hậu quả pháp lý giữa trường hợp không đăng ký và có đăng ký trong quá trình thu hồi tài sản chưa rõ ràng, triệt để. Nếu như các quy định của pháp luật về cho thuê tài chính khắc phục được những vướng mắc như: cơ chế bảo vệ chủ sở hữu tài sản cho thuê; giải quyết xung đột về lợi ích giữa các bên cho thuê tài chính với người thứ ba ngay tình; hậu quả pháp lý của việc đăng ký và không đăng ký hợp đồng CTTC thì chắc chắn số lượng các DN cũng như hợp đồng CTTC được đăng ký sẽ tăng lên. Đây cũng sẽ là cách làm giảm thiểu rủi ro cho các Cty CTTC khi có vấn đề tranh chấp phát sinh.

“Chuôi dao” ở đâu ?

Hiệp hội CTTC VN vừa kiến nghị Bộ Tư pháp, Ngân hàng nhà nước, Bộ Công an nghiên cứu, chỉnh sửa, bổ sung các quy định cho phù hợp để thay Thông tư  08/2007. Theo ông Đàm Đức Long, trong hướng dẫn mới cần thể hiện rõ UBND các cấp và công an các cấp  nơi có tài sản cho thuê có trách nhiệm trực tiếp hỗ trợ Cty CTTC thu hồi tài sản cho thuê và đảm bảo an ninh trật tự trong quá trình thu hồi tài sản cho thuê. Bên cạnh đó, giảm thời hạn từ 30 ngày xuống 10 ngày kể từ ngày nhận được yêu cầu thu hồi tài sản, bên thuê có nghĩa vụ giao tài sản cho thuê và các giấy tờ liên quan đến tài sản cho thuê cho Cty CTTC. Trong trường hợp bên thuê không để tài sản thuê tại nơi đăng ký sử dụng bên thuê đem tài sản thuê đi hoạt động ngoài lãnh thổ VN, bị cơ quan chức năng của nước ngoài thu giữ... Cty CTTC phối hợp với các cơ quan có thẩm quyền thu hồi tài sản theo quy định của pháp luật, bên thuê hoàn toàn chịu mọi chi phí phát sinh trong quá trình thu hồi tài sản. Trường hợp khi đến hạn trả nợ, bên thuê không trả nợ, bên cho thuê có quyết định thu hồi tài sản nhưng bên thuê không giao tài sản thì phải được coi như bên thuê cố tình chiếm đoạt tài sản và phải xem đây là hành vi vi phạm Luật Hình sự.

CTTC là một lĩnh vực còn khá mới tại VN, việc sớm bổ sung các chế tài tạo hành lang pháp lý cho phù hợp với thực tiễn nhằm thúc đẩy hoạt động này phát triển và mang lại  những lợi ích thiết thực cho các chủ thể kinh doanh là cần thiết. Tuy nhiên, bên cạnh hành lang pháp lý thì bản thân các DN CTTC cũng cần phải nâng cao chất lượng dịch vụ, năng lực thẩm định, quy trình quản lý... để giảm thiểu rủi ro đặc biệt là trong bối cảnh nền kinh tế có nhiều biến động và lãi suất ngân hàng cao như hiện nay.