ằng năm, nhóm lãnh đạo cấp cao của Tencent – gã khổng lồ Internet Trung Quốc thường tổ chức một buổi gặp mặt tại resort hạng sang ở Nhật Bản hoặc một khách sạn ở thung lũng Silicon. Nhưng mùa thu năm ngoái là một ngoại lệ, sự kiện này được tổ chức theo phương thức mới mẻ hơn rất nhiều: Hai ngày đi bộ qua vùng hoang vu thuộc sa mạc Gobi.

Hành trình có sự tham gia của 14 lãnh đạo cấp cao nhất của Tencent. Đi cùng với đoàn là những người trợ giúp mang theo lều, nước. Nhưng ngay khi hoàn thành 26km của ngày đầu tiên, một vài thành viên tỏ ý muốn bỏ cuộc để quay trở về nhà sớm hơn dự định. Tuy nhiên, Martin Lau - Chủ tịch Tencent Holdings và Pony Ma Huateng – đồng sáng lập công ty vẫn khăng khăng thúc giục mọi người tiến về phía trước. 

Ngày thứ 2, họ đi được thêm 26km nữa và hầu như ai cũng cảm thấy mệt mỏi dã dời, bàn chân phồng rộp khi họ bước vào Dunhuang – thị trấn từng là cửa ngõ của Con đường tơ lụa.

Chủ tịch Tencent Martin Lau và đồng sáng lập Tencent Pony Ma

Điều đáng nói là trong lúc các nhà lãnh đạo bộ hành trên sa mạc, cổ phiếu của công ty đã tăng lên mức cao kỷ lục biến Tencent không chỉ trở thành công ty giá trị nhất Trung Quốc mà còn là cả châu Á. Tencent vừa vượt mặt đối thủ truyền kỳ của họ là Alibaba. Và thế là ban lãnh đạo Tencent đã cùng nhau mở buổi tiệc ăn mừng tại một khách sạn. 

Tuy nhiên, mọi người đều hiểu rằng sự tụ họp trong buổi tiệc này không phải là bởi giá cổ phiếu công ty thăng hoa mà là vì hành trình vượt sa mạc họ vừa trải qua. Một vài tháng sau đó, chủ tịch Lau đã chia sẻ rằng: "Chuyến đi cho thấy văn hóa của công ty. Chúng tôi luôn tập trung vào những chỉ dẫn xem sẽ đi tới đâu và quá trình đó diễn ra thế nào thay vì giá cổ phiếu". 

Điểm đến của Tencent dĩ nhiên là những khu vực bên ngoài Trung Quốc. Công ty có trụ sở tại Thâm Quyến hiện tại có mặt khắp nơi trong cuộc sống hàng ngày của người dân Trung Quốc. Hơn 2/3 người dân Đại Lục sử dụng 2 ứng dụng tin nhắn WeChat và QQ. Họ dùng để gửi tin nhắn làm mọi thứ từ mua sắm, hẹn hò, xem video, chơi game đến đặt thức ăn, gọi taxi. Theo chuyên gia đầu tư mạo hiểm Mary Meeker – tổng cộng người dùng Trung Quốc dành 1,7 tỷ giờ mỗi ngày trên các ứng dụng của Tencent - hơn thời gian họ dành cho tất cả những ứng dụng khác gộp lại.

Biểu tượng của Tencent là những chú chim cánh cụt.

Pony Ma thành lập nên Tencent từ 19 năm trước tại một văn phòng nhỏ ở Thâm Quyến, cùng với 3 người bạn đại học và một người khác nữa. Sản phẩm đầu tiên của công ty "nhái" lại một dịch vụ tin nhắn của Israel và sau đó biến nó phù hợp với thị trường Trung Quốc.

Không giống Jack Ma – nhà sáng lập Alibaba, Pony Ma ít được biết đến ở nước ngoài, trình độ Tiếng Anh sơ cấp và hiếm khi xuất hiện trước truyền thông. Các đồng nghiệp và bạn bè nói rằng anh là một doanh nhân người Thâm Quyến điển hình: Rụt rè và thận trọng! Trong một bức ảnh được công khai rộng rãi, chụp tại hội nghị của chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào năm 2015 cùng 18 nhà lãnh đạo công nghệ nổi tiếng nhất thế giới bao gồm Jeff Bezos, Tim Cook và Jack Ma, mọi người đều cười và nhìn vào ống kính camera ngoại trừ Pony Ma – đang nhìn xuống chân mình. 

Trong khi Pony Ma chính là người kiến tạo tầm nhìn cho Tencent thì Lau, 44 tuổi lại được xem như chiến lược gia của công ty, phụ trách các hoạt động hàng ngày cũng như nắm vai trò là người trả lời tất cả các câu hỏi trong suốt cuộc họp hàng quý của Tencent với các nhà đầu tư và chuyên gia phân tích. Dáng người mảnh khảnh và đeo kính, Lau là một người sùng đạo Cơ Đốc, mê game và luôn được yêu mến, ngưỡng mộ bởi những người từng nghe và biết về ông ấy. 

"Tôi thực sự nghĩ hầu hết mọi người ở thung lũng Silicon không biết Martin Lau là ai. Thật bất ngờ bởi nó giống như việc ai cũng quan tâm tới Facebook nhưng chẳng biết Sheryl Sandberg là ai. Ngoại trừ việc Martin Lau thậm chí còn quyền lực và tầm ảnh hưởng lớn hơn với Tencent và cả cộng đồng công nghệ Trung Quốc", Sean Leiu – nhà quản lý đầu tư gốc Trung Quốc đang làm cho Vy Capital nói.

Trụ sở văn phòng công ty tại Hong Kong.

Mặc dù tốt nghiệp đại học ở Mỹ, nói tiếng Anh thành thạo và là gương mặt đại diện trước truyền thông cho Tencent nhưng Lau vẫn hạn chế xuất hiện trước truyền thông phương Tây. Tuy nhiên hiện tại, Lau đang đảm nhận thách thức to lớn: Trở thành người đưa Tencent đến với thế giới. 

Lau lần đầu tiên tiếp xúc với Tencent vào năm 2003 khi công ty đã được 5 năm tuổi và ông vẫn còn đang làm việc tại ngân hàng Goldman Sachs. Khi đó, Tencent có khoảng 1.000 nhân viên và được biết đến chủ yếu nhờ QQ – ứng dụng tin nhắn đầu tiên cho phép người trẻ Trung Quốc có thể kết bạn, trò chuyện trực tuyến cùng những người khác. 

Tencent đã đạt doanh thu 108 triệu USD vào năm 2003 khi họ bắt đầu đưa quảng cáo vào bán và nâng cấp dịch vụ trên QQ và đó cũng là lúc họ bắt đầu mảng kinh doanh game. Tuy nhiên, bong bóng dot-com vỡ khiến các nhà đầu tư tỏ ra hoài nghi về triển vọng của họ và bán hầu hết cổ phần cho một công ty truyền thông Nam Phi là Nasper. Sau đó, Tencent lên kế hoạch IPO – một trong những vụ IPO đầu tiên của một công ty Internet Trung Quốc kể từ khủng hoảng. 

Lau trước đó làm việc trong mảng viễn thông và truyền thông tại văn phòng Hong Kong của Goldman Sachs. Trong nỗ lực giành quyền IPO cho Tencent, Lau và các đồng nghiệp ở ngân hàng đã cố tỏ ra là những người sành về công nghệ, thậm chí họ tìm cách lách qua tường lửa mạng máy tính của công ty khi nhờ một đồng nghiệp ở Bắc Kinh tạo hộ các tài khoản QQ. Sau đó, họ in tên tài khoản QQ của mình vào danh thiếp mới trước khi đi gặp Tencent. 

Và nhờ vậy Goldman giành được quyền phụ trách thương vụ IPO Tencent. Đội quản lý của Tencent rất ấn tượng với Lau và thực tế là trong buổi gặp gỡ các nhà đầu tư trước thềm IPO, họ đã ngỏ ý mời Lau về làm việc. Ma và các đồng nghiệp chuyên về máy tính nhưng họ có ít kinh nghiệm quốc tế và họ biết cần phải có người giúp họ bù đắp vào phần thiếu hụt này để xây dựng nên doanh nghiệp bền vững. Tuy nhiên trên cương vị ngân hàng, Lau nghĩ việc này gây ra xung đột về lợi ích. Tuy nhiên, ông vẫn không hoàn toàn tin tưởng vào viễn cảnh công việc của mình khi đó. "Để cho chắc chắn, tôi luôn cố gắng xem đây là thật hay mơ".

Tencent IPO tháng 6 năm 2004, huy động được 180 triệu USD. Những game của công ty cho thấy hứa hẹn và đã đẩy doanh thu năm đó lên 55%. Cuối năm 2004, Pony Ma và các đồng sáng lập của ông đều trở thành tỷ phú một lần nữa lại gửi lời mời Lau về làm việc. 

Lời đề nghị lần 2 này đã khiến Lau "lung lay" và ông nghĩ mình có thể có thêm những kiến thức về kỹ thuật qua công việc tại Tencent dù mức lương thấp hơn đáng kể. Ma ban đầu để Lau giữ chức danh Giám đốc chiến lược và giao nhiệm vụ cho ông phụ trách quan hệ với các nhà đầu tư cũng như các thương vụ sáp nhập. 

Lau mang những tiêu chuẩn của một tập đoàn Mỹ như đặt mục tiêu doanh thu đến Tencent và phát triển kế hoạch 5 năm tấn công vào mảng kinh doanh mới như mạng xã hội và truyền thống số. "Đây là quy tắc rất cần thiết cho một công ty trẻ đang phát triển với tốc độ cực kỳ mạnh như Tencent ở thời điểm năm 2004", theo chia sẻ của Hans Tung – Giám đốc tại GGV Capital và cùng Tencent là đơn vị đầu tư vào Didi – công ty chia sẻ xe Trung Quốc.

Trong năm 2006, Pony Ma đã bổ nhiệm Lau làm Chủ tịch công ty và giao cho ông phụ trách công việc điều hành hoạt động kinh doanh hàng ngày. Mặc dù doanh thu của Tencent đã tăng gấp đôi vào năm ngoái nhưng 5 nhà sáng lập nhận ra rằng công ty sẽ sớm cần sự quản lý chuyên nghiệp hơn. Trong một cuộc họp nội bộ năm đó, họ phải chọn ra một người có thể kế nghiệp Pony Ma và người đó chính là Lau. 

Tencent đã nhanh chóng phát triển trong 5 năm tiếp theo, tìm kiếm những tựa game hay trên khắp châu Á tích hợp vào mạng QQ. Họ sở hữu 4 trong 5 tựa game được chơi nhiều nhất ở các quán cà phê Internet ở Trung Quốc trong năm 2011 và kiếm được khoản tiền khổng lồ nhờ những vật phẩm bán trong game. Công ty cũng sở hữu mạng xã hội phổ biến Qzone. "Tencent chính là người tiên phong khi kết hợp mạng xã hội và game", theo nhà đầu tư người Nga là Yuri Milner.

Tencent cũng nổi tiếng với biệt danh "vua đạo nhái" - nhiều doanh nhân Trung Quốc sợ hãi và tỏ ra khó chịu với Tencent bởi bất kỳ khi nào họ sáng tạo ra được một sản phẩm, dịch vụ độc đáo, thú vị, nhiều khả năng Tencent sẽ ngay lập tức sao chép lại. Truyền thông phương tây như tờ BI thì tỏ rõ sự xem thường mô hình kinh doanh của Tencent. Tạp chí China Computerworld thì đặt hình ảnh biểu tượng chim cánh cụt của Tencent trên bìa tạp chí với đầy máu me, dao đâm trên người cùng dòng chú thích phản cảm. Công ty cũng có trục trặc về pháp lý với công ty bảo mật Trung Quốc Qihoo 360 Technology Co khi cả hai cáo buộc vi phạm bản quyền lẫn nhau. 

Năm 2011, Lau và Pony Ma quyết định đã đến lúc cần chấn chỉnh lại mọi việc. Tencent đã mời 72 chuyên gia trong ngành tham gia 10 cuộc họp kín – mà các nhân viên gọi là "cuộc họp của những vị thánh". Những vị khách mời tới được phép thoải mái chỉ trích và buộc tội những nhà lãnh đạo Tencent, và họ không ngần ngại tận dụng quyền này tối đa. "Các vị lãnh đạo của Tencent hoàn toàn không lường trước được rằng những phản hồi này lại mạnh mẽ và phũ phàng đến vậy. Đây là lần đầu tiên họ đối mặt với những điều thật sự khó nghe", Hu Yanping, người thành lập công ty tư vấn Internet DCCI và FutureLab ở Bắc Kinh, cho biết. 

Dẫu vậy, những phản hồi này giúp các lãnh đạo Tencent hiểu được rằng vấn đề họ đang gặp phải thậm chí còn tệ hại hơn. "Chúng tôi bắt đầu nhận ra có vấn đề gì đó không ổn", Lau nói. Đặc biệt, công ty cần phải làm gì đó để lấy lại danh tiếng, thoát khỏi điều tiếng là kẻ chỉ biết "sao chép".

Chủ tịch Lau luôn đồng hành cùng ông Pony Ma trong nhiều sự kiện lớn.

Thật may mắn cho Tencent, câu trả lời đã được tìm ra không lâu sau đó. Một buổi tối muộn cuối năm 2010, một lập trình viên có tên Allen Zhang – nhà sáng lập của startup email có trụ sở tại Quảng Châu được mua lại bởi Tencent đã gửi tin nhắn cho Ma hỏi xem liệu ông có thể phát triển một mạng xã hội chuyên dụng cho điện thoại thông minh hay không. Ma đã ngay lập tức chấp thuận. Sau đó, Zhang và 10 đồng nghiệp khác đã phát triển nên Weixin - sau này trở thành WeChat. 

Dịch vụ này ra mắt vào tháng 1/2011 và bắt đầu thăng hoa nhờ cuộc bùng nổ điện thoại thông minh tại Trung Quốc. WeChat đạt 100 triệu người dùng trong năm 2012 và tăng gấp 3 con số này chỉ một năm sau đó. Lấy kinh nghiệm từ QQ, Tencent đã cho phép các doanh nghiệp tạo ra "tài khoản chính thức" để gửi những tin nhắn và tương tác với người dùng.

Trang bìa tạp chí mỉa mai Tencent là công ty "sao chép" với hình ảnh chú chim cánh cụt đẫm máu, nhiều vết dao đâm.

Cùng thời điểm, công ty cũng cắt giảm những mảng kinh doanh thua lỗ và chỉ tập trung vào những điểm mạnh của họ. Trong năm 2013, Tencent đã loại bỏ mảng kinh doanh tìm kiếm, bán cho đối thủ Sogou và sau đó đầu tư 448 triệu USD vào Sogou. Một năm sau họ bán mảng kinh doanh thương mại điện tử cho JD.com và đầu tư 214 triệu USD vào công ty này với 15% cổ phần. 

Trước tất cả những thỏa thuận này, Tencent "gần như có liên quan tới mọi thứ", theo Zhang Lei – nhà sáng lập và CEO Hillhouse Capital Group và cũng là nhà đầu tư ban đầu vào JD.Com và Tencent nói. Sau các thỏa thuận, "họ chỉ tập trung vào những gì mình làm tốt nhất và ủy thác những lĩnh vực khác cho đối tác. Martin là chuyên gia phân tích kinh doanh đại tài. Anh ấy biết cuộc chiến nào nên tham gia, cái nào thì không nên".

WeChat hiện có 937,8 triệu người dùng hoạt động, hơn 1/3 trong số đó dành tới hơn 4 giờ một ngày sử dụng dịch vụ này. Trong khi đó, trung bình một người trên thế giới dành ít hơn 1 giờ mỗi ngày sử dụng Facebook, Instagram, SnapChat và Twitter gộp lại. Các dịch vụ của Tencent tràn ngập khắp nơi ở Trung Quốc khiến các startup gần như không thể cạnh tranh và cuối cùng chấp nhận tiền đầu tư từ Tencent. "Tencent giống như bố già Don Corleone vậy: Tôi sẽ đưa cho anh một thứ anh không thể từ chối", theo Andy Mok – nhà sáng lập và chủ tịch công ty tư vấn có trụ sở tại Bắc Kinh là Red Pagoda Resources LLC nói. "Nếu không nhận tiền đầu tư của Tencent và để họ đầu tư vào đối thủ, công ty đó chắc chắn sẽ chết". 

Với sự trỗi dậy của WeChat, Tencent hành xử "như" hoặc ít nhất là "giống như" một công ty công nghệ dẫn đầu toàn cầu. Cuối năm nay, công ty cũng khai trương trụ sở mới hoành tráng tại Seattle và văn phòng của Ma và Lau sẽ ở cạnh nhau. 

Hiện tại, Ma đang tập trung vào các sản phẩm và phát triển công nghệ, chủ trì cuộc họp ban lãnh đạo công ty 2 tuần một lần – có hôm kéo dài tới 10 giờ hoặc hơn. Ông cũng phụ trách những mối liên hệ với chính phủ.

Trong khi đó, Lau có một thời gian dài "săn" các thương vụ M&A quốc tế. Tencent đang gần đạt tới điểm bão hòa ở thị trường Trung Quốc và họ buộc phải tìm kiếm những thị trường bên ngoài nếu muốn tiếp tục tăng trưởng ở tốc độ này. 

Lau nói rằng trong năm 2013 đã "suýt" thực hiện một khoản đầu tư chiến lược vào Snapchat nhưng sau đó phải giảm số tiền đầu tư. Ông từ chối tiết lộ số tiền chính xác. "Evan không chắc liệu điều này tốt hay không. Cuối cùng, anh ấy quyết định không muốn có một nhà đầu tư chiến lược".

Chủ tịch Lau trong chuyến "chốt deal" thành công với hãng game Phần Lan.

Đầu năm 2014, Tencent có hứng thú mua lại ứng dụng tin nhắn WhatsApp. Một thương vụ gây sốc toàn thế giới và ngay lập tức có thể đưa Tencent ra thị trường toàn cầu nếu thành công. Tuy nhiên đến gần cuối bước thỏa thuận, Pony Ma đột ngột phải nhập viện phẫu thuật lưng và họ phải hoãn cuộc gặp với nhà sáng lập WhatsApp là Jan Koum tại thung lũng Silicon. Mark Zuckerberg sau đó đã ngay lập tức tiến hành thỏa thuận với WhatsApp, chào mua mức giá cao gấp đôi 19 tỷ USD và hoàn thành thỏa thuận này. 

Mãi tới năm ngoái, Lau mới tiến hành được một thương vụ đáng chú ý. Softbank Group – công ty công nghệ khổng lồ Nhật Bản đã rao bán công ty game di động Phần Lan Supercell Oy. "Khi Sofbank nói rằng họ đang tìm cách bán công ty này, tôi đã hít thật sâu và nói là sẽ xem xét nghiêm túc", Lau nói. Tencent đã bước vào vòng đàm phán mua lại công ty sản xuất ra tựa game Clash Royale và Lau đáp ngay chuyến bay 10 giờ tới Helsinki dù đang sốt cao để gặp lãnh đạo công ty này. 

Trong quá trình chuẩn bị, ông đã làm điều mà bất cứ nhà lãnh đạo đạo cấp cao nào cũng đều nên làm trong tình huống này: Chơi Clash Royale. Rất nhiều lần. Thực tế, ông đã đạt được số điểm cao thứ 97 trong số những người chơi trò này trên toàn thế giới. Khi Ilkka Paananen – CEO của Supercell nghe về số điểm Lau đạt được, anh đã tỏ ra hoài nghi và yêu cầu Lau "đấu" với một nhân viên công ty. Kết quả là Lau dành chiến thắng. Không lâu sau đó, Tencent đã mua lại lượng lớn cổ phần kiểm soát của Supercell.

Nhà sáng lập Pony Ma trong một Hội nghị về dữ liệu diễn ra tại Trung Quốc.

Tencent cũng cố gắng mở rộng hoạt động ra toàn cầu theo cách tự nhiên hơn, đưa sản phẩm tới những quốc gia khác nhau. Tuy nhiên, một vài trong đó không thành công như ở Trung Quốc. Thiết kế là một ví dụ: Người dùng Trung Quốc quen với những ứng dụng tích hợp nhiều thứ nhưng ở Mỹ lại không giống như vậy. 

Một thử thách khác là Tencent đang muốn đưa ứng dụng thanh toán WeChat pay ra bên ngoài thị trường Trung Quốc. Hiện tại ở quê nhà, dịch vụ này đã được sử dụng bởi 600 triệu người và nó được dùng bởi cả công ty đang có vướng mắc về pháp lý với Tencent là Qihoo. Nhờ có lợi thế mức phí ngân hàng thấp, cho phép người dùng gửi một món quà nhỏ bằng tiền cho người khác, dịch vụ này đang cực kỳ phổ biến. Ở phương Tây, mức phí ngân hàng cao hơn và vì vậy không phổ biến những giao dịch nhỏ. 

Tiến ra nước ngoài, theo Lau "là thử thách cần thiết của bất kỳ công ty Trung Quốc nào. Chúng tôi muốn đưa WeChat ra toàn cầu. "Thực tế là đã có vài sản phẩm khác rồi".

Buổi lễ ký kết hoàn thành thương vụ mua lại hãng game Supercell của Tencent.

Có lẽ niềm hy vọng lớn nhất của Tencent về việc mở rộng ra nước ngoài là ngày càng có nhiều người Trung Quốc di chuyển hoặc đi du lịch nước ngoài, và mang WeChat đi theo họ. Nhưng vẫn còn tồn tại một thử thách khác. Các nhà nghiên cứu về quyền công dân tại Đại học Toronto mới đây đã đưa ra một kết luận rằng Tencent hay rà soát nội dung của người dùng để xem có những từ khoá nhạy cảm hay không và hay loại bỏ nội dung và hình ảnh liên quan đến các chủ đề chính trị và văn hoá gây tranh cãi - như việc tất cả các công ty internet Trung Quốc phải làm. Tencent cũng kiểm duyệt tài khoản của những người dùng WeChat đăng ký ở Trung Quốc và có đi du lịch quốc tế, ngay cả khi họ đổi số điện thoại di động. 

Tất cả những điều đó khiến mọi việc trở nên khó khăn hơn. Lau và Ma cũng đang đặt cược vào những công nghệ khác, đưa Tencent tiến xa hơn so với những mảng kinh doanh ban đầu. Mùa xuân này, công ty tuyên bố kế hoạch mở phòng thí nghiệm AI (trí thông minh nhân tạo) tại Thâm Quyến và Seattle. Lau cũng nói rằng họ đang phát triển một chiếc loa thông minh – có thể cho ra mắt trong vòng vài tháng tới. Và Tencent gần đây đã mua 5% cổ phần Tesla – sau hàng loạt cuộc gặp gỡ giữa Lau và Elon Musk tại California.

Và trên hết, Tencent vẫn đang tiếp tục tạo ra những kẻ thù khác mà một trong số đó thực sự lớn và giàu tiềm lực. Đầu năm nay, công ty ra mắt "mini-programs" cho phép người dùng điện thoại thông minh có thể truy cập vào các dịch vụ khác của công ty trên WeChat mà không cần tải ứng dụng. Nhiều người xem đây là cách Tencent định hình WeChat như một hệ điều hành cho điện thoại và cạnh tranh với Android của Google cũng như App store của Apple. Một vài tháng sau, Apple buộc Tencent phải loại bỏ tính năng cho phép người dùng WeChat tặng tiền cho các blogger bởi nó gây xung đột với hệ thống thanh toán của chính Apple. Đây có phải là cuộc chiến giữa những người khổng lồ hay không? Lau không nghĩ vậy!

Các ứng dụng của Tencent có mặt khắp nơi trong cuộc sống hàng ngày của người Trung Quốc

Tuy nhiên theo những quy định tại Trung Quốc, Tencent vẫn phải thận trọng với đóng vai trò là kẻ độc quyền. Khi thêm một công cụ tìm kiếm vào chính WeChat và ra mắt một mẫu news feed giống hệt Facebook, Tencent đã gây nhiều tranh cãi. Nhiều người lo lắng rằng công ty này đang kiểm soát quá nhiều thông tin và bài đăng của người dùng. Những người chỉ trích Tencent nhanh chóng "khui" vấn đề này lên truyền thông Trung Quốc thông qua một tấm ảnh được lan truyền rộng rãi chụp lại màn hình giao diện mới của WeChat trên nền màu đỏ cùng tên của tất cả những công ty có thể bị Tencent đe dọa. 

Lau bác bỏ chỉ trích của dư luận cho rằng Tencent là một "kẻ săn mồi". Ông cho rằng việc cập nhập thêm tính năng cho WeChat và thay đổi giao diện news feed chỉ là một cách giúp họ sử dụng dữ liệu và AI để cải thiện trải nghiệm cho người dùng.