Bitcoin là "hoa tulip" hay là đôla?

Thị trường vẫn thường có bọt bèo và bong bóng, nhưng cuộc bùng nổ bitcoin không phải là điều bình thường. Mặc dù bitcoin đã giảm xuống từ mức đỉnh 2.800 USD (cao nhất mọi thời đại) hôm thứ 5 tuần trước, đồng tiền này đã tăng hơn gấp đôi chỉ trong 2 tháng gần đây. Tất cả những ai thông minh hoặc đủ may mắn mua vào 1.000 bitcoin vào tháng 7/2010 - khi giá đồng tiền này chỉ đứng ở mức 50,5 USD, giờ họ đã sở hữu một khối tài sản kếch xù trị giá 46 triệu USD. Nhờ đà tăng quá mạnh của bitcoin, nhiều đồng tiền ảo khác cũng được "thơm lây", đẩy tổng vốn hóa thị trường tiền ảo lên tới khoảng 80 tỷ USD.

Một đà tăng thẳng đứng hiếm khi là ổn định. Dù muốn hay không, "bitcoin" vẫn được đi kèm với một từ "bong bóng". Vậy thì đâu là động lực đẩy giá bitcoin? Liệu nó chỉ là một hội chứng đầu cơ hay có đủ chứng cứ để kết luật bitcoin là môt phương tiện trao đổi hoặc nơi cất trữ giá trị?

Nói cách khác, bitcoin là hoa tulip hay là đôla?

Thứ nhất, nếu đây chỉ là một hội chứng hoa tulip ảo. Trong mọi cơn sốt đầu cơ, giá tài sản tăng càng nhanh thì càng có nhiều người muốn mua vào, không cần biết đó là loại tài sản gì. Tuy nhiên, quỹ đạo gần đây của bitcoin không được ổn định lắm. Thị trường xuất hiện rất nhiều gương mặt mới trong một khoảng thời gian ngắn, trong khi những người quen thuộc với bitcoin lại chuyển sang nắm giữ các tài sản thay thế như Ethereum, ICO và một số doanh nghiệp cũng phát hành mã ảo của riêng họ.

Có thể những kẻ lừa đảo cho rằng bitcoin là thiên đường của bọn chúng, nhưng bitcoin khác hoa tulip. Người ta sử dụng bitcoin trong thực tế, để mua mọi thứ từ pizza cho đến máy tính. Bitcoin trông có vẻ giống vàng nhiều hơn. "Những con mọt vàng" không tin tưởng vào chính phủ và chính sách in tiền của chính phủ thì cũng chẳng có NHTW nào chịu trách nhiệm về bitcoin. Tuy nhiên, một nơi cất trữ giá trị đáng lẽ ra không nên "nẩy tưng tưng" như những gì đồng tiền ảo này đã làm. Bitcoin đã lao từ mức giá 1.100 USD vào cuối năm 2013 xuống chưa đến 200 USD vào một năm sau, trước khi tăng chóng mặt lên đến đỉnh chưa từng thấy trong lịch sử.

Thay vì chỉ là một loại vàng được số hóa, bitcoin "khao khát" đạt được mục tiêu cao hơn: một phương tiện thanh toán giống như đồng EUR, USD hoặc yên Nhật. Các nhà lãnh đạo đã bắt đầu nghiêm túc suy nghĩ về một đồng tiền bitcoin thay vì cho rằng đó chỉ là một "trò tiêu khiển" của dân công nghệ. Một phần đà tăng giá gần đây của bitcoin có thể được giải thích bởi quyết định công nhận bitcoin như một đồng tiền hợp pháp của chính phủ Nhật Bản. Tuy nhiên, hệ thống bitcoin đang hoạt động với mức giới hạn và các nhà phát triển đồng tiền này không thể đạt đồng thuận về việc làm thế nào để tăng khối lượng giao dịch mà hệ thống này có thể xử lý. Một giao dịch hiện tại có mức phí trung bình gần 4 USD và phải đợi đến hàng giờ để xác nhận.

Bong bóng tốt?

Nếu bitcoin và các đồng tiền ảo không giống bất cứ một sản phẩm tài chính nào đã từng xuất hiện từ trước đến nay, vậy nó là gì? So sánh đúng nhất có lẽ nên là internet và bong bóng dot-com hình thành vào cuối những năm 90. Tiền ảo và internet đều là hiện thân của đổi mới và là tác nhân sinh ra càng nhiều đổi mới. Chúng đã cho thấy cách để duy trì một cơ sở dữ liệu công cộng (blockchain) mà không cần bất cứ một cơ quan chuyên biệt nào như những gì mà ngân hàng đã và đang làm từ trước đến nay.

Hãy lấy Ethereum làm ví dụ. Nó cho phép tất cả các dự án từ trò chơi điện tử đến thị trường trực tuyến kêu gọi vốn bằng cách phát hành mã hóa (được gọi là ICO) - chủ yếu là các dòng tiền cá nhân có thể giao dịch và sử dụng trong những dự án này. Mặc dù những ICO này cần phải được xử lý thận trọng, chúng có thể tạo ra những phát minh hấp dẫn. Các fan hâm mộ hình thức gọi vốn mới này hy vọng họ sẽ làm tăng các đối thủ cạnh tranh phi tập trung mới chống lại những gã khổng lồ độc quyền trong ngành công nghệ hiện nay như Amazon và Facebook.

Tuy nhiên đổi mới theo con đường này hơi nguy hiểm. Nhà đầu tư có thể bị mất sạch tài sản. Một loại tài sản sụp đổ có thể lây lan ra nhiều loại tài sản khác, cuối cùng khiến cho hệ thống tài chính lung lay. Nhưng trong trường hợp tiền ảo, những rủi ro này được giới hạn, bởi chắc chắn những người mua tiền ảo đều biết đến rủi ro và đến nay chúng vẫn là những hệ thống độc lập với nhau. Do đó, sự lây lan là không thể xảy ra.

Nếu có thứ gọi là bong bóng tốt. Đó chính là từ chính xác nhất để miêu tả về bitcoin. Để chắc chắn, giới chức nên canh chừng cho tiền ảo không thể trở thành công cụ thực hiện hành vi phạm tội như buôn bán ma túy. Nhưng họ nên cân nhắc kỹ trước khi chỉ trích thậm tệ bitcoin như một sản phẩm phi pháp, đặc biệt là hoạt động ICO. Quá nghiêm khắc với tiền ảo không chỉ chọc vỡ bong bóng, mà còn ngăn cản rất nhiều sự đổi mới hữu ích có thể đến cùng lúc.