Thị trường trái phiếu Việt: Bao giờ mới ngang ngửa Hàn Quốc, Malaysia?

Mặc dù đã có sự phát triển mạnh trong thời gian gần đây nhưng quy mô thị trường trái phiếu Việt Nam vẫn còn nhỏ so với với nhiều nước như Hàn Quốc, Malaysia.

Tính đến tháng 7/2018, dư nợ thị trường trái phiếu Việt Nam là 39,9% GDP năm 2017, trong khi đó của Hàn Quốc là 124,6% GDP, của Malaysia là 95% GDP, của Singapore là 81,1% GDP.

Ngân hàng giảm dần tỷ lệ nắm giữ

Thị trường trái phiếu và trái phiếu Chính phủ đang ngày càng được quan tâm, bởi là kênh huy động vốn quan trọng cho đầu tư phát triển của nền kinh tế. Theo đánh giá của Bộ Tài chính, trước năm 2015, mặc dù có nhiều giải pháp về khung khổ pháp lý để phát triển thị trường trái phiếu Chính phủ nhưng thị trường trái phiếu Chính phủ vẫn phải đối mặt với một số vấn đề lớn.

Theo đó, thị trường trái phiếu Chính phủ có quy mô nhỏ, năm 2014 là 13,84% GDP, các ngân hàng thương mại nắm giữ đến 79,7% thị phần năm 2014; trái phiếu Chính phủ đa phần phát hành kỳ hạn dưới 5 năm theo đó kỳ hạn bình quân danh mục nợ trái phiếu Chính phủ có năm chỉ có 2,38 năm (cuối năm 2013), ảnh hưởng đến tính bền vững nợ công.

Tuy nhiên, trong thời gian gần đây, thị trường trái phiếu Chính phủ đã có sự chuyển đổi mạnh mẽ theo hướng mở rộng, đa dạng hóa cơ sở nhà đầu tư, giảm mạnh tỷ lệ nắm giữ của các ngân hàng thương mại.

Trao đổi với báo chí, bà Phan Thị Thu Hiền, Vụ trưởng Vụ Tài chính các ngân hàng và tổ chức tài chính cho biết, tính đến cuối tháng 7/2018, tỷ lệ nắm giữ của các ngân hàng thương mại là 51,1% (giảm mạnh so với mức khoảng 79,7% năm 2014), tương đương với các nước trong khu vực là Singapore, Malaysia và thấp hơn Trung Quốc (khoảng 68%), Thái Lan (60%).

Tại thời điểm cuối năm 2017, tỷ lệ đầu tư trái phiếu Chính phủ chiếm 7,28% tổng tài sản hệ thống ngân hàng, trong khi dư nợ tín dụng chiếm 65% tổng tài sản, tương đương 130% GDP.

Danh mục còn lại do các nhà đầu tư là Bảo hiểm xã hội Việt Nam, các công ty bảo hiểm (trong đó chủ yếu là bảo hiểm nhân thọ), Bảo hiểm Tiền gửi Việt Nam, nhà đầu tư nước ngoài và các nhà đầu tư khác nắm giữ.

"Đặc biệt thời gian gần đây đã có một số nhà đầu tư offshore bắt đầu quan tâm đến thị trường trái phiếu Chính phủ Việt Nam. Cụ thể trong năm 2017, Bộ Tài chính đã phát hành được khoảng 11.000 tỷ đồng trái phiếu Chính phủ kỳ hạn 20, 30 năm cho nhà đầu tư offshore", bà Hiền nói.

Bên cạnh đó, đại diện Bộ Tài chính cũng thông tin, bên cạnh sản phẩm trái phiếu truyền thống với lãi suất cố định đã phát triển sản phẩm trái phiếu không trả lãi định kỳ, trái phiếu có kỳ trả lãi linh hoạt. Đồng thời, đã phát hành đa dạng các kỳ hạn từ 5 năm đến 30 năm để hình thành đường cong lãi suất chuẩn trên thị trường trái phiếu.

"Sự đa dạng này giúp quy mô giao dịch trên thị trường thứ cấp tăng lên mức khoảng 9.000 tỷ đồng/phiên trong năm 2017, tăng mạnh so với mức khoảng 1.000 – 2.000 tỷ đồng/phiên trong giai đoạn từ 2011 – 2013. Trong 7 tháng đầu năm 2018, giá trị giao dịch bình quân phiên đạt 10,4 nghìn tỷ đồng/phiên", bà Hiền nói thêm.

Ngoài ra, Bộ Tài chính cũng chủ động phát hành trái phiếu Chính phủ kỳ hạn dài, đặc biệt là các kỳ hạn 15 năm, 20 năm, 30 năm nhằm vừa đáp ứng nhu cầu đầu tư của các quỹ bảo hiểm, vừa giúp kéo dài kỳ hạn bình quân của danh mục nợ trái phiếu Chính phủ, giảm áp lực trả nợ trong ngắn hạn và tăng tính bền vững nợ công.

Theo đó, kỳ hạn phát hành bình quân trái phiếu Chính phủ hàng năm đã được cải thiện, năm 2017 đạt mức 12,74 năm, 7 tháng đầu năm 2018 đạt mức 13,16 năm, trong khi năm 2013 chỉ là 3,21 năm. Kết quả, kỳ hạn bình quân của danh mục nợ trái phiếu Chính phủ đã được kéo dài từ mức 2,38 năm vào thời điểm cuối năm 2013 lên mức 6,71 năm cuối năm 2017 và lên mức 6,73 năm vào thời điểm hiện nay.

Quy mô chưa bằng 1/3 Hàn Quốc

Mặc dù thị trường trái phiếu Chính phủ Việt Nam có sự phát triển nhanh trong thời gian qua, tuy nhiên, Vụ trưởng Vụ Tài chính các ngân hàng và tổ chức tài chính cũng thừa nhận, so với tiềm năng của nền kinh tế và các nước trong khu vực, quy mô thị trường trái phiếu Việt Nam vẫn còn nhỏ.

Tính đến thời điểm tháng 7/2018, dư nợ thị trường trái phiếu Việt Nam là 39,9% GDP năm 2017 trong đó dư nợ thị trường trái phiếu Chính phủ là 29,2% GDP năm 2017.

Trong khi đó, tại thời điểm hiện tại, quy mô thị trường trái phiếu của Malaysia là 95% GDP (thị trường TPCP chiếm 49,7% GDP); Singapore là 81,1% GDP (thị trường TPCP chiếm 49,6% GDP), Thái Lan là 73% GDP (thị trường TPCP chiếm 53% GDP), Hàn Quốc là 124,6% GDP (thị trường TPCP chiếm 73,6% GDP), Trung Quốc là 68,8% GDP (thị trường TPCP chiếm 49,8% GDP).

Về thanh khoản của thị trường, tính chung 7 tháng đầu năm 2018, giá trị giao dịch bình quân phiên đạt 10,4 nghìn tỷ đồng/phiên, tăng 15% so với bình quân năm 2017. So với các quốc gia trong khu vực, giá trị giao dịch trên thị trường thứ cấp trái phiếu Chính phủ Việt Nam tương đương với giá trị giao dịch bình quân phiên của Thái Lan (khoảng 550 triệu USD/phiên - tương đương 12,6 nghìn tỷ đồng/phiên). Tuy nhiên vẫn thấp hơn một số quốc gia như Hàn Quốc và Singapore (giá trị giao dịch bình quân vào khoảng 1,4 tỷ USD/phiên - tương đương khoảng 32 nghìn tỷ đồng/phiên).

Bà Phan Thị Thu Hiền cho rằng, nguyên nhân chủ yếu của việc quy mô thị trường trái phiếu Chính phủ Việt Nam vẫn còn nhỏ so với một số các quốc gia trong khu vực là do sự phát triển của nền kinh tế còn ở mức độ thấp nên nguồn vốn tiết kiệm dài hạn từ các công ty bảo hiểm, các quỹ hưu trí bắt buộc còn hạn chế, trong khi hệ thống các quỹ hưu trí tự nguyện đang bắt đầu hình thành.

Bên cạnh đó, hoạt động của nhà tạo lập thị trường chủ yếu tập trung trên thị trường sơ cấp, vai trò trên thị trường thứ cấp còn hạn chế. Hạ tầng kỹ thuật còn chưa theo kịp với tốc độ phát triển của thị trường thời gian qua.

Để phát triển thị trường trái phiếu Chính phủ trong thời gian tới, năm 2017, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1191/QĐ-TTg phê duyệt lộ trình phát triển thị trường trái phiếu giai đoạn 2017 – 2020, tầm nhìn đến 2030, trong đó đặt mục tiêu phát triển thị trường trái phiếu Chính phủ thành kênh huy động vốn cơ bản cho ngân sách Nhà nước và trở thành thị trường chuẩn để phát triển thị trường tài chính.

"Để đạt được mục tiêu này, trong thời gian tới, Bộ Tài chính sẽ phát triển các sản phẩm mới trên thị trường trái phiếu, vận hành thị trường chứng khoán phái sinh, phát hành đều đặn, liên tục các kỳ hạn để đáp ứng nhu cầu nhà đầu tư, đồng thời tiếp tục tái cơ cấu sản phẩm để tăng tính bền vững của danh mục nợ trái phiếu Chính phủ.

Đối với thị trường thứ cấp, sẽ thực hiện các giải pháp nhằm tăng thanh khoản trên thị trường, tăng quy mô giao dịch. Cùng với đó, sẽ yêu cầu Bảo hiểm xã hội tham gia mua, bán trái phiếu Chính phủ trên thị trường để tiếp tục cơ cấu lại nhà đầu tư trên thị trường trái phiếu. Phát triển cơ sở nhà đầu tư nước ngoài, quan tâm thu hút nhà đầu tư dài hạn; phát triển các quỹ hưu trí tự nguyện, các sản phẩm bảo hiểm hữu trí tự nguyện...", bà Hiền nhấn mạnh.