40-50% tàu khai thác hải sản nằm bờ vì giá dầu tăng cao, VASEP đề xuất tạo chính sách khuyến khích nhập khẩu nguyên liệu thuỷ sản

Tại công văn mới đây gửi Bộ Kế hoạch Đầu tư, VASEP đã nhận diện các thách thức lớn của ngành thủy sản trong 6 tháng cuối năm, đồng thời đưa ra các đề xuất, giải pháp tháo gỡ khó khăn, hỗ trợ sản xuất kinh doanh cho ngành thủy sản.

Chi phí tăng cao làm giảm năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp

Hiện nay, các doanh nghiệp (DN) thủy sản đang gánh nhiều khoản chi phí tăng tác động kéo theo chi phí đầu vào cho sản xuất của DN, giá thành sản phẩm tăng cao ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực cạnh tranh của sản phẩm thủy sản và các ngành hàng.

Theo VASEP, từ năm 2020 đến nay, với nhiều lý do từ "tắc cảng" do đại dịch covid-19 và nay là giá nhiên liệu xăng dầu tăng, việc đặt container vốn đã khó khăn thì giá cước ở hầu hết các chặng tăng 4-5 lần. Tại thời điểm tháng 6/2022, mặc dù giá đã giảm, nhưng để xuất được một container (cont) 40 feet qua bờ Đông Hoa kỳ (Florida) thì giá cước đã khoảng 16.400 USD/cont, tính cả chi phí vận chuyển đường bộ từ nhà máy tại các tỉnh tới Tp HCM (chiếm hơn 60%), thì trung bình 400-410 triệu đồng/cont.

Trải qua 12 lần tăng giá kể từ đầu năm, hiện nay, 40-50% tàu khai thác hải sản đã nằm bờ. Nguồn nguyên liệu đầu vào cho các nhà máy chế biến giảm từ 70-80% so với trước.

Báo cáo của VASEP cho biết, theo thống kê của cảng cá Hòn Rớ (Khánh Hòa), cho tới tháng 7/2022, đã có hơn 90% tàu đánh bắt không được hỗ trợ xăng dầu đã ngưng hoạt động. Sản lượng hải sản cập cảng cũng giảm từ 30-40%, chủ yếu từ các tàu đánh bắt ngắn ngày. Do nguồn nguyên liệu trong nước bị giảm mạnh nên các nhà máy chế biến hải sản cũng gặp khó khăn. Các doanh nghiệp buộc phải tăng nguồn nguyên liệu nhập khẩu nhưng không đủ cho chế biến.

Giá xăng dầu tăng cũng đẩy chi phí vận chuyển đường bộ, logistics tăng từ 10-20% so với trước. Đây là bài toán khó đối với các DN thủy sản trong bối cảnh thị trường thủy sản thế giới đã hồi phục sau Covid-19 và các nguồn cung đối thủ đang gia tăng cạnh tranh mạnh mẽ.

Thách thức về nguồn nguyên liệu cho chế biến

Theo VASEP, hiện nay nguồn nguyên liệu từ nuôi trồng chiếm 70% nguyên liệu cho chế biến xuất khẩu. Do đó, các DN đều có nhu cầu mở rộng các vùng nuôi tập trung để tăng nguyên liệu cho chế biến xuất khẩu. Tuy nhiên, hiện nay các địa phương đang đô thị hoá nên các biến động từ quy hoạch đất cho sản xuất và những quy hoạch về sử dụng đất đang là thách thực lớn cho doanh nghiệp thuỷ sản và người nuôi thuỷ sản.

Do vậy, VASEP cho rằng cần thúc đẩy nhanh việc sửa Luật đất đai, trong đó cần đặc biệt quan tâm tới vấn đề tích tụ ruộng đất, quy định sử dụng đất, quy hoạch đất để ngành thủy sản phát triển được các vùng nuôi tập trung phù hợp. Chính phủ và các địa phương cũng cần có chính sách để phát triển và mở rộng vùng nuôi trồng thuỷ sản tập trung.

Về nhập khẩu, VASEP cho rằng, các chính sách khuyến khích nhập khẩu nguyên liệu thủy sản cho sản xuất, xuất khẩu còn thiếu, các thủ tục cho nhập khẩu vẫn còn khó khăn, vướng mắc. Trên cơ sở chiến lược phát triển thủy sản đến 2030 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt năm 2021, Hiệp hội đề nghị Chính phủ ban hành quy định và chính sách khuyến khích nhập khẩu nguyên liệu thủy sản để sản xuất xuất khẩu, gia công xuất khẩu.

Điều này sẽ giúp cho Việt Nam tận dụng lợi thế về năng lực chế biến hiện đại, tay nghề công nhân và đạt được mục tiêu trở thành "nhà máy gia công" lớn của thuỷ sản thế giới. Ít nhất 10 năm qua, nguồn nguyên liệu sạch, hợp pháp đã được nhập khẩu vào Việt nam ngày càng tăng để đáp ứng đơn hàng và việc làm khi "giáp vụ" hoặc nhu cầu thế giới tăng cao.

Một thách thức, khó khăn khác mà các DN thủy sản đang gặp phải là các thủ tục Chứng nhận nguồn gốc thuỷ sản khai thác còn nhiều bất cập. Do đó, các DN vẫn còn vướng mắc khi sử dụng nguồn nguyên liệu khai thác có chứng nhận.

Tính tới tháng 6/2022, EU vẫn chưa gỡ thẻ vàng IUU cho thủy sản Việt Nam. Vì vậy, VASEP đề nghị Nhà nước cần có chính sách đầu tư hạ tầng nghề cá và nâng cao năng lực thực thi quản lý tàu thuyền, khai thác biển. Trước mắt là cải tiến cơ sở dữ liệu quản lý tàu thuyền khai thác, sửa đổi quy định ghi nhật ký và số hóa quy trình kiểm tra, cấp xác nhận, chứng nhận khai thác.

Doanh nghiệp thuỷ sản chủ yếu vay bằng USD

Các doanh nghiệp ngành thuỷ sản là những đối tượng được hưởng gói hỗ trợ lãi suất 2% theo Nghị định số 31/2022 của Chính phủ với gói giải ngân 16.000 tỷ đồng. 

Tuy nhiên, có một thực tế là các DN thủy sản xuất khẩu trong thời gian qua vẫn chủ yếu vay vốn bằng tiền USD với lãi suất trung bình 3-4%. Trong khi phạm vi của Nghị định 31 là hỗ trợ lãi suất dành cho các khoản vay bằng tiền VNĐ - nên nhiều doanh nghiệp hiện tại khi nghe thông tin thì rất quan tâm nhưng lại e ngại rằng "thủy sản xuất khẩu không được hưởng lãi suất hỗ trợ đó, vì các doanh nghiệp sản xuất thủy sản xuất khẩu chủ yếu vay bằng USD".

Trong khi đó, giá USD trên thị trường đang ở mức rất cao, tỷ giá Vietcombank ngày 19/7 niêm yết ở mức 23.280 - 23.590 đồng (mua vào - bán ra), tăng nhẹ 10 đồng so với hôm trước, trong khi tỷ giá chợ đen ở mức 24.500 - 24.530 đồng (mua - bán). Tỷ giá tăng cao tác động đến chi phí lãi vay của các doanh nghiệp nhưng đồng thời với các doanh nghiệp xuất khẩu lại được lợi nhờ nguồn thu ngoại tệ.

Một điểm nữa các doanh nghiệp thuỷ sản quan tâm là lãi suất VNĐ hiện nay áp dụng cho các doanh nghiệp như thế nào, khi đó các DN sẽ có lựa chọn và quyết định, để chuyển sang vay VNĐ.

Theo VASEP, năm 2022 là thời điểm để các DN nỗ lực vượt qua khó khăn về lạm phát phục hồi để phục hồi SX-XK khi có được cơ hội thị trường thuận lợi. Hết 6 tháng đầu năm doanh số thuỷ sản đã thu về 5,7 tỷ USD. Nếu ngành thuỷ sản xuất khẩu thuận buồm xuôi gió về mặt nguyên liệu cùng với sự hỗ trợ kịp thời và hiệu quả thì chắc chắn sẽ thu về trên 10 tỷ USD ngoại tệ trong năm nay.