Cuộc chiến thịt lợn và thịt bò: Nông sản đã mang lại lợi thế cho Trung Quốc như thế nào trong chiến tranh thương mại với Mỹ?

Một buổi sáng thứ Bảy, trong một khu chợ ẩm ướt ở quận Hồng Kiều của Thượng Hải, các quầy bán thịt lợn đều đang buôn bán tấp nập. Gia cầm, thịt bò và thịt cừu đều có, nhưng đại đa số các chủ quầy đều bán thịt lợn. Cao - một tài xế đang đi chợ, chia sẻ: "Thịt lợn chắc chắn phải có trong bữa ăn."

Thịt lợn là món chính trong bữa ăn của người Trung Quốc. Trung Quốc là nhà sản xuất và tiêu thụ thịt lợn lớn nhất cả thế giới, lượng tiêu thụ bình quân đầu người đã tăng gấp đôi kể từ năm 1990. Thu nhập hộ gia đình tăng và ngành công nghiệp nội địa ngày càng phát triển đã đưa món ăn này đến với bàn ăn của hàng trăm triệu người tiêu dùng Trung Quốc - họ đã quen với thịt lợn có sẵn và giá cả phải chăng.

Tuy nhiên, trong 12 tháng qua, giá thịt đã tăng tới 30%. Đây là hậu quả từ tình trạng bùng phát dữ dội của dịch tả lợn châu Phi bắt đầu lan sang Trung Quốc vào tháng 8 năm ngoái, khiến số lượng lợn chết lên đến hàng triệu con. Chuyên gia hàng hoá nông nghiệp đến từ Rabobank dự báo đến cuối năm 2019 thì sản lượng thịt lợn của nước này có thể giảm 1 nửa. Nhập khẩu thịt lợn là điều cần thiết để bù đắp cho tình trạng thâm hụt.

Dẫu vậy, khi nền kinh tế Trung Quốc chắc chắn đã phải chịu tác động từ chiến tranh thương mại, thì vấn đề về thực phẩm lại đang cho thấy dấu hiệu khả quan hơn. Đây là kết quả của nỗ lực tăng cường tìm kiếm nguồn thay thế và hiệu ứng "tập hợp dưới cờ" (rally around the flag) - điều đã giúp người tiêu dùng và nhà nhập khẩu đối phó với ảnh hưởng của lạm phát.

Ngược lại, ngành nông nghiệp Mỹ vốn bị thuế quan và thời tiết "vùi dập", giờ đây còn phải chuẩn bị chứng kiến nhiều "nỗi đau khác" ngay trong thời điểm Tổng thống Trump thực hiện chiến dịch bầu cử năm 2020. Những nông dân nuôi lợn và sản xuất đậu tương ở chính khu vực ủng hộ ông Trump tiếp tục đối mặt với một năm ảm đạm. Tình trạng này trái ngược với lời khẳng định của ông Trump hồi đầu tháng 8 rằng "chiến tranh thương mại càng kéo dài thì Trung Quốc càng yếu đi và chúng ta sẽ mạnh hơn."

Jiayi Zhou, một chuyên gia an ninh lương thực tại Viện Nghiên cứu Hoà bình Quốc tế Stockholm, cho hay: "Trung Quốc có lượng dân số lớn và nhu cầu thực phẩm cũng rất cao, điều đó đẩy họ vào thế yếu hơn. Thế nhưng, thực sự những gì bạn thấy trong cuộc chiến thương mại là hiệu ứng ngược lại."

Giá tăng "không thành vấn đề"

Tại khu chợ ở quận Hồng Kiều, tài xế Cao cho biết gia đình anh rất thích ăn thịt lợn. Anh nói: "Chúng tôi vẫn mua thịt lợn dù giá tăng." Một bà cụ khác thì cho biết giá cả tăng "không phải là điều gì to tát". Người tiêu dùng và các công ty thực phẩm cho đến nay đã thích ứng với việc giá thịt tăng cao, họ tìm đến những nguồn cung cấp protein khác.

Peter Huang Ming-tuan, CEO của Sun Art Retail Group, chuỗi siêu thị lớn nhất Trung Quốc và là công ty điều hành các thương hiệu RT-Mart hay Auchan, cho biết dù doanh thu giảm 6% trong 6 tháng đầu năm, thì doanh số bán hải sản và những loại thịt khác ngoài thịt lợn đã giảm bớt nhưng về lâu dài thì chế độ ăn của người Trung Quốc sẽ dần thay đổi. Ông nói: "Thịt lợn đã được thay thế. Giờ đây người tiêu dùng Trung Quốc giàu có hơn và ngày càng nhiều người ăn thịt bò."

Xiao Xingxing, giám đốc điều hành tại Laowang, một chuỗi nhà hàng nổi tiếng với món lẩu, cho biết công ty của ông chủ yếu sử dụng thịt lợn và nội tạng - vốn có giá rẻ hơn thịt lợn nạc. Công ty này cũng phục vụ thịt bò và thịt cừu.

Một số công ty thì được hưởng lợi từ mức giá đi lên. Shandong Delisi Food, một nhà sản xuất bán và sản xuất thịt lợn, thông báo hôm 20/8 rằng lợi nhuận ròng từ tháng 1 đến tháng 6 đã tăng 57%, chủ yếu là do số lượng lợn họ chế biến và bán ra. Zhejiang Huatong Meat Products cũng cho biết lợi nhuận ròng trong nửa năm sẽ tăng 10% so với năm ngoái.

Ngay cả trước thông báo ngừng nhập khẩu nông sản Mỹ, các nhà nhập khẩu thịt lợn Trung Quốc đã tìm kiếm nguồn thay thế. Thuế áp dụng với thịt lợn Mỹ đã ở mức 62%, dù một số vẫn sẵn sàng bỏ tiền để đảm bảo nguồn cung. Dù trong tuần Mỹ công bố đợt tăng thuế mới, Trung Quốc đã mua hơn 10.000 tấn thịt lợn Mỹ. Một số công ty than phiền rằng giá thịt lợn Mỹ quá đắt, nên họ không thể có lợi nhuận từ đó. Bởi vậy, họ phải nhập khẩu thịt lợn từ Brazil và tăng nhập khẩu thịt bò, gia cầm.

Tại Huicheng Frozen Food, quyết định ngừng mua hàng Mỹ là vì lý do chính trị. Một nhân viên cho hay: "Hãy nhìn xem Mỹ đã bắt nạt đất nước chúng tôi như thế nào. Bất kỳ người Trung Quốc nào có lòng tự trọng cũng không nên mua thịt lợn của Mỹ." Anh tiết lộ công ty hiện đang nhập khẩu thịt lợn từ Brazil và Nga.

Việc các nhà nhập khẩu Trung Quốc tìm nguồn thay thế hàng hoá của Mỹ từ những nơi khác cho thấy lợi thế của họ trong cuộc chiến thương mại. Đây là điều làm suy yếu niềm tin của Nhà Trắng rằng họ có thể cầm cự lâu hơn Bắc Kinh và đi đến một thoả thuận trước cuộc bầu cử năm 2020. Các nhà nhập khẩu thực phẩm của Trung Quốc có thể tìm nguồn cung ở châu Âu hoặc Mỹ Latin, trong khi các nhà nhập khẩu hàng tiêu dùng và công nghệ Mỹ lại không có nhiều lựa chọn.

Nông dân Mỹ bị giáng một đòn mạnh 

Cho đến nay, cuộc chiến thương mại mà ông Trump khơi mào đã tác động mạnh đến những người nông dân Mỹ. Xuất khẩu nông sản của Mỹ sang Trung Quốc đã giảm từ 19,5 tỷ USD trong năm 2017 xuống còn 9,2 tỷ USD trong năm 2018. Số lượng những trang trại phá sản đã tăng 13% trong năm tính đến tháng 6/2019, theo American Farm Bureau Federation.

Trong một tuyên bố hồi đầu tháng 8, chủ tịch Văn phòng Nông trại Zippy Duvall đã nói về việc Trung Quốc ngừng mua nông sản Mỹ, rằng đây là "một đòn giáng mạnh vào hàng ngàn nông dân và chủ trang trại vốn đang rất khó khăn."

Sự tổn thất có thể nhận thấy rõ rệt nhất là ở các nhà sản xuất đậu tương, loại nông sản Mỹ được xuất khẩu sang Trung Quốc nhiều nhất. Protein từ đậu tương là thành phần chính trong thức ăn cho lợn, khi giá đậu tương tăng do thuế quan thì các nhà chăn nuôi lợn Trung Quốc cũng phải thay đổi thức ăn, chuyển sang dùng đậu tương Brazil. Chính quyền ông Trump nỗ lực cứu vãn bằng cách tung gói cứu trợ 16 tỷ USD, nhưng các nhà phân tích cho biết điều đó cũng chỉ có hiệu quả ngắn hạn, phải mất nhiều năm để bù đắp thiệt hại cho ngành nông nghiệp Mỹ.

Đối với những nông dân nuôi lợn ở Mỹ, nỗi lo về tương lai đã trở nên nặng nề hơn bởi họ thấy rằng cơ hội của mình đã bị cướp mất. Trước cuộc tái tranh cử của ông Trump, nhiều doanh nghiệp đã muốn tiếp cận thị trường châu Á qua Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP). Ông Trump đã rút khỏi hiệp định này ngay sau khi vào Nhà Trắng. Giờ đây, nông dân Mỹ đang mất đi cơ hội tại thị trường lớn nhất ở Trung Quốc và thậm chí Mexico cũng đưa ra hàng rào thuế quan để đáp trả chính sách thương mại của ông Trump.

Tại trang trại Tosh, Herny bang Tennessee, Jimmy Tosh cho biết thị trường hợp đồng tương lai cho thấy năm 2020 sẽ rất khó khăn. Tosh dự đoán, mức giá của các hợp đồng tương lai sụt giảm trong vài tuần qua khiến giá gia súc gia cầm giảm từ 8 đến 10 USD mỗi con và 25 USD mỗi con lợn. Trang trại của Tosh nuôi tới 800.000 con mỗi năm.

Giờ đây, Ngài Tổng thống đã bắt đầu cho chiến dịch tái tranh cử. Vùng nông thôn miền Trung Tây nước Mỹ đã ủng hộ ông Trump vào năm 2016 và vẫn sẽ là một địa điểm trọng yếu cho năm 2020. Cho đến nay, rất ít dấu hiệu cho thấy ông Trump sẽ thay đổi quyết định, dù những vùng nông thôn đã phải hứng chịu những tổn thất nặng nề do chính sách của ông.

Nếu mọi thứ trở nên tồi tệ vào năm tới, điều đó có thể thay đổi. Khi được hỏi liệu có bầu cho ông Trump trong thời gian tới không, Tosh - một cử tri trung thành của đảng Cộng hoà, chia sẻ: "Không đời nào!" Anh nói: "Tennessee là một tiểu bang của Trump, tôi đoán tôi sẽ nằm trong nhóm thiểu số. Nhưng tôi nghĩ chúng ta đang bắt đầu thấy sự khác biệt trong tỷ lệ ủng hộ ông Trump."