Donald Trump: Ác mộng sắp thành hiện thực

Kẻ ngoài cuộc khác thường

Trump là ứng cử viên hàng đầu nguy hiểm nhất trong ký ức hiện đại của người Mỹ. Ông kết hợp những ý tưởng kinh khủng với thái độ đáng ngại; không chỉ phân biệt chủng tộc, trọng nam khinh nữ, mị dân, ông còn là người chỉ biết đề cao bản thân, thích hà hiếp, và thiếu hiểu biết về chính sách và quản lý nhà nước.

Trump, tỉ phú bất động sản cũng là Trump ngôi sao truyền hình thực tế, vì vậy biết khai thác giá trị của sự hào nhoáng, sự giật gân. Phớt lờ “political correctness” (cách hành xử chuẩn, phải đạo, làm đẹp lòng bá tánh), ông luôn có những phát biểu và hành vi bất chấp mọi cấm kỵ với một chính khách thông thường, chứ đừng nói với ứng viên tổng thống Mỹ.

Có thể kể hoài không hết những điều lố bịch của Trump: làm cử chỉ run rẩy tay để chế giễu nhà báo khuyết tật Serge Kovaleski (New York Times), ám chỉ rằng thẩm phán Tòa án tối cao Antonin Scalia mới qua đời bị ám sát, cổ xúy giết hại gia đình của những kẻ khủng bố, nhiều lần thích thú nhắc lại chuyện nhảm rằng cách đây một thế kỷ lính Mỹ ở Philippines nhúng đạn vào máu heo trước khi xử bắn phiến quân Hồi giáo, gọi người Mexico nhập cư lậu là những kẻ hiếp dâm và sát nhân, đòi cấm tất cả người Hồi giáo tới Mỹ...

Trump cũng thường xuyên chỉ thẳng mặt các phóng viên và gọi họ là “đám ti tiện”, “lũ cặn bã” trước tiếng la ó hưởng ứng của đám đông ủng hộ. Biện bạch cho một lần tranh luận kém cỏi, ông đổ thừa là do người dẫn chương trình Megyn Kelly đang trong kỳ kinh nguyệt.

Mới hôm 27-2, ông hứa nếu thành tổng thống thì sẽ tìm cách bãi bỏ Tu chính án thứ nhất (bảo vệ quyền tự do tôn giáo, tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do hội họp), thay đổi luật về phỉ báng để dễ kiện báo chí hơn.

Ông sẽ làm gì nếu gặp một cuộc khủng hoảng ở Biển Đông, nếu nước Mỹ bị tấn công khủng bố, hay lại lâm vào một cuộc khủng hoảng tài chính? Chẳng ai rõ ông có chính sách gì cụ thể, vì ông toàn lấp liếm bằng mỹ từ “tốt nhất”. Những nỗi lo của các cử tri ủng hộ ông là có thật, nhưng ông đưa ra toàn những đề xuất hoang đường, tạo ảo tưởng có giải pháp dễ dàng cho vấn đề nan giải.

Nhiều nhà phân tích cho rằng chính Đảng Cộng hòa đã vô tình sinh ra quái thai này sau thời gian dài gây ra tình trạng bế tắc chính trị.

Trong hai nhiệm kỳ của ông Obama, phe Cộng hòa nhiều lần đe dọa ngưng hoạt động của chính quyền vì những bất đồng về chính sách và lập pháp, đòi vô hiệu hóa các quyết định của Tòa án tối cao, gọi những người muốn thỏa hiệp với Đảng Dân chủ là kẻ phản bội, dấy loạn để lật những lãnh đạo đảng muốn ngăn trò phá hoại.

Hệ quả, cử tri Cộng hòa cảm nhận rằng chính quyền, các thể chế và truyền thống chính trị, giới chóp bu của đảng và chính các đảng phái đều đã thối nát, bất lực và phải bị lật đổ.

Ngoài việc để mất lòng dân, Đảng Cộng hòa còn không kiểm soát được việc đề cử ứng viên trong nội bộ, và những “kẻ ngoài cuộc” như Trump trỗi dậy. Tới giữa thế kỷ 20, quy trình đề cử trong đảng vẫn tương đối nhất quán từ trên xuống, nhưng rồi nhiều ý kiến chỉ trích nói cách làm này không tôn trọng nguyện vọng của cử tri.

Những năm 1970, hai đảng chính bắt đầu trao quyền quyết định cho cử tri tại các vòng bầu cử sơ bộ ở các bang. Cử tri là đảng viên có đăng ký sẽ bầu chọn người đại diện cho đảng bằng cách biểu quyết trong từng nhóm nhỏ hoặc bỏ phiếu kín.

Tùy theo quy định ở mỗi bang, ứng cử viên sẽ được phân bổ số đại biểu (dự đại hội đảng toàn quốc để chính thức đề cử người đại diện ra tranh cử) theo tỉ lệ phiếu bầu hoặc theo kiểu “được ăn cả, ngã về không”, hoặc kết hợp hai hình thức này.

Đại biểu ở đại hội đảng toàn quốc có hai loại: đại biểu thông thường, những người bị ràng buộc phải ủng hộ ứng cử viên được phân bổ; và siêu đại biểu, tức là các quan chức dân cử cấp cao như nghị sĩ bang, liên bang và thống đốc, những người không buộc phải cam kết ủng hộ ứng cử viên nào.

(Trong kỳ bầu cử năm nay, ứng viên Cộng hòa phải giành được ít nhất 1.237 trên 2.472 phiếu mới được đảng đề cử, còn bên Dân chủ tỉ lệ này là 2.382/4.763). Thế là bỗng nhiên gần như ai cũng có cơ hội được đề cử, và nhiều người ngoài cuộc nổi lên trên chính trường - như Jimmy Carter năm 1976, Ronald Reagan năm 1980.

Giới bình luận thường bàn về những “làn xe” mà các ứng cử viên chọn cho cuộc đua đường dài bầu cử sơ bộ. Trong cuốn sách mới xuất bản Bốn bộ mặt của Đảng Cộng hòa, Dante J. Scala và Henry Olsen mô tả bốn nhóm cử tri Cộng hòa từ thập niên 1980: ôn hòa và tự do (25-35%), hơi bảo thủ (35-40%), ngoan đạo và rất bảo thủ (khoảng 25%), thế tục và rất bảo thủ (5-10%).

Một ứng cử viên thành công khởi đầu chặng đường bằng cách chọn một “làn xe” cụ thể, gây cảm tình với một trong những nhóm này và về sau nhận sự ủng hộ của các nhóm khác khi các đối thủ bỏ cuộc.

Điều trớ trêu giờ là Trump như một xe cào tuyết băng băng trên xa lộ, càn quét qua mọi làn xe. Các cuộc thăm dò dư luận tiểu bang và liên bang luôn cho thấy ông nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ cả bốn nhóm cử tri Cộng hòa.

Thành phần ủng hộ mạnh mẽ nhất là những người ít học và nghèo khó, thành phần phản đối kịch liệt nhất là những người có học vấn cao và thu nhập cao. Trump đã thật sự biến cuộc đấu đá ý thức hệ truyền thống của Đảng Cộng hòa thành cuộc đấu tranh giai cấp.

Đáp lại sự phẫn nộ 
bằng sự phẫn nộ

Cương lĩnh của ông nhấn mạnh luận điểm người Mỹ đang bị lừa gạt, và giới bảo thủ chủ lưu đã phụ lòng tầng lớp lao động. Một bộ phận lớn các cử tri bảo thủ cảm thấy họ bị tụt hậu ở chính quê hương mình.

Nhờ nhấn mạnh các vấn đề giai cấp thay vì ý thức hệ, Trump đã tuồn vào Đảng Cộng hòa đủ kiểu quan điểm lập dị, thậm chí là đi ngược lại ý thức hệ truyền thống của phe Cộng hòa.

Về đối nội, ông cho rằng những di dân bất hợp pháp khiến mức lương của tầng lớp lao động trung lưu giảm mạnh (dù chính ông cũng sử dụng lao động nhập cư lậu cho các công trình địa ốc của mình), và những nhà tài trợ tranh cử đang hối lộ giới chính khách (tất nhiên trừ ông, tỉ phú không thể bị mua chuộc).

Ông thề bảo vệ các chương trình an sinh xã hội và y tế, và hứa đầu tư lớn cho cơ sở hạ tầng lớn từ chính phủ (cương lĩnh chủ chốt của phe Dân chủ)!

Chính sách đối ngoại, mảng ông rất dốt, chỉ xoay quanh lập luận nước Mỹ đang bị nhiều kẻ thù bao vây. Ông cật vấn cam kết an ninh của Mỹ đối với Hàn Quốc và Nhật, chẳng hề muốn Mỹ can dự quân sự ở bất cứ đâu tại Trung Đông, tung hô Tổng thống Nga Vladimir Putin và lên án Thủ tướng Đức Angela Merkel.

Ông bác bỏ chủ thuyết ủng hộ tự do thương mại của Đảng Cộng hòa, dọa tiến hành chiến tranh thương mại và đánh thuế nhập khẩu với những nước không làm theo ý Mỹ.

Ông có cách nhìn đơn giản về kinh tế: đó là trò chơi bù trừ - để Mỹ thắng thì các nước khác phải thua.

Trong bài phát biểu thắng lợi sơ bộ ở New Hampshire, ông hô hào: “Chúng ta sẽ khiến nước Mỹ vĩ đại trở lại, nhưng sẽ làm theo cách truyền thống. Chúng ta sẽ thắng Trung Quốc, Nhật, Mexico về thương mại. Chúng ta sẽ đánh bại tất cả những nước hằng ngày đang cuỗm mất quá nhiều tiền của chúng ta”.

Trump đủ hiểu biết về phong trào bảo thủ để phát biểu rành rọt về một số vấn đề cụ thể. Ví dụ, là người nhiệt thành tin Tu chính án thứ hai (bảo vệ quyền sở hữu vũ khí), tại một cuộc vận động, ông nhại cảnh bọn khủng bố tuần tự sát hại những người vô tội không vũ trang ở Paris, và nói nếu những nạn nhân Paris ở các tiệm cà phê và nhà hát Bataclan có súng, họ đã có thể tự cứu mình.

Nhưng khác các đối thủ, ông thường không dùng ngôn ngữ của cánh hữu mà dùng các chiêu thức kích động phẫn nộ, thù hận. Ông thường nói toạc móng heo, chẳng nể nang ai, nhưng có lẽ sở trường lớn nhất của ông là kiểu nói dân dã, dùng ngôn từ và hình ảnh đời thường rất hợp với người nghe.

“Chúng ta xây một trạm xăng tốn 43 triệu đôla ở Afghanistan, mà thậm chí nó bán chẳng đúng loại xăng!”. Phẫn nộ về chuyện người tị nạn Syria bị cho là mang điện thoại di động của ISIS, ông hỏi: “Ai trả hóa đơn hằng tháng cho chúng?”. Về tin Hãng Nabisco sắp dời một nhà máy từ Chicago sang Mexico, ông tuyên bố: “Tôi sẽ không bao giờ ăn bánh Oreo nữa”.

Sự phẫn nộ của ông, dù là thật hay giả vờ, có vẻ đang rất được tán thưởng. Hứa xây tường dọc biên giới là gãi đúng chỗ ngứa của cử tri da trắng lo ngại nước Mỹ đang bị “nâu hóa”.

Gièm pha các hiệp định thương mại tự do là khoét vào nỗi đau và mang lại hi vọng cho tầng lớp công nhân mất việc sau khi hãng xưởng đua nhau rời Mỹ. Hô hào hạn chế đưa lính Mỹ tham chiến ở nước ngoài được các gia đình quân nhân đã ngán ngẩm chiến tranh và cựu binh gật gù thích thú.

Trump đang có cơ may rất lớn trở thành ứng viên đại diện cho Đảng Cộng hòa, nhưng rất ít khả năng thắng cử. Trưng cầu dư luận cho thấy 46% người Mỹ trong độ tuổi đi bầu đánh giá không tốt về ông Trump.

Bởi vậy, giới chóp bu Cộng hòa cuống cuồng tìm cách chặn đà thăng tiến của ông. Mitch McConnell, lãnh tụ đảng đa số tại thượng viện, đã vạch kế hoạch để các nghị sĩ Cộng hòa không bỏ phiếu cho Trump tại đại hội đảng.

Karl Rove, chiến lược gia cho các chiến dịch tranh cử của George W. Bush, cảnh báo rằng Trump mà được đề cử thì vô cùng tai hại cho đảng và nói thẳng vẫn chưa quá muộn để ngăn chặn Trump.

Nếu Trump giành được đề cử, đây sẽ là một thất bại lịch sử của Đảng Cộng hòa, và có thể gây rạn nứt nội bộ chưa từng thấy ở cả hai đảng chính trong nửa thế kỷ, từ khi người miền nam đồng loạt từ bỏ Đảng Dân chủ trong phong trào đấu tranh dân quyền. Bất kể kết quả đề cử ra sao, xem ra Trump vẫn là “ác mộng” khó dứt của Đảng Cộng hòa. ■