Bảo vật quốc gia hư hỏng vì được vệ sinh bằng... nước rửa chén

Tác phẩm “Vườn xuân Trung Nam Bắc” có chất liệu sơn mài, khuôn khổ 5m4x2m, sáng tác năm 1989, đã được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật, được công nhận là bảo vật quốc gia năm 2013, được bảo quản tại Bảo tàng Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh.

Sau khi có thông tin phản ánh tác phẩm bị hư hại do quá trình bảo quản phòng ngừa, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã có công văn yêu cầu Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm; Cục Di sản văn hóa và các cơ quan liên quan phối hợp kiểm tra gấp, làm rõ nguyên nhân.

Bảo vật quốc gia "Vườn xuân Trung Nam Bắc".

Đoàn kiểm tra gồm ông Vi Kiến Thành - Cục trưởng Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm, Phó Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam; ông Phạm Định Phong – Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa; ông Phan Tử Long – Phó Giám đốc Trung tâm bảo quản, tu sửa tác phẩm mỹ thuật – Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam đã có buổi làm việc tại Bảo tàng Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh.

Cùng dự buổi làm việc có ông Huỳnh Thanh Nhân, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao TP Hồ Chí Minh và các phòng, ban chuyên môn của Bảo tàng Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh.

Kết quả kiểm tra cho thấy, Phòng Kiểm kê – Bảo quản Bảo tàng Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh có xây dựng hồ sơ, kế hoạch, nội dung bảo quản, phòng ngừa tác phẩm sơn mài “Vườn xuân Trung Nam Bắc”.

Tuy nhiên, kế hoạch này không ghi ngày tháng năm lập kế hoạch. Văn bản dự trù kinh phí bảo quản phòng ngừa tác phẩm ghi ngày 15-7-2018.

Cả kế hoạch và dự trù kinh phí đều xác định công việc tháo tranh ra khỏi khung, kiểm tra, gia cố lại khung và làm vệ sinh bề mặt tranh, mặt sau của tranh.

Bảo tàng Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh cũng đã có tờ trình số 139/TTr-BTMT ngày 20-8-2018 về việc bảo quản phòng ngừa tác phẩm.

Sở Văn hóa, Thể thao TP Hồ Chí Minh đã có công văn số 4171/SVHTT-QLDSVH ngày 28-8-2018 chấp thuận chủ trương Bảo tàng Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh thực hiện bảo quản phòng ngừa tác phẩm.

Bảo tàng Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh đã giao việc bảo quản phòng ngừa, vệ sinh tác phẩm cho ông Lưu Minh Phụng, thợ sơn mài ở TP Hồ Chí Minh.

Do không hiểu biết về nghệ thuật hội họa sơn mài của họa sĩ Nguyễn Gia Trí nên ông Phụng sử dụng nước rửa chén và bột chu, giấy ráp 2000 can thiệp quá mức khi làm vệ sinh bề mặt bức tranh.

Sau khi làm vệ sinh, bảo quản phòng ngừa, tác phẩm bị làm mất đi lớp sơn bề mặt nên sự uyển chuyển, tinh tế, liên kết giữa các mảng son, mảng vỏ trứng, dát vàng đã không còn sự uyển nhã, huyền ảo của nghệ thuật sơn mài Nguyễn Gia Trí.

Xét ở góc độ hư hại tinh thần, không gian, không khí, phần linh hồn của tác phẩm đã bị hư hại khoảng 30%.

Do các mảng vỏ trứng bị mài mòn, trơ ra, trắng bệch, trắng vôi, mảng dát vàng bị mài mòn; nét và các mảng hình tiếp giáp nhau bị lộ, trơ mất đi sự tinh tế uyển nhã đan xen giữa mảng và nét nên mức độ hư hại vật chất bề mặt tác phẩm khoảng 15%.

Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm kiến nghị, cần bảo quản, ứng xử tác phẩm “Vườn xuân Trung Nam Bắc” ở chế độ đặc biệt.

Sở Văn hóa, Thể thao TP Hồ Chí Minh chỉ đạo Bảo tàng Mỹ thuật Hồ Chí Minh lập dự án tu sửa tác phẩm một cách thận trọng, khoa học, khắc phục các hư hại một cách tốt nhất.

Trên cơ sở phân tích mức độ hư hại theo đánh giá của các họa sĩ sơn mài uy tín của Hội đồng khoa học, Bảo tàng cần xây dựng phương án tu sửa, làm thử nghiệm một số vị trí trên tranh, giao việc tu sửa, phục hội tác phẩm cho họa sĩ Nguyễn Xuân Việt – người đã trực tiếp làm việc với họa sĩ Nguyễn Gia Trí hoặc họa sĩ có chuyên môn, uy tín cao trong nghề làm tranh sơn mài. Trong quá trình tu sửa cần có sự giám sát của Trung tâm Bảo quản, tu sửa tác phẩm mỹ thuật – Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

Lãnh đạo Bảo tàng Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh và Sở Văn hóa, Thể thao TP Hồ Chí Minh cần rút kinh nghiệm sâu sắc về sự đơn giản, tùy tiện trong công tác bảo quản, bảo dưỡng tác phẩm, thái độ ứng xử với hiện vật bảo tàng, đặc biệt là với bảo vật quốc gia.

Cục Di sản văn hóa tham mưu cho lãnh đạo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành văn bản hướng dẫn về chế độ bảo vệ, bảo quản đặc biệt đối với các hiện vật là bảo vật quốc gia.