“Đổ lỗi cho ai về thủy điện Sông Tranh 2 cũng đã muộn!”

 Thứ trưởng Bộ Khoa học -Công nghệ Nghiêm Vũ Khải trao đổi.

Hiện tượng động đất kích thích liên tiếp xảy ra tại thủy điện Sông Tranh 2 những ngày gần đây đang được mổ xẻ, phân tích với nhiều hướng nhận định khác nhau giữa các chuyên gia, nhà khoa học. Nhận định của ông về việc này?

Tôi không ở trong hội đồng nghiệm thu nhà nước về công trình này, một đồng chí Thứ trưởng khác tham gia nhưng tôi cũng cho rằng cần nghiên cứu kỹ hơn, sâu hơn vấn đề. Sông Tranh 2 có những biểu hiện rất khác thường so với các công trình trước đây khi quy mô không lớn mà lại xảy ra động đất kích thích như vậy.

Người dân sẽ phải chờ đợi bao lâu để có câu trả lời cho vấn đề này. Liệu sự chờ đợi, phấp phỏng vô thời hạn có là quá sức chịu đựng?

Không thể ngay lập tức có được câu trả lời căn cơ vì đây là vấn đề phức tạp, nhất là về cấu trúc địa chất, địa tầng, kiến tạo của khu vực này. Hiện tượng thủy điện tích nước làm xảy ra động đất kích thích cũng thường diễn ra nhưng với tần suất là cường độ như ở Sông Tranh 2 là lạ. Liệu có sự trùng hợp ngẫu nhiên giữa động đất kích thích với chuyển dịch địa chất trong khu vực ấy không thì phải nghiên cứu.

Nhiều ý kiến tranh luận vừa qua nghiêng về hướng cho rằng lỗi nằm ở việc công trình không được thiết kế cửa xả đáy dẫn đến hiện tượng này. Lý giải này có hợp lý, thưa ông?

Với khối lượng nước và cao trình như vậy thì cá nhân tôi cho là nguyên nhân liên quan đến địa chất nhiều hơn. Khi tích nước, nước theo khe nứt trong lòng hồ thấm xuống làm tăng độ nén các khối địa chất, địa tầng.

Nếu kết luận được nguyên nhân là do nghiên cứu không kỹ, quyết định đầu tư sai thì hướng xử lý trách nhiệm thế nào đối với các cơ quan chức năng, cá nhân có trách nhiệm trong vụ việc khi đã không dự báo được động đất?

Xử lý phải theo nguyên lý trách nhiệm, đầu tiên là chủ đầu tư. Khi đặt nhiệm vụ nghiên cứu, nhà khoa học đã làm hết trách nhiệm theo nhiệm vụ được giao thì không thể xử lý họ. Nếu xác định được việc làm hời hợt, không đúng hợp đồng mới xử được.

Trong nghiên cứu khoa học luôn có rủi ro vì không ai biết được hết những quy luật của tự nhiên. Ngay cả nước Nhật cũng không dự báo hết được động đất, sóng thần, cũng vẫn phải chịu hậu quả khi thiên tai xảy ra. Đặt vấn đề quy trách nhiệm cho nhà khoa học là không đúng.

Truy xét hậu quả thì phải tìm căn nguyên, theo quy định pháp luật. Trường hợp làm thủy điện Sơn La vừa qua, để đảm bảo an toàn, phải chi đầu tư nghiên cứu địa chất, nguy cơ động đất và phương án chống đỡ thân đập rất kỹ. Phải lập cả mô hình để khảo sát.

Nói như vậy không có nghĩa việc đảm bảo an toàn chỉ tập trung cho công trình lớn. Gần đây tôi làm Phó ban soạn thảo luật Khoa học công nghệ, đã quy định rất rõ các dự án đầu tư đều phải có luận cứ khoa học, phải chi tiền ra làm để hạn chế rủi ro.

Sông Tranh 2 vừa qua chúng ta làm chưa hết, chưa đúng. Việc cứ cảm thấy an toàn là làm khác với việc bỏ tiền ra nghiên cứu để đi đến kết luận mọi việc bình thường, có thể triển khai.

Vừa qua, Chính phủ cũng đã có giải trình UB Khoa học công nghệ của Quốc hội về vấn đề này. Theo ông, các cơ quan chức năng cần có động thái nào mạnh mẽ hơn để đốc thúc giải quyếtvấn đề?

Chúng tôi rất hoàn nghênh thái độ của UB Khoa học công nghệ khi tổ chức phiên giải trình, nghe cả phía chủ đầu tư, Bộ Công thương và các chuyên gia, nhà khoa học trao đổi. Sau phiên giải trình, chắc chắc phía UB sẽ có biện pháp để thực hiện chắc năng của mình.

Vấn đề chắc cũng sẽ được đưa ra ở các phiên thảo luận tại kỳ họp này của Quốc hội. Nhưng quan trọng nhất bây giờ là biện pháp ứng phó như thế nào.

Bộ Khoa học công nghệ chúng tôi cũng đã cử cán bộ tham gia với Bộ Công thương, Viện Vật lý địa cầu để tìm hướng giải quyết. Tôi cũng rất quan tâm việc này vì xin nhắc lại là các biểu hiện ở Sông Tranh 2 rất bất thường.

Trong kỳ họp trước, Bộ Công thương cũng đã giải thích nhưng chỉ dẫn theo báo cáo của chủ đầu tư. Hiện vẫn chưa tỏ rõ quan điểm của Chính phủ về việc này?

Các biện pháp đang làm đều thể hiện trách nhiệm đúng mức nhưng không thể căn cơ ngay tức thì. Các cơ quan cũng đang hỗ trợ phương tiện quan trắc, có động thái, biện pháp đảm bảo an tàn.

Chắc chắn vấn đề không thể xem thường. Việc xảy ra đổ lỗi cho ai thì cũng đã muộn. Vậy nên dứt khoát, dù chỉ đe dọa một mạng người cũng là trách nhiệm chúng ta phải làm.

Xin cảm ơn Thứ trưởng!