Vì sao doanh nghiệp 'quay lưng' với phát hành trái phiếu ra công chúng?

Hoạt động phát hành trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) trở nên sôi động trong khoảng 2, 3 năm trở lại đây. Đặc biệt, hoạt động phát hành trái phiếu theo hình thức riêng lẻ vẫn luôn là lựa chọn hàng đầu của doanh nghiệp, dù về mặt lý thuyết, phát hành ra công chúng sẽ có lợi thế hơn về khả năng huy động được một nguồn vốn vốn.

Thống kê từ HNX và các doanh nghiệp trong năm 2019 cho thấy, có 211 doanh nghiệp chào bán tổng cộng 300.588 tỷ đồng trái phiếu, chia làm 807 đợt phát hành. Tổng số trái phiếu phát hành thành công cả năm là 280.141 tỷ đồng và hầu hết phát hành dưới hình thức riêng lẻ, chỉ có khoảng 6% phát hành ra công chúng bởi các ngân hàng thương mại.

Đáng chú ý, trong 211 doanh nghiệp chào bán trái phiếu, có 129 doanh nghiệp chưa niêm yết, chất lượng thông tin và trách nhiệm công bố thông tin vì vậy còn tương đối hạn chế.

Hiện tượng này vẫn tiếp diễn trong nửa đầu năm 2020. Lũy kế 6 tháng đầu năm, tổng giá trị trái phiếu phát hành đạt 168.328 tỷ đồng, trong đó giá trị trái phiếu phát hành riêng lẻ đạt trên 156.300 tỷ đồng, tăng 88,1% so với mức 89.480 tỷ đồng năm 2019, chiếm tới 92% tổng lượng phát hành.

Nói về sự chênh lệch này, TS. Nguyễn Trí Hiếu, chuyên gia Tài chính cho biết, nếu là một doanh nghiệp, ông cũng sẽ chọn hình thức phát hành trái phiếu riêng lẻ. "Phát hành ra công chúng thì bị giới hạn bởi rất nhiều các luật định, phải trình qua Uỷ ban Chứng khoán nhà nước, rồi doanh nghiệp phải đáp ứng các điều kiện nhất định mới phát hành ra công chúng được. Trong khi đó phát hành riêng lẻ thì khác, anh chỉ cần chọn một tổ chức tư vấn phát hành, họ sẽ biết ai cần mua, và rồi "tiền trao cháo múc" chẳng có ai kiểm soát công ty phát hành trong ngành nghề nào, sử dụng vốn để làm gì", ông Hiếu nói.

Theo Thông tư 75/2004 của Bộ Tài chính hướng dẫn phát hành trái phiếu ra công chúng, yêu cầu tổ chức đăng ký phát hành trái phiếu ra công chúng cần phải đáp ứng các điều kiện cụ thể: Vốn điều lệ đã góp tại thời điểm đăng ký phát hành tối thiểu là 10 tỷ đồng, tính theo giá trị sổ sách; Có lợi nhuận sau thuế trong năm liền trước, không lỗ luỹ kế đến năm đăng ký phát hành; Phương án khả thi về việc sử dụng và trả nợ vốn thu được từ đợt phát hành trái phiếu là phương án đã được HĐQT thông qua; Phải có tổ chức bảo lãnh phát hành; Hồ sơ đăng ký phát hành trái phiếu ra công chúng được gửi đến Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước; công bố bản cáo bạch trước khi phát hành....Thời gian chờ cấp Giấy chứng nhận đăng ký phát hành trái phiếu ra công chúng từ Uỷ ban Chứng khoán là 30 ngày.

Trong khi đó doanh nghiệp chào bán trái phiếu riêng lẻ, các quy định cũ liên quan đến điều kiện phát hành, trình tự thủ tục phát hành cũng như vấn đề công bố thông tin khá lỏng. Doanh nghiệp chỉ cần có trên 1 năm hoạt động, có báo cáo tài chính kiểm toán năm gần nhất có lãi, có nghị quyết đại hội đồng cổ đông thông qua phương án phát hành và mục đích sử dụng vốn. Trước phát hành 10 ngày chỉ cần gửi thông báo tới sở giao dịch chứng khoán, không phải thực hiện và nộp hồ sơ chào bán lên Ủy ban Chứng khoán chờ xét duyệt.

Tuy nhiên, việc phát hành trái phiếu riêng lẻ sẽ sớm suy giảm trước các quy định khó khăn và rõ ràng hơn từ Nghị định 81/2020/NĐ-CP và Luật Chứng khoán 2019.

Cụ thể, Nghị định 81 quy định: Trái phiếu doanh nghiệp phát hành tại thị trường trong nước bị hạn chế giao dịch trong phạm vi dưới 100 nhà đầu tư không kể nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp, trong vòng một năm kể từ ngày hoàn thành đợt phát hành.

Khối lượng trái phiếu được phát hành phải đảm bảo dư nợ trái phiếu phát hành riêng lẻ tại thời điểm phát hành không vượt qua 3 lần vốn chủ sở hữu theo báo cáo tài chính quý gần nhất. Đồng thời, dư nợ trái phiếu (tính thêm cả khối lượng dự kiến phát hành) và yêu cầu dư nợ trái phiếu phát hành riêng lẻ không vượt quá 5 lần vốn chủ sở hữu (riêng các tổ chức tín dụng không áp dụng quy định này).

Để hạn chế tình trạng doanh nghiệp chia nhỏ đợt phát hành riêng lẻ theo nhóm, đợt khác nhau để tăng huy động từ các nhà đầu tư cá nhân, NĐ 81 quy định giảm số lần phát hành trái phiếu bằng việc yêu cầu các đợt phát hành phải cách nhau tối thiểu 6 tháng. Dù doanh nghiệp có thể tách nhiều lần phát hành trong mỗi đợt, nhưng quy định mới cũng yêu cầu mỗi đợt phát hành phải hoàn thành trong thời hạn 90 ngày kể từ ngày công bố thông tin.

Nghị định 81 cũng yêu cầu các doanh nghiệp phát hành trái phiếu riêng lẻ phải xác định rõ mục đích sử dụng vốn trong hồ sơ phát hành. Đối với tổ chức tín dụng (TCTD) cần nêu cụ thể mục đích phát hành để tăng vốn cấp 2 và/hoặc sử dụng để cho vay, đầu tư hoặc sử dụng cho mục đích khác. Thời gian công bố thông tin trước đợt phát hành được rút ngắn từ tối thiểu 10 ngày làm việc xuống tối thiểu 3 ngày làm việc.

Nghị định 81 tăng cường tính chuyên nghiệp và khả năng giám sát đối với phát hành trái phiếu riêng lẻ của doanh nghiệp bằng quy định bắt buộc tổ chức phát hành ký hợp đồng tư vấn với tổ chức tư vấn về hồ sơ phát hành trái phiếu, trừ trường hợp doanh nghiệp phát hành là tổ chức được phép cung cấp dịch vụ tư vấn hồ sơ phát hành trái phiếu.

Có thể dự báo trước rằng Nghị định 81 sẽ tạo ra nhiều thay đổi cho thị trường trái phiếu doanh nghiệp những tháng cuối năm 2020, tạo bước đệm cho việc tiếp tục siết hoạt động phát hành trái phiếu riêng lẻ theo quy định của Luật Chứng khoán 2019 chính thức có hiệu lực từ ngày 1/1/2021.

Tại sao phải siết lại hoạt động phát hành riêng lẻ

Trước khi những quy định trong Luật Chứng khoán 2019 chính thức có hiệu lực, bạn - một nhà đầu tư cá nhân, với một lượng vốn vừa phải có nhu cầu đầu tư vào một kênh có lãi suất cao hơn lãi suất tiền gửi ngân hàng, sẵn sàng chấp nhận rủi ro ở một mức nhất định, tự đặt câu hỏi: Việc đầu tư TPDN liệu có còn dễ dàng và đơn giản như trước? Tại sao phải siết lại TPDN phát hành riêng lẻ?

Việc quy định cấm nhà đầu tư cá nhân đầu tư trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ từng gây nhiều tranh cãi trên thị trường khi quy định này có thể làm chậm lại sự phát triển của thị trường trái phiếu, tước đi một kênh đầu tư của nhà đầu tư cá nhân, một kênh huy động vốn của doanh nghiệp. Tuy nhiên, cũng có nhiều nhận định cho rằng, siết lại hình thức phát hành trái phiếu riêng lẻ sẽ tạo cơ hội cho hình thức chào bán ra công chúng, chỉ là việc mở rộng thị trường sẽ chậm lại nhưng sẽ an toàn hơn cho cả nhà đầu tư cá nhân và cả nền kinh tế.

Với kinh nghiệm nhiều năm trên thị trường tài chính Việt Nam, TS. Nguyễn Trí Hiếu cho rằng: Nhà đầu tư Việt Nam rất mạo hiểm và cả tin. Họ sẵn sàng nhảy vảo những kênh đầu tư mà họ có rất ít thông tin và chỉ được bảo chứng bằng những lời hứa của một ai đó. Vì thế trái phiếu phát hành riêng lẻ được mở rộng trong thời gian qua không chỉ vì nhu cầu vốn của doanh nghiệp mà còn là nhu cầu từ phía nhà đầu tư khi có lãi suất hấp dẫn, phương thức mua bán đơn giản. Tuy nhiên, điều này lại vô cùng rủi ro cho các nhà đầu tư và cả nền kinh tế.

Đây có lẽ cũng là lý do tại sao, đa số các chuyên gia tài chính đều đồng tình với Bộ Tài chính là phải siết lại hoạt động phát hành trái phiếu riêng lẻ với nhà đầu tư cá nhân và phát hành trái phiếu riêng lẻ nói chung.

Về kênh phát hành trái phiếu ra công chúng, TS. Nguyễn Trí Hiếu cho rằng hiện nay các quy định của Việt Nam khá phù hợp với quốc tế, thậm chí còn dễ dàng hơn. Tuy nhiên, nếu áp dụng đúng quy định thì các doanh nghiệp đã phát hành riêng lẻ thành công thời gian qua, đáng chú ý là các doanh nghiệp bất động sản sẽ có khoảng 80% là không thể "chui lọt lỗ kim" của Uỷ ban Chứng khoán.

Tuy nhiên, ông Hiếu cho rằng siết lại kênh phát hành riêng lẻ, buộc các doanh nghiệp phải phát hành rộng rãi ra công chúng là điều cần thiết. Nhà đầu tư, đặc biệt nhà đầu tư cá nhân phải tìm kênh đại chúng để đầu tư sẽ giảm được rủi ro cho bản thân và hệ thống tài chính.

Về phần doanh nghiệp, ông Hiếu cho rằng, bản thân doanh nghiệp cũng phải phát triển theo hướng ngày càng bài bản hơn. Cùng với đó là sự phát triển của các công ty xếp hạng tín nhiệm, các tổ chức tư vấn tài chính độc lập, chuyên nghiệp để hướng tới một thị trường tài chính bền vững.

Để Luật Chứng khoán 2019 chính thức được áp dụng và đi vào thực tiễn, trong thời gian tới sẽ có những Nghị định mới sửa đổi quy định về hoạt động phát hành TPDN được ban hành để hướng dẫn cho phù hợp với Luật đã được Quốc hội thông qua. Muốn phát triển thị trường trái phiếu, thiết nghĩ cần có thêm những quy định theo hướng khuyến khích phát triển các công ty xếp hạng tín nhiệm, các tổ chức tư vấn tài chính độc lập, chuyên nghiệp, đủ sức nâng đỡ sự phát triển của thị trường. Thêm vào đó là các công cụ tuyên truyền của Nhà nước về hoạt động trái phiếu doanh nghiệp để các nhà đầu tư cá nhân hiểu và lựa chọn.