Chủ tịch VINASA Trương Gia Bình khẩn thiết kiến nghị hủy bỏ Điều 292 Bộ luật Hình sự

Ngày 9/8/2016, Hiệp hội Phần mềm và Dịch vụ CNTT Việt Nam (VINASA) cho biết đã chính thức gửi bản Kiến nghị xem xét Điều 292 Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015 - “Tội cung cấp dịch vụ trái phép trên mạng máy tính, mạng viễn thông” lên Chủ tịch Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ, Chủ tịch Ủy ban Quốc gia về ứng dụng CNTT và các cơ quan, bộ ngành hữu quan.

9 điểm "vi phạm, bất hợp lý" của Điều 292

Trong bản kiến nghị được Chủ tịch VINASA Trương Gia Bình ký ngày 8/8/2016, Hiệp hội nhấn mạnh: “Điều 292 BLHS 2015 đang gây tâm lý hoang mang, lo lắng và tạo thành một làn sóng phản đối mạnh mẽ đặc biệt là từ cộng đồng khởi nghiệp và cộng đồng doanh nghiệp CNTT nói chung. Với vai trò của một tổ chức xã hội nghề nghiệp chuyên ngành, đại diện cho cộng đồng doanh nghiệp CNTT và cộng đồng khởi nghiệp sáng tạo trong lĩnh vực CNTT, VINASA trân trọng gửi tới Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan, bộ ngành hữu quan kiến nghị khẩn thiết về Điều 292 của BLHS 2015”.

Trong bản Kiến nghị này, VINASA đã nêu rõ 9 điểm vi phạm, mâu thuẫn và bất hợp lý của Điều 292 BLHS 2015, bao gồm: Thứ nhất, Điều 292 hình sự hóa hoạt động kinh doanh trái phép, đồng thời với hình sự hóa hoạt động kinh doanh trên mạng; Thứ hai, Điều 292 vi phạm quyền tự do kinh doanh được Hiến pháp 2013 qui định, trong đó ghi nhận “quyền tự do kinh doanh là quyền con người và là một trong những quyền cơ bản nhất của công dân” và “Mọi người có quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm”;

Thứ ba, Điều 292 trái với đường lối, chủ trương phát triển kinh tế được thể hiện trong Hiến pháp 2013, điều 51, khoản 3 là: “Nhà nước khuyến khích, tạo điều kiện để doanh nhân, doanh nghiệp và cá nhân, tổ chức khác đầu tư, sản xuất, kinh doanh; phát triển bền vững các ngành kinh tế, góp phần xây dựng đất nước”; Thứ tư, Điều 292 đi ngược lại với quan điểm chủ trương, chính sách, chiến lược của Đảng và Chính phủ về thúc đẩy phát triển, ứng dụng CNTT; ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của không chỉ ngành CNTT mà còn của tất cả các ngành, lĩnh vực của đời sống kinh tế, xã hội đất nước;

Thứ năm, Điều 292 không phù hợp với thực tiễn và xu thế phát triển trong thời đại số, nhất là trong bối cảnh nhân loại đang bước vào cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, là xu hướng kết hợp giữa các hệ thống ảo và thực thể, vạn vật kết nối Internet (IoT) và các hệ thống kết nối Internet (IoS); Thứ sáu, Điều 292 đi ngược lại quan điểm của Đảng và Chính phủ về không hình sự hóa các quan hệ hành chính, kinh tế đã được qui định trong Hiến pháp và được Thủ tướng Chính phủ khẳng định mạnh mẽ tại hội nghị “Doanh nghiệp - Động lực phát triển kinh tế” tổ chức ngày 29/4/2016 vừa qua tại TP.HCM;

Thứ bảy, Điều 292 qui định về hành vi tội phạm chưa phù hợp với quan điểm về tội phạm được qui định tại Điều 8 của BLHS; Thứ tám, Điều 292 vi phạm nguyên tắc bình đẳng trước pháp luật - một trong những nguyên tắc quan trọng nhất của pháp luật; trong đó bất bình đẳng lớn nhất đồng thời là bất hợp lý nghiêm trọng nhất của Điều 292 là sự bất bình đẳng giữa các loại chủ thể khác nhau cùng thực hiện hành vi phạm tội quy định tại điều luật này, cụ thể là giữa cá nhân và thương nhân là cá nhân với pháp nhân thương mại;

Thứ chín, Điều 292 có nhiều nội dung qui định bất cập, chưa thống nhất về khái niệm pháp lý với các luật chuyên ngành, dễ gây các cách hiểu và giải thích khác nhau trong quá trình áp dụng, thực thi pháp luật.

Đối với mỗi quan điểm đánh giá về sự bất hợp lý, mẫu thuẫn, vi phạm trong nội dung của Điều 292 BLHS 2015 đưa ra trong bản Kiến nghị, VINASA đều phân tích rất kỹ càng và có dẫn chứng, ví dụ cụ thể.

Đơn cử như, để làm rõ luận điểm “Điều 292 hình sự hóa hoạt động kinh doanh trái phép, đồng thời với hình sự hóa hoạt động kinh doanh trên mạng”, VINASA đã phân tích kỹ 4 dấu hiệu định tội quy định tại Điều 292 gồm: Hành vi cung cấp một trong các dịch vụ (kinh doanh vàng trên tài khoản, sàn giao dịch thương mại điện tử, kinh doanh đa cấp, trung gian thanh toán, trò chơi điện tử trên mạng, các loại dịch vụ khác trên mạng máy tính, mạng viễn thông theo quy định của pháp luật); Sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông (gọi chung là mạng) để cung cấp dịch vụ; Không có giấy phép hoặc không đúng nội dung được cấp phép; và thu lợi bất chính trên 50 triệu đồng hoặc có doanh thu trên 200 triệu đồng.

“Với 4 dấu hiệu định tội trên, đặc biệt là với qui định quét tại điểm e khoản 1 thì tất cả các hoạt động kinh doanh dịch vụ trên mạng nằm trong danh mục 267 ngành nghề kinh doanh có điều kiện theo qui định của Luật Đầu tư 2014 đều có thể bị coi là tội phạm nếu vi phạm về điều kiện kinh doanh và “thu lợi bất chính từ 50 triệu trở lên hoặc có doanh thu từ 200 triệu trở lên”.

Vì vậy thực chất điều 292 vẫn là tội kinh doanh trái phép giống như Điều 159 BLHS 1999 nhưng có phạm vi điều chỉnh hẹp hơn, áp dụng đối với hoạt động kinh doanh trên mạng trong những ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Mức độ hình sự hóa hoạt động kinh doanh trái phép của Điều 292 còn cao hơn, với hình phạt nặng hơn so với tội kinh doanh trái phép qui định tại Điều 159 của BLHS 1999, thể hiện ở khung hình phạt cao nhất của điều 292 lên tới 5 năm tù so với khung hình phạt cao nhất của điều 159 BLHS 1999 là 3 năm tù”, kiến nghị của VINASA nêu rõ.

Đồng thời, theo kiến nghị, quan điểm hình sự hóa hoạt động kinh doanh trên mạng được thể hiện ngay trong qui định tội danh của Điều 292 là: “Tội cung cấp dịch vụ trái phép trên mạng máy tính, mạng viễn thông”. Việc hình sự hóa hoạt động kinh doanh trên mạng còn được thể hiện rõ qua việc qui định dấu hiệu sử dụng mạng để thực hiện hành vi cung cấp dịch vụ là dấu hiệu định tội thay vì chỉ coi là dấu hiệu định khung.

Với dấu hiệu định tội này, chỉ những hành vi kinh doanh trái phép được thực hiện bằng phương thức sử dụng mạng (hành vi kinh doanh được thực hiện trên mạng) thì mới bị truy cứu trách nhiệm hình sự còn hành vi kinh doanh trái phép được thực hiện trực tiếp, không đưa lên mạng thì không bị truy cứu trách nhiệm hình sự, mặc dù bản chất của hai hành vi là như nhau, cùng xâm phạm một khách thể.

Ví dụ, hoạt động kinh doanh bán hàng đa cấp trái phép nếu không sử dụng mạng máy tính và mạng viễn thông để kinh doanh thì không bị truy cứu trách nhiệm hình sự còn thực hiện qua mạng thì bị truy cứu trách nhiệm hình sự.Trong trường hợp này yếu tố gây nguy hại cho xã hội cần ngăn chặn là hành vi kinh doanh đa cấp trái phép chứ không phải là hành vi đưa hoạt động kinh doanh đa cấp trái phép lên mạng.

Việc sử dụng mạng có nguy cơ gây hậu quả lớn hơn nhưng không làm thay đổi bản chất của hành vi. Do đó dấu hiệu sử dụng mạng để tiến hành hoạt động kinh doanh trái phép chỉ nên là coi là dấu hiệu định khung hình phạt do có tác động gây hậu quả nghiêm trọng hơn, ví dụ như qui định tại các điều 155, 156…

“Nếu thực thi, Điều 292 sẽ tác động tiêu cực đến ngành CNTT”

Kiến nghị của VINASA khẳng định, với những điểm vi phạm, mâu thuẫn và bất hợp lý kể trên, nếu thực thi vào thực tiễn, Điều 292 BLHS 2015 sẽ gây ra những hệ lụy nghiêm trọng.

Cụ thể, quy định tại điều luật này không chỉ đặt các doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực CNTT, mà còn đặt mọi doanh nghiệp hoạt động trong các ngành nghề kinh doanh có điều kiện vào nguy cơ bị hình sự hoá khi nỗ lực đổi mới sáng tạo trong việc cung cấp điện tử hoá trên mạng các dịch vụ kinh doanh truyền thống.

“Điều này sẽ gây tác động cản trở hoạt động đổi mới sáng tạo, kìm hãm hoạt động khởi nghiệp công nghệ, phá hỏng những nỗ lực hiện nay của Đảng, Chính phủ và cộng đồng xã hội trong việc xây dựng Việt Nam trở thành một quốc gia khởi nghiệp”, kiến nghị của VINASA cho hay.

Bên cạnh đó, VINASA cũng cho rằng Điều 292 sẽ đưa đến hàng loạt hệ lụy khác như: ảnh hưởng xấu đến hình ảnh môi trường kinh doanh và thu hút đầu tư của Việt Nam đặc biệt là trong lĩnh vực dịch vụ CNTT; làm suy giảm năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp và cả nền kinh tế so với các quốc gia khác trong khu vực; Có nguy cơ gây bất lợi cho Việt Nam trong bối cảnh hội nhập trong cộng đồng kinh tế ASEAN và tham gia các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, đặc biệt là TPP; Gây tâm lý hoang mang cho cộng đồng doanh nghiệp dịch vụ CNTT nói riêng và nhiều ngành nghề, lĩnh vực hiện đang thuộc diện kinh doanh có điều kiện nói chung.

Đồng thời, Điều 292 còn làm tăng nguy cơ dẫn đến chảy máu chất xám, thất thu thuế khi các doanh nghiệp công nghệ đặc biệt là các doanh nghiệp khởi nghiệp công nghệ của Việt Nam bỏ ra nước ngoài thành lập doanh nghiệp.Mặt khác, lại làm tăng thêm lý do và động cơ để các doanh nghiệp nước ngoài duy trì và phát triển mô hình cung cấp dịch vụ qua mạng Internet xuyên biên giới vào Việt Nam mà không đăng ký hoạt động chính thức tại Việt Nam để tránh thuế và tránh phải xin phép, tránh trách nhiệm hình sự.

Quy định tại Điều 292 của BLHS, theo nhận định của VINASA cũng đối xử bất công đối với doanh nhân, doanh nghiệp, những người làm ăn chân chính tạo ra của cải vật chất cho xã hội, làm giàu cho đất nước nhưng lại dễ dàng bị quy kết thành tội phạm chỉ vì những lỗi vi phạm về thủ tục hành chính, làm thui chột tinh thần doanh nhân, tinh thần khởi nghiệp; và đặc biệt là điều luật này sẽ tạo tiền đề cho cơ chế xin cho nặng nề trong việc cấp giấy phép và đẻ ra các loại giấy phép con trong các ngành kinh tế và các tiêu cực khác như khả năng lạm dụng qui định của luật để sách nhiễu doanh nghiệp.

Trên cơ sở phân tích, chỉ rõ hàng loạt hệ lụy, tác động tiêu cực đối với nền kinh tế nói chung và ngành CNTT, phong trào khởi nghiệp công nghệ nói riêng nếu Điều 292 được thực thi, VINASA đã kiến nghị Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan, bộ ngành hữu quan xem xét hủy bỏ điều 292 BLHS 2015.

VINASA cũng đề nghị Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan, bộ ngành hữu quan rà soát kỹ lưỡng BLHS để loại bỏ, chỉnh sửa những qui định có tính chất hình sự hóa các hoạt động kinh doanh, nhất là các điều như: Điều 162 - “Tội buộc công chức, viên chức thôi việc hoặc sa thải người lao động trái pháp luật”; Điều 200 - “Tội trốn thuế”…

Bên cạnh đó, VINASA cũng cam kết trong thời gian tới sẽ đồng hành cùng cộng đồng doanh nghiệp CNTT, cộng đồng khởi nghiệp công nghệ tiếp tục nghiên cứu đóng góp ý kiến để hoàn thiện Bộ luật Hình sự.