TS. Trần Du Lịch: “Doanh nghiệp có nghiên cứu thì mới có phát triển”

Việt Nam là một trong những nước đầu tư cho R&D của doanh nghiệp (DN) thuộc tỷ lệ thấp so với những quốc gia trong khu vực mà chúng ta đang cạnh tranh hoặc với những quốc gia trong nhóm mà Việt Nam tham gia ký kết một số Hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới. Nguyên nhân việc đầu tư R&D thấp là do quá trình khá dài chúng ta thực hiện kinh tế gia công cho các doanh nghiệp nước ngoài, dẫn đến không có sự chủ động trong việc nghiên cứu và đầu tư cho R&D.

"Trong nền kinh tế thị trường sắp tới, chúng ta không thể duy trì mãi tình trạng các DN gia công cho nước ngoài mà phải chuyển dần từ gia công sang sản xuất bằng cách thúc đẩy hoạt động R&D," Tiến sĩ Trần Du Lịch nhấn mạnh.

Chính sách phải "đồng bộ"

"Tại Việt Nam, dường như tất cả các cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển R&D đều đã có nhưng chưa đồng bộ, dẫn tới hiệu quả chưa cao. Cần phải có chính sách liên kết giữa các Trường Đại học, Viện Nghiên cứu với DN trong vấn đề chuyển giao công nghệ, đào tạo nhân lực. Cụ thể, Nhà nước "mua" sản phẩm đầu ra, chứ không cấp tiền đầu vào cho các cơ sở nghiên cứu khoa học công nghệ. Thêm vào đó, cũng phải có ràng buộc là trừ nghiên cứu cơ bản còn các nghiên cứu ứng dụng phải có sản phẩm, có ứng dụng mới nhận được tiền hỗ trợ," tiến sĩ Lịch cho biết thêm.

Cùng với đó, cần có các trung tâm hỗ trợ DN vừa và nhỏ một cách thiết thực, giúp kết nối đầu ra với DN lớn theo cách mà các tổ chức như Jetro (Nhật Bản), Taitra (Đài Loan), Kotra (Hàn Quốc)… đã và đang thực hiện thành công.

Hiện nay, chính phủ đưa ra mục tiêu tăng năng suất lao động hằng năm 5-6%. Như vậy, phải tăng dựa vào công nghệ chứ không thể dựa vào mở rộng quy mô lao động. Đó là chưa kể khi Việt Nam tham gia các FTA, DN trong nước, đặc biệt là DN vừa và nhỏ sẽ không thể "đứng ngoài" mà cần tham gia vào chuỗi giá trị, kể cả các doanh nghiệp chỉ làm nội địa cũng phải thay đổi.

Cần có những "sếu đầu đàn"

Với việc đầu tư R&D của DN, sẽ có hai xu hướng. Thứ nhất là xây dựng sản phẩm độc lập, không gia công, như một số DN dệt may đã chủ động tham gia chuỗi giá trị. Thứ hai, là tạo ra sản phẩm mới, phương thức mới như cách Ikea nổi tiếng với các sản phẩm nội thất tự lắp ráp của mình.

Hiện nay, một số DN Việt đã đầu tư mạnh vào R&D, ví dụ như Thaco. Doanh nghiệp này đã đầu tư chuỗi sản xuất ở Chu Lai và làm chủ được khá nhiều linh kiện, phụ kiện để nâng tỷ lệ nội địa hóa. Nhưng họ vẫn gặp khó khăn, vì kinh nghiệm ở các nước thì không có một DN đầu đàn nào tự làm hết được mà phải có thuê ngoài.

Vingroup cũng là một doanh nghiệp chủ động đầu tư R&D. Với định hướng phát triển bền vững, Vingroup đã lựa chọn sử dụng vật liệu tôn cao cấp Colorbond cho nhà máy Vinfast

Theo tiến sĩ Lịch, chính phủ cần có chính sách hỗ trợ cho DN "sếu đầu đàn". Bởi họ sẽ là DN đi trước đầu tư và liên kết với các DN vừa và nhỏ để tạo thành chuỗi giá trị. Cùng với đó, phải đồng bộ hóa theo từng địa bàn, từng địa điểm, từng lĩnh vực, thị trường và điều này cần phải được chương trình hóa. Ngoài ra, chúng ta nên thúc đẩy mô hình hợp tác công tư (PPP) trong nghiên cứu phát triển vì hiện Việt Nam mới có PPP trong hạ tầng.

"Ngay cả với việc thu hút FDI cũng phải có thay đổi. Chúng ta vẫn luôn tự hào đã có hơn 30 năm thu hút FDI nhưng các DN FDI và DN trong nước lại chưa có sự liên kết mà phát triển rời rạc. Một trong những nguyên nhân chưa thành công là do chúng ta chưa đặt yêu cầu chuyển giao công nghệ để phát triển DN trong nước với DN FDI," tiến sĩ Lịch bổ sung.

R&D để có sức bền vượt bão

Trong đợt dịch vừa qua, những DN có đầu tư cho R&D đã cho thấy sức chống chịu tốt. Theo báo cáo của Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA), ảnh hưởng của Covid-19 đã gây khó khăn lớn cho sản xuất và tiêu thụ thép, khiến nhiều doanh nghiệp trong nước không đạt được mức tăng trưởng như những năm trước. Tuy nhiên, NS BlueScope Việt Nam lại lội ngược dòng với sự tăng trưởng khả quan suốt 9 tháng đầu năm 2020 nhờ đẩy mạnh đầu tư cho R&D. Việc đầu tư cho R&D cũng là định hướng chiến lược trong mục tiêu phát triển bền vững của DN này.

Cách đây 15 năm, hãng này đã cho ra mắt dòng sản phẩm thép mạ nhôm kẽm đầu tiên tại thị trường Việt nam, thổi một làn gió mới vào thị trường ngành thép bấy giờ. Tiếp đến là sự ra đời của các tính năng chống phản xạ nhiệt, chống bám bụi bẩn…. trong những năm sau đó. Khi doanh nghiệp cùng ngành bắt kịp công nghệ mạ nhôm kẽm thì DN này lại đi trước một bước bằng việc cho ra đời công nghệ mạ Activate vào năm 2019, tích hợp trong hai dòng sản phẩm thép COLORBOND và ZINCALUME.

Đáng kinh ngạc là, để cho ra đời công nghệ này, đội ngũ R&D của DN đã dành tới hơn 20 năm với mức đầu tư hơn 100 triệu đô Úc và đăng ký trên 20 bằng sáng chế bảo hộ toàn cầu. Sau quá trình thử nghiệm phun muối hơn 8.000 tấm mẫu trong phòng thí nghiệm, phơi mẫu 10.000 tấm mẫu khác tại 22 điểm khác nhau ở Úc và trên thế giới, trong các điều kiện thực tế và môi trường khắc nghiệt, công nghệ mạ Activate với ma trận bốn lớp bảo vệ thép nền chính thức ra đời.

BlueScope đã dành trên 20 năm để tạo ra công nghệ Activate, một chuẩn mới cho ngành thép mạ

Công nghệ mạ này cho phép BlueScope tự tin công bố một chuẩn mới cho thị trường thép mạ với độ bền vượt trội hơn và thời gian bảo hành siêu dài – 36 năm, kể cả trong thời tiết khắc nghiệt – một điều không nhiều DN dám mạo hiểm cam kết.

Tiến sĩ Lịch nhận định: "Việc đầu tư nghiêm túc và không ngừng vào con đường phát triển sản phẩm sẽ giúp DN chứng minh được sự khác biệt của một thương hiệu dẫn đầu, từ đó phát triển bền vững trong tương lai".