Samsung thắng hay thua trước giới đầu tư?

Bằng việc đạt được thỏa thuận sát nhập giữa Samsung Cheil Industries và Samsung C&T, gia tộc họ Lee đã tiếp tục thành công trong việc duy trì và chuyển giao quyền lực trong tập đoàn Samsung. Tuy nhiên, chiến thắng của gia tộc họ Lee có thực chất là một bước đi vì sự tốt đẹp, phát triển chung cho Samsung, các cổ đông, nhân viên nói riêng hay kinh tế Hàn Quốc nói chung? Hay thực chất đó là bước lùi tiếp từ bên trong của nền kinh tế Hàn Quốc?

Từ rất lâu, truyền thông Hàn Quốc đã bắt đầu “dung túng” cho một xu hướng bài ngoại, bài Do Thái vốn được các tập đoàn gia đình trị của Hàn Quốc (Chaebol) sử dụng như một công cụ bảo hộ lợi ích cho những nhóm này trước bất kỳ sự xâm nhập của đối thủ nước ngoài nào bước chân vào thị trường của họ. Những hành động gần đây của Samsung nói chung và gia tộc họ Lee, những nhà sáng lập tập đoàn này trong vụ sáp nhập Samsung C&T của Samsung Cheil Industries, chính là một bằng chứng vững chắc nữa cho thấy sự xúc phạm nhằm vào giới đầu tư nước ngoài. Hành động này của gia tộc họ Lee được xem như một sự “lăng mạ” lớn nhắm vào giới đầu tư nước ngoài và nó đã ảnh hưởng cả tới các cổ đông và toàn thể đất nước Hàn Quốc.

Mức giá thấp hơn giá trị thị trường đến mức buồn cười (theo đánh giá của các chuyên gia) của vụ M&A này đã thể thể hiện một “sức mạnh, tầm ảnh hưởng to lớn đến trần trụi” của gia tộc họ Lee. Các cổ đông của Samsung C&T đã chấp nhận hy sinh một phần lợi ích riêng để đồng ý tiến hành sát nhập với Cheil Industries. Nắm giữ, sở hữu chéo cổ phần tại các công ty con là cách thông minh mà gia tộc họ Lee đã sử dụng để chi phối toàn bộ tập đoàn. Thông qua vụ sát nhập Samsung C&T với Samsung Cheil Industries, người thừa kế của tập đoàn là Lee Jae-Yong sẽ nâng cao quyền chi phối (với tỷ lệ nắm giữ 16,5%) trong công ty mới cũng như giúp cho Cheil Industries – nơi gia tộc họ Lee đang nắm hoàn toàn quyền kiểm soát có thêm 4% cổ phần tại công ty Samsung Electronic, công ty con quan trọng hàng đầu của tập đoàn Samsung. Trong thương vụ M&A này Cheil Industries sẽ thực hiện sát nhập Samsung C&T với tỷ lệ hoán đổi cổ phiếu 0,35 : 1 tức là 0,35 cổ phiếu của Cheil Industries đổi 1 cổ phiếu của Samsung C&T.

Vụ sát nhập này cũng đánh dấu một thất bại đối với Tổng thống Hàn Quốc, bà Park Geun Hy, người đã lên nắm quyền từ cuối năm 2012 với cam kết kiềm chế sự ảnh hưởng của các Chaebol mà vốn đang cản trở công cuộc đổi mới của nền kinh tế Hàn Quốc. Cuộc bỏ phiếu thông qua kế hoạch sáp nhập vào thứ 6 tuần trước được ví như là trận chiến Waterloo (cuộc chiến giữa Napoleon Ponabar và Liên minh thứ 7 đã chấm dứt hoàn toàn sự nghiệp của vị hoàng đế nước Pháp cũng triều đại 100 ngày tuổi của ông cũng như vị thế thống lĩnh châu Âu của nước Pháp) về mặt kinh tế của bà Park, thời khắc mà chính phủ của bà đã thua cuộc trước những thế lực, nhóm tài phiệt từ các Chaebol.

Đó cũng là sự thất bại đối với những nhà đầu tư lớn, luôn đặt mục tiêu giành được quyền kiểm soát của một công ty (activist investor) như Paul Elliott Singer. Tháng trước, nhà đầu tư Paul Elliot Singer đã bắt đầu công bố khoản nắm giữ 7,12% cổ phần của quỹ phòng hộ Elliot do ông quản lý tại Samsung C&T, trở thành cổ đông lớn thứ 3 tại Samsung C&T. Mục đích của Paul Elliot Singer là vận động các cổ đông khác bãi bỏ đề xuất sáp nhập, cuối cùng là để giảm ảnh hưởng của gia tộc họ Lee lên các hoạt động kinh doanh của Samsung.

Các quỹ phòng hộ nước ngoài luôn gây ra tranh cãi tại Hàn Quốc, họ thường bị ví như loài diều hâu luôn xấu xé những phần “xác thối – công ty đang gặp khó khăn”. Nhiều quỹ phòng hộ sử dụng chiến lược mua lại quyền kiểm soát của một công ty đang lâm vào cảnh khó khăn, sau đó tái cơ cấu lại công ty và hoạt động kinh doanh trở nên tốt hơn cho đến khi có thể tạo ra lợi nhuận từ việc bán công ty đó đi sau khi đã tái cơ cấu. Nhưng đối với Paul Elliot Singer – một người Do Thái - thì ông còn phải đối mặt với một cuộc tấn công còn đặc biệt khó chịu hơn thế từ những người ủng hộ Samsung, các phương tiện truyền thông Hàn Quốc đã gọi ông như là “bộ mặt tàn nhẫn, vô tình của những người Do Thái trên phố Wall”.

Sự tấn công nhằm vào Paul Elliot Singer khiến người ta nhớ lại những năm 1997, khi thủ tướng Malaysia lúc đó là Mahathir Mohamad đổ lỗi cho nhóm nhà đầu tư Do Thái dẫn đầu bởi George Soros đã khiến nền kinh tế nước này sụp đổ sau các đợt bán khống đồng Ringgit. Nhưng hiện nay trong quan hệ đối với những nhà đầu tư quốc tế, Malaysia vẫn đang cố gắng làm mờ đi, vượt qua những hành động chỉ trích không đẹp này trong quá khứ của mình. Và trường hợp lần này của Hàn Quốc, nếu người thừa kế của tập đoàn Samsung, Lee Jae Yong và tổng thống Park không lên án những vụ tấn công nhằm vào nhà đầu tư Singer nói riêng và giới đầu tư nước ngoài nói chung thì các công ty Hàn Quốc sẽ không dễ dàng vượt qua vết ố bẩn này trong quan hệ với những nhà đầu tư quốc tế.

Chắc chắn rằng, Singer, cũng như mọi nhà quản lý quỹ phòng hộ đã tham gia vụ đầu tư vào Samsung C&T với động cơ chính là kiếm lợi nhuận chứ không phải vì bảo vệ quyền lợi của những cổ đông khác trong công ty, nhưng những chỉ trích của ông về vụ sát nhập của Cheil Industries – vụ sát nhập “không vì lợi ích của các cổ đông mà chỉ vì lợi ích riêng của gia tộc họ Lee” là hoàn toàn chính xác.

Bây giờ điều đó gần như đã qua, thương vụ sẽ càng khiến cho các tập đoàn công nghiệp độc quyền thuộc sở hữu gia đình khác của Hàn Quốc trở nên mạnh bạo hơn để trong việc bảo vệ lợi ích của riêng họ, những hành động còn mạnh hơn cả những gì họ đã làm trước đây. Và cái được gọi là “sự chiết khấu của Hàn Quốc so với các thị trường khác – Korean discount” chắc chắn sẽ còn kéo dài. Các cổ phiếu của Hàn Quốc bị định giá thấp hơn nhiều so với các thị trường phát triển khác trong khu vực với nguyên nhân chính là do sự quản lý yếu kèm của những công ty, tập đoàn thuộc sở hữu gia đình đang hành động vì lợi ích riêng của họ. Quyền nắm giữ các công ty Hàn Quốc hoàn toàn bị chi phối bởi một nhóm nhỏ cổ đông do đó làm giảm sức hấp dẫn đối với các nhà đầu tư trong và ngoài nước.

Các Chaebol Hàn Quốc cần hiểu rằng những cổ đông hoài nghi, bảo thủ cũng là một phần của doanh nghiệp, chứ không phải là mối đe dọa hiện hữu với công ty của họ và không nhất thiết những nhà sáng lập phải thiết lập vòng bảo vệ xung quanh sự chi phối tối cao của họ tại đây. Thật không may, các công ty Hàn Quốc thường được tiếp tay bởi những phương tiện truyền thông nước này dung túng cho xu hướng bài ngoại.

Những vấn đề này góp thêm vào các vấn đề kinh tế khác của Hàn Quốc, bao gồm sự bất lực trong việc tạo ra những cải cách mới trong cấu trúc nền kinh tế. Trong vài tháng gần đây, nhiều bài báo đang nói về quả bom startup công nghệ - các công ty mới thành lập trong lĩnh vực công nghệ của Hàn Quốc đang lớn lên khi những nhà tư bản mạo hiểm từ thung lũng Silicon – Mỹ - những nhà đầu tư nước ngoài nhìn thấy tiềm năng công nghệ mới tại Hàn Quốc. Nhưng họ sẽ gần như chắc chắn chạm trán với các Chaebol Hàn Quốc, với nguồn ngân sách khổng lồ và những kết nối chính trị sâu rộng, những công ty lớn của Hàn Quốc có thể dễ dàng hất cẳng bất cứ ai dám bước vào sân chơi của họ.

Những ý nghĩ muốn làm thay đổi sự thống trị của những Chaebol trong nền kinh tế Hàn Quốc thường “chết yểu” ngay từ bên trong, từ trên xuống dưới trong giới chính trị nước này, có thể kết luận rằng những nhóm chính trị sợ rủi ro đang nắm quyền chi phối nền kinh tế Hàn Quốc – khi mà nhiều lãnh đạo của các Chaebol được đề xuất trả tự do sau các vi phạm trốn thuế, vi phạm luật pháp…Cụ thể như trường hợp của chủ tịch Hyundai lẫn chủ tịch Samsung Lee Kun-hee đều mắc vào cáo buộc trốn thuế với đầy đủ bằng chứng nhưng đều được trả tự do sau khi nộp phạt. Giới chính trị Hàn Quốc lo sợ rủi ro về một sự sụp đổ kinh tế theo kiểu “too big – too fall”.

Quay trở lại câu chuyện của Samsung, càng có thể kết luận rằng gia tộc họ Lee thực hiện vụ sát nhập Cheil Industries và Samsung C&T chỉ vì làm lợi cho chính họ chứ không phải cho các cổ đông của Samsung hay 500,000 nhân viên của tập đoàn này. Và vấn đề của Hàn Quốc không phải nằm ở xu hướng bài ngoài, những người nước ngoài hay Do Thái mà đó là một hệ thống kinh tế đang làm tổn thương sự phát triển chất xám, sự sáng tạo, đổi mới của chính người dân Hàn Quốc – Chaebol bóp nghẹt sự phát triển của những luồng gió mới từ những công ty mới, từ những con người mới, ở tầng lớp mới.

Thuật ngữ Chaebol được ghép bởi từ “chae” nghĩa là “sở hữu” và “mumbol” nghĩa là “gia đình quyền quý” trong tiếng Triều Tiên. Chaebol chỉ các công ty, tập đoàn thuộc sở hữu gia đình, những tập đoàn, công ty này thường mở rộng ra, thâu tóm các công ty có khả năng phụ trợ, cung ứng đầy đủ cho lĩnh vực sản xuất chính của họ để tạo ra một quá trình sản xuất từ gốc tới ngọn theo mô hình độc quyền ngành dọc như trong giai đoạn đầu phát triển của mô hình này.

Chaebol đã có công trong việc vực dậy, phát triển kinh tế Hàn Quốc kể từ những năm 1960, do mô hình này có điểm mạnh đó là tạo ra chuỗi cung ứng, sản xuất, hỗ trợ chuyên biệt, khép kín cho các công ty Hàn Quốc, bên cạnh những hỗ trợ mạnh tay của chính phủ đã giúp họ cạnh tranh tốt với bất kỳ đối thủ nào muốn xâm nhập vào thị trường.

Tuy nhiên ngày nay khi sự ảnh hưởng từ nhóm những công ty, tập đoàn này quá mạnh trên mọi lĩnh vực kinh tế thì một vấn đề nghiêm trọng khác nảy sinh đó là họ kìm chế, loại bỏ hoàn toàn các công ty nhỏ, mới ra khỏi nền kinh tế, loại bỏ sự đổi mới, cải cách trong sản xuất, cạnh tranh để tạo ra thế độc quyền, chi phối thị trường kinh doanh và điều này đang kìm chế kinh tế Hàn Quốc. Một mô hình tương tự đó là Keiretsu của Nhật Bản.