Giá dầu lao dốc lại là cơ hội ngàn năm có một với Ả Rập Xê-út

Một báo cáo mới của Atlantic Council cho thấy sự sụt giảm thu nhập từ dầu mỏ đang giúp thay đổi những cái đầu bảo thủ ở Riyadh. Báo cáo cho hay áp lực tài khóa đang buộc “bộ máy lãnh đạo của vương quốc này phải hiện đại hóa nền kinh tế”.

Thâm hụt ngân sách của Ả Rập Xê-út trong năm 2015 là 98 tỷ USD, và dự kiến chỉ giảm đôi chút xuống 87 tỷ USD trong năm nay. Tổng thâm hụt ngân sách cho đến nay là gần 120 tỷ USD, đấy là chưa kể chi phí cho việc tham chiến ở Yemen của nước này.

Áp lực tài khóa đang đem lại một số thay đổi. Đầu tiên, chính phủ Ả Rập Xê-út đang cân nhắc áp dụng các loại thuế mới, bao gồm thuế giá trị gia tăng 5% (VAT). Điều này nghe chẳng có gì đặc biệt, nhưng với một quốc gia như Ả Rập Xê-út, đây là một chính sách một mẻ: thuế VAT đầu tiên được triển khai ở nước này.

Thuế VAT cho thấy hướng đi sắp tới của Ả Rập Xê-út. Atlantic Council nhận định vương quốc này đang bắt đầu cải cách nền kinh tế theo hướng tích cực. Giá dầu thấp đang buộc nước này phải dựa nhiều hơn vào thuế và ít phụ thuộc vào thu nhập từ dầu mỏ. Điều này sẽ giúp Ả Rập Xê-út thoát khỏi tình trạng “ăn không ngồi rồi”, tức chỉ việc một quốc gia không cần xây dựng nền kinh tế vì sở hữu tài nguyên thiên nhiên phong phú. Những quốc gia kiểu này thường có mức tham nhũng cao và thiếu khả năng phản ứng với đòi hỏi của người dân do thu nhập dồi dào từ dầu mỏ cho phép chính phủ không cần đóng góp từ người dân.

Một thay đổi lớn nữa ở Ả Rập Xê-út là việc cổ phần hóa công ty dầu quốc doanh Saudi Aramco. Hoàng tử Mohammed bin Salman đã trả lời tờ The Economist rằng chính phủ đang cân nhắc triển khai chủ trương trên. Vấn đề minh bạch sẽ là mối lo chính trong quá trình cổ phần hóa. Mặc dù Aramco thường xuyên công bố thông tin về hoạt động của mình như số liệu sản xuất và vận tải, công ty ít khi hé lộ thông tin về tình hình tài chính. “Lý do chủ yếu cho sự thiếu minh bạch tài chính của Saudi Aramco có thể là vì công ty này muốn giấu số tiền chuyển ngầm cho hoàng gia”, báo cáo của Atlantic Council nhận định.

Bằng việc cổ phần hóa Aramco và công khai tài chính của công ty này, chính phủ Ả Rập Xê-út dường như đã nhận ra rằng quan hệ của họ với người dân đã thay đổi. “Dĩ nhiên, hoàng gia sẽ không bị tước đoạt những lợi ích nhận được từ dầu mỏ. Nhưng, điều đang thay đổi là hoàng gia sẽ phải có trách nhiệm giải trình với người dân nhiều hơn”, báo cáo viết.

Rõ ràng, giá dầu lao dốc không phải là điều chính phủ Ả Rập Xê-út mong muốn. Mặc dù, nước này có 616 tỷ USD dự trữ ngoại tệ, đủ để bù cho thâm hụt ngân sách trong nhiều năm, Ả Rập Xê-út đang hoang phí khoản dự trữ này với tốc độ kinh hoàng. Trong năm 2014, Ả Rập Xê-út có đến 746 tỷ USD dự trữ ngoại tệ, mức cao nhất trong lịch sử.

Ngoài ra, mối quan tâm thường trực của chính phủ là ổn định xã hội. Việc phải thực hiện các biện pháp thắt lưng buộc bụng, giảm trợ cấp, tăng thuế và thừa nhận những ngày tháng sống xa hoa của nước này đang đi đến hồi kết, có thể gây ra những nguy cơ mới. Atlantic Council cảnh báo rằng bất ổn ở một quốc gia chiếm 10% sản lượng dầu mỏ toàn cầu sẽ gây ra những tác động tiêu cực lên toàn thế giới.

Dù vậy, những cải cách trên là điều được nhiều người mong chờ từ lâu, và theo nghĩa này đó là ảnh hưởng tích cực mà giá dầu giảm mang lại. Trong vài năm gần đây, Ả Rập Xê-út đã cố gắng xây dựng nền kinh tế đa dạng hơn, với việc phát triển một số cơ sở sản xuất hóa chất, phân bón, nhôm, xi măng và các sản phẩm công nghiệp khác. Tuy nhiên, cho đến nay, việc đa dạng hóa nền kinh tế chưa thu được nhiều thành tựu. Một phần lý do là chính phủ không có chính sách thu thuế ở khu vực sản xuất và vì thế khu vực này có ít động lực để tăng trưởng. Trong một thời gian dài, nước này không có nhiều động lực thúc đẩy tăng trưởng ở bất cứ khu vực phi dầu mỏ nào trong nền kinh tế.

Giờ đây, với việc cải cách đang diễn ra – tăng thuế, cắt giảm trợ cấp và cổ phần hóa Saudi Aramco, Ả Rập Xê-út đang trở nên giống với nhiều nền kinh tế hiện đại khác hơn.

Tuy nhiên, đây mới chỉ là những bước đi ban đầu và cải cách còn một chặng đường dài phía trước. “Phải thừa nhận là thay đổi sẽ không diễn ra trong một đêm, nhưng sẽ không dừng lại khi mà giá dầu vẫn chưa khởi sắc”, báo cáo kết luận.