76.000 ha đất lâm nghiệp trong diện tranh chấp, lấn chiếm

Con số 76.000 ha đất lâm nghiệp nằm trong diện tranh chấp, lấn chiếm trong báo cáo được tổ chức Forest Trends phối hợp với Viện Tư vấn Phát triển CODE (Bộ Khoa học và Công nghệ) thực hiện chưa phản ánh được tính phức tạp về nguyên nhân mâu thuẫn, tác động và các cơ chế giải quyết tranh chấp hiện đang được áp dụng tại địa phương.

Trong khi đó, thống kê của Ủy ban Thường vụ Quốc hội năm 2012 cho thấy, giai đoạn 2002-2008 cả nước đã có trên 421.000 hộ thiếu đất ở, đất sản xuất, chiếm gần 20% tổng số hộ dân tộc thiểu số. Con số các hộ thiếu đất có chiều hướng ngày càng gia tăng, đặc biệt trong giai đoạn 2009-2011 có trên 347.000 hộ thiếu đất. Thiếu đất cũng chính là nguyên nhân dẫn đến tỉ lệ hộ nghèo cao.
 
Căn cứ trên số liệu điều tra được, tổ chức Forest Trends cho rằng mâu thuẫn đất đai giữa lâm trường và người dân đang diễn ra gay gắt tại một số địa phương, với 3 nguyên nhân chủ yếu như: Người dân thiếu đất canh tác đảm bảo sinh kế; Bất bình đẳng trong sử dụng đất và việc phát triển mạng lưới thị trường nông sản ở vùng cao.
 
Trong thời gian qua, mâu thuẫn đất đai có tác động tiêu cực về các mặt KT-XH và môi trường bởi nó làm căng thẳng mối quan hệ giữa người dân, lâm trường, chính quyền địa phương và giữa người bên trong với người bên ngoài cộng đồng. Điều này gây lãng phí tiền bạc, thời gian, giảm hiệu quả sử dụng rừng và đặc biệt là mất cơ hội liên doanh liên kết, hạn chế giá trị gia tăng của nguồn gỗ khai thác thông qua chương trình gỗ có chứng chỉ.

Trên thực tế, trong thời gian qua, tại một số địa phương, chính quyền cắt đất từ các lâm trường và đem giao cho các công ty tư nhân để phát triển cây công nghiệp, thay vì chia đất cho dân nhằm thoát nghèo.

Sự bất bình đẳng còn thể hiện khi lâm trường trao hợp đồng khoán và bảo vệ rừng cho người ngoài cộng đồng, thông thường lại giao cho những người giàu, mà không giao cho người dân tại chỗ, điều này làm mất cơ hội về thu nhập và việc làm cho người dân nghèo.

Phó Chủ tịch xã Trường Sơn, huyện Quảng Ninh, Quảng Bình nêu một thực trạng tại địa phương mình là dù đất rừng rộng bao la nhưng lại là đất của lâm trường. Do đó, bà con muốn được thuê lại đất để canh tác xóa đói giảm nghèo nhưng lâm trường không cho nên câu chuyện cái đói, cái nghèo cứ quanh quẩn với bà con dân tộc Vân Kiều.

Theo GS Nguyễn Ngọc Lung, đại diện Viện Tư vấn Phát triển CODE tại nhiều địa phương hiện nay cơ chế giải quyết mâu thuẫn đất đai giữa lâm trường và người dân thường bế tắc do thiếu cơ sở pháp lý như chưa có sự phân định ranh giới đất đai rõ ràng trên thực địa, việc cấp giấy chứng nhận sử dụng đất chồng chéo…
 
Sau khi thực hiện khảo sát, Tổ chức Forest Trends cho rằng, để tránh mâu thuẫn trong đất lâm nghiệp, Việt Nam cần thực hiện tổng điều tra đánh giá, rà soát lại một cách nghiêm túc, kỹ lưỡng, có sự tham gia của các bên về sử dụng đất lâm trường, đặc biệt là các lâm trường đang quản lý đất rừng sản xuất với mục đích trồng rừng tại các địa phương và thực trạng của mâu thuẫn đất đai giữa các bên liên quan. Việc giao đất rừng cần được thực hiện trên nguyên tắc, người dân tại chỗ cần được ưu tiên đối với nguồn tài nguyên đất, rừng trước khi thực hiện giao khoán cho các đối tượng bên ngoài cộng đồng….