AI và robot sẽ đẩy 70% người lao động mất việc

Trong kỷ nguyên phát triển mạnh mẽ và tính ứng dụng ngày càng phổ biến của Trí tuệ nhân tạo - AI và robot đã thay thế nhiều vị trí trong xã hội.

Điều này càng đặt ra thách thức đối với các thế hệ sinh viên Việt Nam trong quá trình tìm kiếm việc làm trong tương lai.

Các chuyên gia trong "Diễn đàn mở cơ hội nghề nghiệp sinh ra từ công nghệ mới - Giới trẻ đón nhận như thế nào?" tại Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC Hoà Lạc) đã đưa ra những cái nhìn tổng quát về những khó khăn, thách thức và cả thời cơ cho những người trẻ, nguồn nhân lực trong thời kỳ chuyển đổi số cần phải đi nhanh, tiến xa để đáp ứng thị trường lao động ngày càng khắc nghiệt cả trong nước cũng như quốc tế.

40% lao động sẽ bị ảnh hưởng bởi AI

Chia sẻ tại diễn đàn, ông Hoàng Nam Tiến - Phó Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học FPT cho rằng thế giới luôn tạo ra những ngành nghề mới và sẽ có những nghề cũ dân mất đi.

Ông Tiến cũng chỉ ra sự thay đổi bất ngờ trong những năm đầu thập kỷ 90 cả nước chỉ có vài trăm người theo học ngành lập trình, nhưng không ngờ đến ngày hôm nay ở Việt Nam có khoảng 500.000 những người làm lập trình, hàng chục nghìn người làm testing (kiểm thử phần mềm), có đội ngũ QA (là những người đảm bảo chất lượng trong quy trình sản xuất.

Họ đảm nhận các nhiệm vụ trong hệ thống quản lý chất lượng, thực hiện kiểm tra, giám sát, và đảm bảo chất lượng cùng việc ghi chép kết quả trong quá trình sản xuất) dành riêng cho phần mềm. Có hàng triệu người làm cái nghề mà ông Tiến ra trường cách đây 31 năm chưa ai làm.

Tháng 1/2024, tại Diễn đàn kinh tế thế giới, quỹ tiền tệ thế giới đã có một báo cáo gây sốt. Theo báo cáo của Quỹ tiền tệ thế giới khẳng định rằng vào năm 2030 có 40% những người làm việc trên thế giới này sẽ bị ảnh hưởng bởi AI. Ông Tiến đã đọc báo cáo chi tiết và cho biết rất nhiều nghề sẽ bị giảm dần liên tục theo tốc độ cao đầu tiên là nghề giáo viên.

Trường Đại học FPT đưa ra ví dụ việc dùng Chat GPT phiên bản mới nhất để nhờ trình bày định lý Toán học hay phân tích một bài văn đều không thua kém bất kỳ một giáo viên nào.

Mỗi học sinh có năng lực nhận thức sự ghi nhớ, khả năng thể hiện khác nhau trong mỗi bài giảng. Và việc cá thể hoá tới từng người sinh viên chỉ có trí tuệ nhân tạo mới làm được. "Dù tôi rất cố gắng cũng không làm được," ông Tiến chia sẻ.

Ngành nghề tiếp theo ông Tiến cho biết bị ảnh hưởng nặng nề chính là kế toán. Tôi có thể khẳng định 100 người làm kế toán, người ta chỉ giữ lại 20% người làm được. Còn lại 80% dù có kinh nghiệm, chuyên môn tốt, có thái độ làm việc tốt đều sẽ mất việc. Vì những việc ấy AI làm tốt hơn chúng ta.

Với tốc độ phát triển của robot, AI như hiện nay thì 20-30% trong số chúng ta sẽ ngày càng được trọng dụng, trả lương cao hơn. Nhưng 70% còn lại sẽ rơi vào tình trạng "tầng lớp vô dụng trong tương lai gần", tương lai gần chính là năm 2030.

Trong khi thời điểm hiện tại, có thể thấy rõ việc robot, AI có khả năng xử lý những công việc một cách nhanh chóng, khoa học. Việc thị trường lao động chuyển mình nhanh chóng và gay gắt, thì theo bà Phạm Thị Nhung - Giám đốc Nguồn lực tại VMO Holding nhận định thực tế nguồn lao động trong thời đại số tại Việt Nam còn thiếu nhiều kỹ năng, những nhân sự trẻ mới ra trường dù làm việc nhanh, tuân thủ công việc nhưng vẫn đang thiếu đi sự đổi mới, sáng tạo.

Theo bà Nhung, sinh viên cần chuẩn bị để thích nghi với thị trường lao động toàn cầu đầy cạnh tranh. Những kỹ sư công nghệ thông tin (IT) đang đối mặt với áp lực không chỉ từ kỹ năng chuyên môn mà còn từ yêu cầu về ngoại ngữ và khả năng giải quyết vấn đề. Tuy nhiên trên kinh nghiệm tuyển dụng thực tế, đại diện của VMO Holding 5 điểm yếu và thiếu của những kỹ sư công nghệ thông tin cần khắc phục.

Cụ thể, kỹ năng chuyên sâu và có kinh nghiệm từ 5 năm trở lên, được đào tạo rất tốt thế nhưng tính chuyên sâu không cao. Bà Nhung cũng chỉ ra nguyên nhân bởi đặc thù chỉ gia công phần mềm cho khách hàng, kiến thức và nghiệp vụ chuyên sâu về sản phẩm không nhiều.

"Hạn chế về ngoại ngữ, tháng 3/2024 đội tuyển nhân sự của chúng tôi cực vất vả tìm nhân sự. Bởi rất nhiều vị trí sử dụng song ngữ, nhiều dự án cần sự kết hợp giữa các đối tác nước ngoài như Nhật, Singapore, Thái Lan, Hàn Quốc… chính vì thế từ các trưởng nhóm phải dùng được cả tiếng Anh và ngoại ngữ khác, nếu 1 trong 2 đều không được" , bà Nhung chia sẻ.

Lao động Việt có lợi thế thực hiện yêu cầu rất chuẩn chỉ và nhanh nhẹn, nhưng kỹ năng tư duy và phát triển sản phẩm cho người dùng cuối lại rất yếu. Không có tư duy phục vụ khách hàng, nên việc giải quyết vấn đề còn kém.

Khách hàng cần chúng ta như một chuyên gia, họ cần người tìm ra cách giải quyết một cách sáng tạo nhất. Chính vì thế, người lao động cần phải có sự chủ động sáng tạo, tìm tòi chứ không đi theo những lối cũ, bị động và bảo gì làm nấy sẽ không còn phù hợp với thời điểm hiện tại.

Đối với một công ty nước ngoài, việc xung đột văn hóa là điều rất dễ xảy ra, chúng ta cần thích nghi nhanh, chủ động tìm hiểu văn hóa công ty.

Khi làm việc trên lĩnh vực đa văn hóa, đặc biệt là vi phạm những lỗi bảo mật. Mỗi công ty và quốc gia khác nhau sẽ có những tiêu chuẩn bảo mật khác nhau. Cần có nghiêm tục và trau dồi kiến thức.

Vị đại diện VMO Holding cũng đưa ra cảnh báo rằng mức lương trong ngành IT đang bị "ảo hóa" do đó, sinh viên cần tập trung vào việc trau dồi kỹ năng thay vì chỉ chú trọng vào mức lương ban đầu.

Người trẻ cần làm gì?

Ông Lê Ngọc Anh - Giám đốc Dữ liệu của Viện Dầu khí Việt Nam, việc cần làm đối với sinh viên là nuôi dưỡng tính tò mò và sự sáng tạo. Đây là hai kỹ năng mà AI khó có thể thay thế, đặc biệt là trong những lĩnh vực nghiên cứu và phát triển.

Ông cũng cho rằng hiểu biết về lịch sử và văn hóa sẽ giúp ích rất nhiều cho sinh viên khi làm việc với AI, bởi nó cung cấp nền tảng để sáng tạo và giải quyết vấn đề một cách hiệu quả.

Đồng quan điểm trên, ông Hoàng Nam Tiến đánh giá ở thời điểm hiện tại, thế giới đang thay đổi quá nhanh, nếu không xây dựng khả năng tự học suốt đời để trở thành phiên bản tốt nhất của chính mình, chúng ta sẽ trở thành "tầng lớp vô dụng” trong tương lai.

"Các bạn trẻ làm ngành gì cũng được nhưng phải làm những ngành nghề có sự tò mò, sáng tạo và cảm xúc thì AI không thể thay thế được. Hãy nhớ rằng, sẽ có hàng trăm triệu công việc sẽ bị thay thế bởi AI và robot nhưng sẽ có hàng trăm triệu công việc nữa sẽ ra đời", ông nói.

Ông Lê Ngọc Anh - Giám đốc Dữ liệu của Viện Dầu khí Việt Nam đưa ra nhận xét về AI giờ đây có thể làm những việc đơn giản của một nhà nghiên cứu.

"Thị trường lao động đang thay đổi rất nhiều, đặc biệt đối với ngành nghiên cứu của chúng tôi khi AI đang làm ảnh hưởng theo nhiều mặt. Tôi cho rằng cơ hội nghề nghiệp cũng phải đi kèm với thách thức. Riêng trong ngành năng lượng, dầu khí thách thức rất nhiều như thiên tai, biến đổi khí hậu..." , ông Ngọc Anh nhận định.

Dù AI đặt ra nhiều thách thức nhưng theo các chuyên gia, nó cũng mang lại những cơ hội lớn cho giới trẻ. Công nghệ này đang mở ra những ngành nghề mới như chuyên gia phân tích dữ liệu, chuyên viên phát triển AI, nhà thiết kế trải nghiệm người dùng (UX/UI), và các lĩnh vực liên quan đến quản lý dữ liệu và bảo mật thông tin.

Ngoài ra, AI còn hỗ trợ cải tiến các quy trình lao động, giúp tăng năng suất và hiệu quả công việc. Thay vì lo sợ mất việc, nếu biết cách tận dụng công nghệ, giới trẻ có thể trở thành những người dẫn đầu trong các ngành nghề mới. Họ có thể sử dụng AI để hỗ trợ trong quá trình làm việc, giúp tối ưu hóa quy trình và đạt được kết quả tốt hơn.

Trong lĩnh vực ngân hàng, ông Lê Hoàng Hảo - Giám đốc Nhân sự Galaxy Holding đưa ra nhận định tốt với thị trường lao động số, có 49 ngân hàng ở Việt Nam, theo khảo sát có tới 95% ngân hàng đã có kế hoạch chuyển đổi số, ngân hàng số.

Tại những ngân hàng lớn có đến 90% giao dịch được thực hiện trên giao dịch trực tuyến. Có một khảo sát các nhân sự trong ngành ngân hàng 95% người được khảo sát đã ứng dụng các kĩ năng số vào trong công việc của mình.

Theo ông Hảo những bạn sinh viên cần tăng tốc, học hỏi về kĩ năng số để có thể có được cơ hội việc làm hay xây dựng sự nghiệp vững chắc trong tương lai.

Về một số xu hướng nhân sự trong ngành tài chính số, ngân hàng số thời gian gần đây đó là khan hiếm nguồn năng lực số. Ở Việt Nam một số ngân hàng đã có chương trình tuyển dụng người Việt ở nước ngoài hay sử dụng các chuyên gia nước ngoài có nền kinh tế số phát triển.

Việc tuyển dụng lập trình viên có nhu cầu rất lớn, tăng trưởng 30-50%, có một số ngành nghề mới có thể rất thiếu và được săn đón trong tương lai như UI, UX, AI hay machine learning (máy học).