VAMC có giúp các ngân hàng giảm nợ xấu, cải thiện tình hình tài chính?

Trong hai ba năm trở lại đây, tỉ lệ nợ xấu trong hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam đã lên cao đến mức báo động. Để giải quyết vấn đề này, Chính phủ đã thành lập Công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng Việt Nam (VAMC) với một hình thức xử lý nợ xấu khá mới mẻ tại Việt Nam: mua lại bằng trái phiếu đặc biệt.

Ông Trần Anh Quân, Phó Tổng giám đốc Bộ phận Kiểm toán, KPMG Việt Nam

Giao dịch mua bán nợ này có những ảnh hưởng nhất định đối với báo cáo tài chính của ngân hàng tham gia mua bán nợ tuy nhiên không phải cứ bán nợ cho VAMC là sẽ giúp cải thiện tình hình tài chính của ngân hàng. Trước hết, hãy điểm lại những điều kiện ràng buộc của “trái phiếu đặc biệt” do VAMC phát hành:

(i) VAMC thanh toán cho việc mua nợ xấu bằng trái phiếu đặc biệt chứ không phải bằng tiền. Ngân hàng bán nợ cũng không thể yêu cầu VAMC thanh toán bằng tiền cho mệnh giá trái phiếu đặc biệt này khi đến hạn mà VAMC chỉ thanh toán cho ngân hàng số tiền thu hồi nợ từ khách vay sau khi trừ tỷ lệ phí mà VAMC được hưởng;

(ii) Số tiền thu hồi nợ từ khách vay được coi là khoản VAMC gửi tại ngân hàng bán nợ như một khoản tiền gửi để sau này đối trừ với trái phiếu đặc biệt do VAMC phát hành cho ngân hàng bán nợ;

(iii) VAMC được hưởng một tỷ lệ trên số tiền thu hồi nợ theo quy định của NHNN sau khi thống nhất với Bộ Tài chính;

(iv) Ngân hàng bán nợ được hưởng số tiền thu hồi nợ còn lại sau khi trừ đi khoản phí nêu ở mục (iii) trên; và

(v) Ngân hàng bán nợ phải trích lập dự phòng rủi ro cụ thể cho trái phiếu đặc biệt mà VAMC phát hành và phải lập đủ 100% dự phòng trong kỳ hạn của trái phiếu đặc biệt, trừ khi khoản nợ xấu được thu hồi trong thời gian đó.

Qua những điều kiện trên có thể thấy giao dịch mua nợ xấu của của VAMC bằng phát hành trái phiếu đặc biệt có các đặc điểm sau về mặt bản chất kinh tế:

• Ngân hàng bán nợ tiếp tục chịu rủi ro tín dụng liên quan đến khoản nợ xấu đã bán;
• Ngân hàng bán nợ tiếp tục hưởng lợi ích chủ yếu liên quan đến khoản nợ xấu đã bán (trường hợp khách vay thanh toán được nợ); và
• Trái phiếu đặc biệt do VAMC phát hành không phải là một công cụ nợ thông thường mà là một loại chứng khoán liên kết với khoản nợ xấu được bán. Ngân hàng có thể dùng chứng khoán này để chiết khấu (thế chấp) vay tái cấp vốn từ NHNN.

Như vậy, xem xét ở góc độ báo cáo tài chính theo chuẩn mực quốc tế, các khoản nợ xấu mà ngân hàng bán cho VAMC không hội đủ các điều kiện để dừng nghi nhận (không được “xuất toán” ra khỏi bảng cân đối kế toán). Điều này có nghĩa là nếu ngân hàng bán nợ lập báo cáo tài chính theo Chuẩn mực Báo cáo Tài chính Quốc tế (IFRS), các khoản nợ xấu đã được bán cho VAMC để đổi lấy trái phiếu đặc biệt, vẫn nằm nguyên trên bảng cân đối kế toán mà không được “xử lý” hoàn toàn.

Cho mục đích lập báo cáo tài chính theo Chuẩn mực Kế toán và Chế độ Kế toán Việt Nam, NHNN đã ban hành hướng dẫn cho phép ngân hàng bán nợ “xuất toán”, ra khỏi các khoản mục nội bảng của bảng cân đối kế toán, các khoản nợ xấu đã được bán cho VAMC và ghi nhận trái phiếu đặc biệt do VAMC phát hành là một tài sản (chứng khoán nợ do các tổ chức kinh tế trong nước phát hành giữ đến ngày đáo hạn).

Phương pháp kế toán này căn bản dựa trên hình thức pháp lý của giao dịch chứ không xét đến bản chất kinh tế của nó. Điều này cũng phản ánh một thực tế chung là Chuẩn mực Kế toán và Chế độ Kế toán Việt Nam hiện tại Nam chưa có quy định về các điều kiện hạn chế việc dừng ghi nhận công cụ tài chính như trong IFRS và cũng chưa chính thức thừa nhận nguyên tắc kế toán theo bản chất kinh tế của giao dịch chứ không chỉ theo hình thức pháp lý (một trong những nguyên tắc cơ bản của IFRS).

Người đọc báo cáo tài chính của ngân hàng cần hiểu rằng thực chất việc VAMC mua nợ xấu của Ngân hàng và thanh toán bằng trái phiếu đặc biệt về cơ bản không giúp cải thiện đáng kể tình hình tài chính thực của ngân hàng bán nợ mà nó có hai tác dụng sau:

1. Đây là biện pháp kỹ thuật có thể cho phép giảm số liệu nợ xấu được báo cáo trên báo cáo tài chính của ngân hàng được lập theo chuẩn mực kế toán và chế độ kế toán Việt Nam. Biện pháp này không có hiệu quả khi ngân hàng lập báo cáo tài chính theo IFRS. Việc này sẽ dẫn đến sự khác biệt đáng kể về số liệu nợ xấu giữa báo cáo tài chính được lập theo chuẩn mực kế toán và chế độ kế toán Việt Nam và báo cáo tài chính lập theo IFRS của cùng một ngân hàng; và
2. Việc có thể sử dụng trái phiếu để chiết khấu vay tái cấp vốn từ ngân hàng nhà nước có thể giúp ngân hàng có thêm nguồn vốn hoạt động.

Để người đọc báo cáo tài chính có thể hiểu rõ bản chất của giao dịch mua bán nợ cũng như ảnh hưởng của nó đối với báo cáo tài chính của ngân hàng bán nợ, thuyết minh báo cáo tài chính cần được trình bày một cách rõ ràng về chính sách kế toán áp dụng cho giao dịch này, và nếu có thể, ảnh hưởng được định lượng đối với tình hình tài chính và kết quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng do việc xuất toán các khoản nợ xấu ra khỏi bảng cân đối kế toán.

Trần Anh Quân

Phó Tổng Giám Đốc bộ phận kiểm toán

Quan điểm mà tác giả bày tỏ tại đây không nhất thiết bày tỏ quan điểm và ý kiến của KPMG.