Cục CSĐT Tội phạm về tham nhũng, kinh tế và buôn lậu (C03, Bộ Công an) vừa hoàn tất kết luận điều tra, đồng thời đề nghị VKSND Tối cao truy tố 38 bị can liên quan đến vụ án "thổi giá" kit xét nghiệm của Công ty CP Công nghệ Việt Á (Công ty Việt Á).

Theo đó, C03 đề nghị truy tố cựu Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thanh Long về tội "Nhận hối lộ". Cựu Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH-CN) Chu Ngọc Anh, cựu Thứ trưởng Bộ KH-CN Phạm Công Tạc cùng bị đề nghị truy tố tội "Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát, lãng phí".

Cựu Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thanh Long

Phan Quốc Việt, cựu Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Công ty Việt Á, bị đề nghị truy tố tội "Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng" và "Đưa hối lộ"; Nguyễn Văn Trịnh, cựu cán bộ Văn phòng Chính phủ, bị đề nghị truy tố về tội "Lợi dụng chức vụ, quyền hạn khi thi hành công vụ".

Theo kết luận điều tra, đầu năm 2020, khi dịch COVID-19 bùng phát, Chính phủ có chủ trương giao Bộ KH-CN cùng các đơn vị khoa học chủ động nghiên cứu chế tạo sinh phẩm phục vụ phòng chống dịch. Học Viện quân y được giao nghiên cứu, chế tạo 2 bộ sinh phẩm (kit xét nghiệm) real-time RT-PCR và RT PCR phát hiện virus SARS-CoV-2 (ngân sách nhà nước cấp 18,98 tỉ đồng).

Cựu Thứ trưởng Bộ KH-CN Phạm Công Tạc (trái) và cựu Bộ trưởng Bộ KH-CN Chu Ngọc Anh

Tuy nhiên, Phan Quốc Việt đã thông đồng với Trịnh Thanh Hùng, khi đó là Phó vụ trưởng Vụ KH-CN các ngành kinh tế, kỹ thuật (Bộ KH-CN), để Công ty Việt Á được Bộ KH-CN duyệt tham gia thực hiện đề tài nghiên cứu kit xét nghiệm cùng với Học viện Quân y; đồng thời được sử dụng, khai thác kết quả nghiên cứu đề tài. Việt còn trao đổi, thống nhất với Trịnh Thanh Hùng và Hồ Anh Sơn, lúc đó là Phó Giám đốc Viện Nghiên cứu Y dược học quân sự (Học viện Quân y) để cho Công ty Việt Á lập hồ sơ gửi Bộ Y tế xin cấp số đăng ký lưu hành kit xét nghiệm.

Tiếp đó, Việt đề nghị Nguyễn Văn Trịnh, Nguyễn Thanh Long cùng các bị can khác can thiệp, tác động, chỉ đạo Nguyễn Minh Tuấn, cựu Vụ trưởng Vụ Trang thiết bị và Công trình y tế (Bộ Y tế), tham mưu, đề xuất Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Trường Sơn ký quyết định cấp sổ đăng ký lưu hành tạm thời, đăng ký lưu hành chính thức kit test xét nghiệm COVID-19 cho Công ty Việt Á. Từ đó, sản phẩm nghiên cứu thuộc sở hữu nhà nước do Bộ KH-CN quản lý bị biến thành tài sản của Công ty Việt Á trái quy định của pháp luật.

Phan Quốc Việt (trái) và các bị can trong vụ án

Sau kế hoạch chiếm đoạt đề tài nghiên cứu và Bộ Y tế cấp số đăng ký tạm thời cho Việt Á, ngày 5-3-2020, cựu bộ trưởng Chu Ngọc Anh và cựu thứ trưởng Phạm Công Tạc đã chỉ đạo để Bộ KH-CN tổ chức họp báo công bố kết quả nghiên cứu. Bộ này cũng ra thông cáo báo chí thể hiện kit xét nghiệm của Việt Á đã được cấp phép và công ty này đủ năng lực sản xuất kit xét nghiệm.

Cũng theo kết luận điều tra của C03, Khi Công ty Việt Á sản xuất thương mại để bán 200.000 kit xét nghiệm cho Bộ Y tế, Phan Quốc Việt đã nâng khống giá cơ bản nhưng vẫn được bộ này hiệp thương, xác định giá 470.000 đồng/kit xét nghiệm. Phan Quốc Việt còn nói là đã giảm để "ủng hộ Chính phủ và Bộ Y tế" chống dịch.

Kết quả điều tra xác định với mục đích hưởng lợi nhuận cao trên 20%/kit xét nghiệm (không phải 5% như thống nhất với Bộ Y tế khi hiệp thương) và lót tay cho các quan chức, có tiền chi hoa hồng cho các cơ sở mua kit xét nghiệm, Công ty Việt Á đã nâng khống giá trị nguyên vật liệu đầu vào lên gấp nhiều lần. Thực tế giá thành sản xuất kit xét nghiệm tối đa chỉ khoảng 143.461 đồng/kit xét nghiệm (đã bao gồm 5% lợi nhuận và tất cả chi phí) nhưng bị Việt "thổi" lên gấp hơn 3 lần.

Bộ kit xét nghiệm của Công ty Cổ phần công nghệ Việt Á

Khi kiểm tra giá hiệp thương, Bộ Y tế xác định Việt Á đã thay đổi nguyên vật liệu sản xuất so với hồ sơ đăng ký lưu hành nhưng không đề nghị kiểm tra. Việc này giúp cho Việt Á được sử dụng giá 470.000 đồng để tạo thành mặt bằng chung bán cho các địa phương, thu lời bất chính.

Sau khi hiệp thương, theo đề nghị của Bộ Y tế, Công ty Việt Á đã bàn giao kit xét nghiệm cho các đơn vị, địa phương trên cả nước sử dụng phòng chống dịch.

Với mục đích để Việt Á được thanh toán tiền mua kit xét nghiệm theo kết quả hiệp thương, làm căn cứ để công bố giá lên Cổng thông tin điện tử của Bộ Y tế, Việt còn nhờ Nguyễn Văn Trịnh can thiệp, tác động Bộ Y tế thanh toán tiền. Sau khi cấp dưới tham mưu, bộ trưởng Nguyễn Thanh Long đã đồng ý dùng tiền từ nguồn tài trợ của 7 ngân hàng để thanh toán cho Việt Á.

Kết quả điều tra xác định năm 2020, 2021, tổng doanh thu của Công ty Việt Á là hơn 4.200 tỉ đồng. Trong đó, Công ty Việt Á sản xuất tổng số 8,7 triệu kit xét nghiệm, tiêu thụ (bán, cho, tặng, ứng trước) 8,3 triệu kit xét nghiệm với tổng trị giá hơn 3.900 tỉ đồng.

Cơ quan điều tra xác định Việt Á đã tiêu thụ gần 680.000 kit test tại các Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) Hải Dương, Bắc Giang, Nghệ An, Bình Dương, gây thiệt hại tài sản nhà nước hơn 222 tỉ đồng. Bên cạnh đó, tiêu thụ tại các đơn vị, cơ sở y tế công lập khác trên địa bàn cả nước gần 600.000 kit test, gây thiệt hại cho tài sản nhà nước hơn 180 tỉ đồng.

Ngoài ra, Công ty Việt Á hưởng lợi bất chính hơn 1.200 tỉ đồng, là số tiền chênh lệch giá bán. Đến nay, số tiền cần phải thu hồi cho nhà nước là hơn 833 tỉ đồng.

Phan Quốc Việt bị xác định có vai trò chủ mưu, cầm đầu vụ án này trong suốt quá trình tham gia nghiên cứu, cấp lưu hành sản phẩm không thuộc sở hữu và nâng khống giá. Từ lợi nhuận thu được từ việc nâng khống giá kit xét nghiệm, Tổng Giám đốc Việt Á đã dùng số tiền rất lớn để chi hối lộ, "lót tay" cho hàng loạt lãnh đạo, cán bộ của một số bộ, ngành.

Cựu Bí thư tỉnh Hải Dương Phạm Xuân Thăng

Cơ quan điều tra cáo buộc, để được tham gia nghiên cứu đề tài, kinh doanh kit xét nghiệm, cấp số đăng ký lưu hành sản phẩm, hiệp thương giá, bị can Việt đã đưa hối lộ 3,45 triệu USD và 4 tỉ đồng cho một số bị can.

Cụ thể là đưa hối lộ bị can Nguyễn Thanh Long 2,25 triệu USD; Nguyễn Huỳnh (cựu thư ký của bị can Long) 4 tỉ đồng; Nguyễn Minh Tuấn (cựu Vụ trưởng Vụ Trang thiết bị và Công trình y tế - Bộ Y tế) 300.000 USD; Trịnh Thanh Hùng (cựu Vụ phó Vụ KH-CN)  350.000 USD; Nguyễn Nam Liên (cựu Vụ trưởng Vụ Kế hoạch Tài chính - Bộ Y tế) 100.000 USD; Phạm Duy Tuyến (cựu giám đốc CDC Hải Dương) 27 tỉ đồng. Bên cạnh đó, Việt còn chi tiền "cảm ơn" cho Chu Ngọc Anh 200.000 USD, Phạm Công Tạc 50.000 USD và Phạm Xuân Thăng (cựu Bí thư tỉnh Hải Dương) 200.000 USD.

Cựu Vụ trưởng Vụ Trang thiết bị và Công trình y tế - Bộ Y tế Nguyễn Minh Tuấn (trái) và cựu Giám đốc CDC Hải Dương Phạm Duy Tuyến

Giai đoạn tố tụng, Cơ quan điều tra đánh giá bị can Nguyễn Thanh Long thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải và tích cực hợp tác với cơ quan điều tra làm rõ bản chất vụ án. Ngoài ra, ông Long đã nộp khắc phục số tiền nhận từ Phan Quốc Việt.

Ngoài những bị can bị xử lý hình sự, nhiều người khác cũng được xác định có liên quan đến sai phạm trong vụ án như 2 cựu thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Trường Sơn và Trương Quốc Cường. Tuy nhiên 2 ông này không bị xử lý hình sự do không được hưởng lợi, không có động cơ cá nhân, vụ lợi trong vụ án.