Thanh lọc DN kinh doanh XK gạo thế nào ?

Trong khi đó, các số liệu thống kê của VFA cho thấy, tuy sự hỗ trợ không hề nhỏ của NSNN đã giúp nông dân ĐBSCL tránh được tình trạng được mùa mất giá trong vụ đông - xuân vừa qua, nhưng mục tiêu bảo đảm nông dân có lãi ít nhất 30% đã không được thực hiện trong năm tuần liên tục từ giữa tháng 6 vừa qua và ngay cả việc hỗ trợ lãi suất mua tạm trữ lại được đem ra sử dụng thì giá lúa ở đây có đạt được yêu cầu đó hay không vẫn là điều chưa ngã ngũ.

Những điều nói trên có nghĩa là, hiện chúng ta đang không thực hiện được mục tiêu XK gạo được giá, còn mục tiêu bảo vệ lợi ích của nông dân trồng lúa thì cũng đã có một khoảng thời gian dài không thực hiện được. Rõ ràng, điều này sẽ không thể xuất hiện một khi giá lúa là loại giá bắt buộc phải thực hiện để chắc chắn bảo đảm lợi ích của nông dân, còn để có lãi thì các DN buộc phải XK gạo với giá cao hơn giá mua lúa của nông dân như cơ chế vận hành của Thái Lan và Ấn Độ hiện nay.

Hơn nữa, có không ít ý kiến cho rằng, do thị trường gạo thế giới khó khăn, cho nên phải hạ giá để tăng tốc XK. Thế nhưng, theo các số liệu thống kê của FAO, giá gạo thế giới từ đầu năm tới nay không giảm, mà vẫn tăng. Vậy khó khăn nào khiến các DN XK gạo nước ta phải hạ giá bán liên tiếp như thời gian vừa qua ?

Quay trở lại năm 2011 khi lượng gạo XK 7,1 triệu tấn và kim ngạch 3,5 tỉ USD cũng là lúc khó khăn hiện diện. Bởi lẽ, xét trên tổng thể, năm 2011 được mùa gần 2,2 triệu tấn lúa, tương ứng với 1,368 triệu tấn gạo, nhưng XK chỉ tăng rất khiêm tốn 350 nghìn tấn, cho nên nếu tiêu dùng trong nước chỉ tăng 250 nghìn tấn như ước tính của Bộ Nông nghiệp Mỹ thì lượng tồn kho tăng thêm là 768 nghìn tấn sẽ phải chuyển sang XK trong năm 2012.

Ở góc độ tiến độ, có thể thấy lượng gạo XK từ 700 nghìn tấn/tháng trong suốt sáu tháng trước đó đã xuống chỉ còn 560 nghìn tấn trong tháng 9 và 441 nghìn tấn tháng 10, để chạm đáy chỉ với 279 nghìn tấn tháng 1/2012. Có thể nói, nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng đó là do giá gạo XK đã bắt đầu tăng mạnh từ tháng 7/2011 để đua với Thái Lan nhưng lại quên mất khoảng cách về giá với các đối thủ cạnh tranh chủ yếu là Ấn Độ và Pakistan đã cách tới 80 - 100 USD/tấn. Trong điều kiện như vậy, việc khách hàng đến với Ấn Độ và Pakistan là điều tất yếu.

Cẩn trọng không thừa

Hàng loạt DN không đủ hai điều kiện về năng lực kho tàng và xay xát sẽ bị buộc phải rời khỏi “cuộc chơi”. Tuy nhiên, điều này có thể dẫn đến hệ quả khó lường bởi:

Thứ nhất, nếu chỉ căn cứ trên hai điều kiện trên để loại bỏ các DN thì đương nhiên không xem xét đến việc thực hiện mục tiêu của họ, trong khi đây mới là yếu tố quan trọng nhất trong hoạt động kinh doanh. Bởi lẽ, cho dù đáp ứng tất cả các điều kiện, nhưng nếu các DN này XK gạo với giá “bèo” mà vẫn có lãi thì điều đó đương nhiên đồng nghĩa với lợi ích quốc gia không được bảo đảm và lợi ích của nông dân cũng bị ảnh hưởng và ngược lại, không có đủ điều kiện mà vẫn XK với giá tốt mà bị “trảm” thì quả là rất bất công.

Thứ hai, sau cuộc “thanh lọc” khi Nghị định 109 có hiệu lực, số lượng DN này đã giảm rất mạnh và con số 153 còn lại hiện nay là không quá nhiều, bởi bình quân mỗi DN cũng XK trên 46 nghìn tấn/năm.

Nếu nhìn sang Thái Lan, có thể dễ dàng thấy rằng, tuy đạt kỷ lục XK 10,6 triệu tấn gạo năm 2011, nhưng nước này có tới xấp xỉ 200 thành viên trong Hiệp hội XK gạo, tức là bình quân mỗi DN cũng chỉ XK 54 nghìn tấn/năm. Bên cạnh đó, Thái Lan cũng có rất nhiều DN không tham gia Hiệp hội này. Bởi lẽ, trong cuộc tranh biện về chính sách lúa gạo hiện nay của Chính phủ Thái Lan, có ý kiến nêu rằng nước này hiện có tới 300 DN. Nếu vậy, bình quân mỗi DN cũng chỉ XK 35 nghìn tấn/năm.

Thứ ba, việc áp đặt phải có đủ hai điều kiện cơ sở xay xát và kho tàng là việc thay đổi “tập quán” kinh doanh, đòi hỏi không ít thời gian, cho nên việc buộc các DN phải hoàn thành trong một năm có lẽ không khác gì “đánh đố”.

Việc chương trình xây dựng 2,5 triệu tấn kho lúa gạo với không ít ưu đãi, lại thu hút có lẽ hầu hết các “đại gia trong làng XK gạo” và bộ máy quản lý rộng khắp mà có thời hạn tới ba năm (2009-2011), nhưng có thể năm 2013 cũng vẫn chưa chắc hoàn thành đủ chứng tỏ điều đó.

Không những vậy, việc hàng loạt DN kinh doanh XK gạo ở nước ta không có cơ sở xay xát và kho tàng trong hơn hai thập kỷ qua có lẽ cũng là “thông lệ” trên thế giới. Chẳng hạn, mô hình này rất có thể còn phổ biến hơn nữa ở Thái Lan, bởi họ còn có Hiệp hội Xay xát bên cạnh Hiệp hội XK gạo. Điều này có nghĩa là, các nhà XK gạo “tay không bắt giặc” ở Thái Lan cũng là tình trạng phổ biến, nhưng vị trí cường quốc XK gạo số 1 của nước này trong nhiều thập kỷ đủ khẳng định sức sống của mô hình này.

Nói tóm lại, nếu chỉ căn cứ vào hai điều kiện để “trảm” hàng loạt DN thì chẳng những chưa có gì để bảo đảm tình hình sẽ được cải thiện, cho nên cần xem xét toàn diện, thấu đáo. Có lẽ, sẽ hợp lý hơn nếu đánh giá lại tình hình thực hiện hoặc bổ sung những giải pháp mới để hiện thực hoá cả hai mục tiêu XK gạo được giá và bảo đảm lợi ích của nông dân.