Bitmain - con cá voi lớn nhất thị trường bitcoin: sống sót sau thảm họa 2014, trở thành đối trọng thực sự của Google về AI

Năm 2013, thị trường Bitcoin thế giới đang trên đà tăng chóng mặt bỗng suy sụp vì vụ bê bối tại sàn giao dịch Mt.Gox Nhật Bản. Bitcoin rớt giá thê thảm kéo theo cái chết của hàng loạt các công ty sống dựa vào nó, bao gồm cả các công ty thiết kế và kinh doanh phần cứng đào Bitcoin. Nhưng Bitmain lại là một trong những cái tên sống sót qua thảm họa đó. Không chỉ vậy, họ còn vươn lên trở thành hãng đào Bitcoin hàng đầu thế giới.

Thế nhưng với chuyên gia thiết kế chip người Trung Quốc, Micree Zhan, nhà đồng sáng lập nên Bitmain, đứng đầu thế giới Bitcoin là không đủ. Từ hai năm trước, anh đã phải đánh vật với việc thiết kế nên một con chip để đưa công ty tới một tầm cao mới, một con chip sẽ giúp Bitmain làm chủ một công nghệ đang thay đổi thế giới có tên học sâu (deep learning), một nhánh của trí tuệ nhân tạo.

Lấy cảm hứng từ cuốn “Tam Thể” của tác giả Lưu Từ Hân, Sophon là cái tên được chọn cho sản phẩm mới nhất của Bitmain – một mạch tích hợp dành cho các ứng dụng cụ thể, hay còn gọi là chip ASIC. Nếu mọi việc đúng như kế hoạch, hàng nghìn đơn vị Sophon sẽ sớm được huấn luyện thành những mạng lưới thần kinh nhân tạo với các trung tâm dữ liệu khổng lồ trên thế giới.

Theo ông Michael Bedford Taylor, giáo sư của Đại học Washington, người nghiên cứu về ngành công nghiệp đào Bitcoin và các chip chuyên dụng của nó cho biết, những loại chip này, được thiết kế để thực hiện một chức năng đơn lẻ cực kỳ hiệu quả, có thể tạo ra làn sóng kế tiếp cho điện toán phi tập trung.

“Điều này sẽ củng cố lĩnh vực phần cứng,” ông cho biết. “Chúng ta sắp chứng kiến sự trỗi dậy của các loại đám mây ASIC và cộng đồng phần cứng Bitcoin đã cho thấy rằng, với những điều kiện đúng đắn, điều này có thể xảy ra nhanh chóng.”

Để hiểu được làm thế nào một startup ở Bắc Kinh có thể thách thức những người khổng lồ như Google, NVIDIA và AMD trong cuộc đua về học sâu, điều cơ bản là phải thấy được vai trò chủ chốt của Bitmain trong nền kinh tế Bitcoin trị giá 180 tỷ USD. Được thành lập ở Hong Kong với tên Bitmain Technologies Ltd, cổ đông kiểm soát của Bitmain là một quỹ tín thác được đăng ký tại đảo Cayman.

Công ty là một kỳ tích về việc tích hợp hàng dọc. Bitmain thiết kế tấm silicon được sử dụng trong dàn máy đào bitcoin của mình, lắp ráp các máy tính, và sau đó bán chúng cho các khách hàng trên khắp thế giới. Họ cũng vận hành các dàn máy đào cho riêng mình, tạo nên những mỏ Bitcoin khổng lồ khi đào thuê theo hợp đồng cho những người khác, và cuối cùng, họ quản lý hàng loạt "pool" - các mỏ khai thác lớn nhất thế giới – các tập hợp sức mạnh xử lý lớn đến nỗi chúng có thể cải thiện nhanh chóng tỷ lệ thành công cho việc đào thành công.

Giờ đây, Bitmain có thể là công ty có ảnh hưởng nhất tới nền kinh tế Bitcoin nhờ vào sức mạnh tính toán vượt trội hay hash rate (tỷ lệ băm: tốc độ, sức mạnh tính toán của mạng lưới Bitcoin), mà họ kiểm soát được. Các mỏ đào Bitcoin của họ, Antpool và BTC.com, chiếm đến 28,9% tổng sức mạnh xử lý trong toàn mạng lưới Bitcoin trên toàn cầu.

Hash Rate là yếu tố rất quan trọng khi Bitcoin đang ở giữa một cuộc “nội chiến”. Kiểm soát được lượng hash rate to lớn đó sẽ mang lại cho các thợ đào một tiếng nói có trọng lượng với các đề xuất mang tính tương lai của Bitcoin: Đó là làm thế nào gia tăng số lượng các giao dịch mạng lưới Bitcoin có thể xử lý ở bất kỳ thời điểm nào? Cuộc chia tách gần đây biến Bitcoin thành Bitcoin và Bitcoin-Cash là minh chứng rõ ràng cho điều này.

Bitmain là một trong những hãng ký kết vào cái gọi là “Thỏa thuận New York” kêu gọi nhân đôi kích thước mỗi block theo đề xuất của Segwit2x. Một số người xem đây như một rủi ro kỹ thuật, và đầy tính triết học bởi vì nó tập trung quyền lực vào tay của các thợ mỏ - như Bitmain.

Anh cho rằng những trật tự như vậy là điều không nên tránh né. “Các nhà phát triển cốt lõi không sở hữu Bitcoin như một khối tổng thể, có lẽ họ sở hữu dự án phần mềm cốt lõi của Bitcoin, nhưng Bitcoin không phải là một phần mềm, nó là một loại thỏa thuận xã hội được thực thi bằng phần mềm. Và nếu mọi người không đồng ý với nhau, một đợt chia tách sẽ là không thể tránh khỏi. Đó chỉ còn là vấn đề thời gian.”

Jack Liao, người vận hành hãng đào Bitcoin tại Thâm Quyến có tên Lightning ASIC, lại cho rằng Wu đang cố gắng thống trị nền kinh tế Bitcoin và định hình nó theo cách của riêng mình. “Anh ta muốn kiểm soát code, anh ta muốn kiểm soát cả môi trường nữa.” Liao cho biết. “Sau đó anh ta có thể thiết kế lại toàn bộ hệ sinh thái Bitcoin.”

Các nhà phê bình nghi ngờ rằng chính Wu là người đứng đằng sau đợt chia tách gần đây của Bitcoin – hay còn gọi là Bitcoin-Cash Hard fork. Đợt chia tách này được một thợ mỏ ở Shenzhen có tên ViaBTC ủng hộ - đây vốn là công ty do Bitmain đầu tư vào. Wu phủ nhận việc mình đứng đằng sau đợt chia tách này và Bitmain cũng công khai cho biết họ trung lập về vấn đề đó.

Bitmain và sức mạnh của ông Wu sẽ không bao giờ gặp được nhau nếu không có cuộc gặp trên một con phố ở Bắc Kinh. Vào năm 2010, Zhan, người thiết kế nên con chip Sophon và là bộ não kỹ thuật đứng đằng sau Bitmain, đang điều hành một startup có tên DivalP để tạo nên hộp set-top cho phép người dùng stream một chương trình truyền hình tới màn hình máy tính.

Wu lúc đó đang làm việc trong một quỹ tư nhân, với các kiến thức về kinh tế và tâm lý từ Đại học Bắc Kinh, cơ sở nổi tiếng nhất của Trung Quốc. Trong khi đó, Zhan, nổi tiếng vì trình độ kỹ thuật của mình, đang cố gắng gây quỹ cho DivalP, vì vậy anh đã tìm đến Wu để xin lời khuyên. Dù lúc đó, Wu không thể giúp gì được, nhưng ba năm sau, chính Wu mới là người cần Zhan.

Wu phát hiện ra Bitcoin vào năm 2011 nhờ một bài đăng trên blog, và một ý nghĩ xuất hiện trong đầu anh. “Họ mô tả nó như một dự án mã nguồn mở nguy hiểm nhất từ trước đến nay,” anh cho biết. Bitcoin được xem như một dạng tiền tệ phi tập trung, có thể sở hữu bởi bất kỳ ai nhưng cũng không bị kiểm soát bởi bất kỳ ai – không có ngân hàng trung ương, và không có chính phủ nào điều khiển.

“Một hệ thống tiền tệ như vậy là hoàn toàn có thể. Nó không cần phải có sự hậu thuẫn của chính phủ. Thậm chí nó còn không cần phải được hỗ trợ bằng vàng.” Anh cho biết.

Trong một thời gian ngắn, Wu đã rút hết tiền của mình trong ngân hàng để mua Bitcoin, sau đó nó chỉ là một ý tưởng thoáng qua. Một Bitcoin có thể được mua với chưa đến một USD vào đầu năm 2011. “Tôi dành tiền tiết kiệm của cả đời để mua Bitcoin vào năm 2011,” anh cho biết. “Phần lớn mọi người nghĩ rằng nó quá rủi ro hoặc một vụ lừa đảo.”

Hai năm sau, Bitcoin bùng nổ, tăng vọt từ khoảng 20 USD vào đầu năm 2013 tới 900 USD vào cuối năm, trong quá trình đó, nó đã thu hút sự chú ý của mọi người. Wu nhận ra rằng anh có thể kiếm được tiền không chỉ bằng cách mua bán Bitcoin, mà còn tạo ra nó. Vào lúc đó, một thợ mỏ có thể kiếm được 25 Bitcoin sau mỗi 10 phút.

Wu có vốn từ việc đầu tư vào Bitcoin năm 2010. Nhưng anh cần một nhà thiết kế chip. Nhớ đến Zhan, Wu mô tả tất cả những gì mình hiểu về Bitcoin trong một email gửi cho Zhan. “Tôi đã dành ra hai tiếng để đọc toàn bộ về Bitcoin trên Wikipedia.” Zhan nhớ lại. “Tôi biết rằng nó là một thứ hay ho. Ngay lập tức, tôi quyết định mình sẽ làm công việc này.”

Nhiệm vụ đầu tiên của Zhan là thiết kế một chip ASIC để chạy SHA-256, phép tính mã hóa được sử dụng trong Bitcoin, với hiệu quả tối đa. Việc các chip ASIC cho Bitcoin phát triển đã thúc đẩy cuộc đua dành ra sức mạnh xử lý ngày càng lớn hơn cho việc đào Bitcoin.

“Ban đầu, nó rất khó khăn cho Micree (Zhan),” Wu cho biết. “Anh ấy than phiền rằng điều đó là không thể,” để tạo ra một chip ASIC cho Bitcoin. Nhưng Zhan đã hoàn thành công việc đó với một tốc độ kỷ lục, chỉ 6 tháng từ khi có ý tưởng đến khi hoàn thiện sản phẩm.

Thời gian là rất quan trọng, bởi vì giá Bitcoin biến động quá mạnh mẽ, nghĩa là Bitmain có thể bỏ lỡ cơ hội cả đời có một để kiếm lợi nhuận. Những đối thủ khác đã bắt đầu có mặt: những nhà sản xuất dựa trên ASIC đầu tiên như ASICMiner và Butterfly Labs đã gọi vốn đám đông cho dự án của họ từ năm 2012 để tạo ra những con chip ASIC cho Bitcoin thế hệ đầu tiên.

Vào tháng 11 năm 2013, dàn máy đào đầu tiên của Zhan, bộ Antminer S1, đã sẵn sàng và Bitmain gia nhập sân chơi. Việc bán hàng cất cánh. “Chúng tôi có doanh số rất tốt trong cả năm 2014.” Wu cho biết. Quả thật, giá Bitcoin đã chạm mốc cao lịch sử - gần 1.200 USD – vào tháng Mười Một năm 2013, và chỉ suy sụp vài tháng sau đó khi vụ hack tại Mt.Gox của Nhật Bản bị phanh phui.

Đến cuối năm 2014, hậu quả từ vụ sụp đổ Mt.Gox đặt Bitmain vào cửa tử. Không ai muốn trả cả núi hóa đơn tiền điện để đào một đồng tiền kỹ thuật số đang giảm giá. “Mức giá giảm xuống quá thấp, và toàn bộ kế hoạch kinh doanh được làm khi mức giá Bitcoin đang tăng cao.” Wu cười nhớ lại. “Vì vậy, khi mức giá xuống thấp như vậy, không còn nhiều nhu cầu cho các dàn máy đào Bitcoin của chúng tôi. Cuối năm 2014 đúng là thời điểm khó khăn nhất của chúng tôi.”

Lúc này cả Wu và Zhan đều bám chặt lấy nhau. “Lúc đó rất khó khăn,” Zhan cho biết. “Tôi nghĩ rằng nếu giá tiếp tục sụt giảm, có lẽ Bitmain sẽ phá sản.” Nhưng đến năm 2015, tiền mã hóa cho thấy nó đã xuống đến đáy. Ý tưởng kỹ thuật đằng sau nó – cuốn sổ cái không thể thay đổi còn được gọi là blockchain – đã tạo nên mối quan tâm ngày càng tăng từ các ngân hàng và những tổ chức tài chính lớn nhất thế giới.

Nơi những đồng tiền Bitcoin được đào lên.

Cùng lúc đó, Zhan bắt đầu nghiên cứu Antminer S5, dàn máy đào thế hệ thứ 5 của Bitmain, có khả năng cải thiện đáng kể hiệu suât tiêu thụ điện năng, cao gấp 3 lần so với S1. Khi mức giá Bitcoin gia tăng, các thợ mỏ bắt đầu quay lại và họ xem Antminer S5 như sự lựa chọn tối ưu của mình. “Con chip đó thật tuyệt vời.” Wu cho biết. “Nó đã giúp rất nhiều cho công ty chúng tôi.” Theo Zhan, Bitmain thu được 50% lợi nhuận trên sản phẩm.

Dàn máy Antminer S5, với con chip BM1384 bên trong, đã làm xoay chuyển vận mệnh của Bitmain. Wu không tiết lộ doanh thu và lợi nhuận công ty, ngoại trừ việc cho biết rằng nó đang “ở vị thế rất tốt về tài chính.” Anh tuyên bố công ty đang có dòng tiền dương, và chiếm hơn 70% thị phần dàn máy đào Bitcoin – cung cấp hiệu quả hơn 70% sức mạnh xử lý trên mạng lưới.

Theo Wang Jun, người đứng đầu về thuật toán trong các con chip học sâu của Bitmain, hãng bán ra hàng trăm ngàn dàn máy Antminer mỗi năm, và các dàn máy đào Bitcoin trở thành nguồn thu nhập chính cho công ty. Năm ngoái, Wu nói với Bloomberg rằng, mỏ Bitcoin ở Ordos tạo ra doanh thu khoảng 250.000 USD mỗi ngày, và anh có dự định đầu tư tới 200 triệu USD để xây dựng các mỏ mới ở Mỹ.

Bitmain chỉ có vài đối thủ cạnh tranh cho Antminer. Bởi vì các nhà sản xuất chip phải phụ thuộc vào việc tăng giá của đồng Bitcoin để bán hàng của mình, vì vậy nhiều người đã không thể trụ lại khi mức giá giảm sâu vào năm 2014 và 2015. Hiện nay, đối thủ cạnh tranh chính của Bitmain là Bitfury, có trụ sở chính tại San Francisco. Hãng cũng có loại chip riêng, bán chúng, và duy trì các mỏ đào ở Georgia, Đông Âu. Họ chiếm khoảng 6% hash rate của Bitcoin trên toàn cầu.

Dàn máy đào Bitcoin bên trong mỏ Ordos của Bitmain.

Trụ sở chính của Bitmain giờ là nơi làm việc của 600 nhân viên trong một tòa nhà 4 tầng trong khu công viên công nghệ cao ở Bắc Kinh. Họ đang cải tạo lại tòa nhà bên cạnh bởi vì nơi đây đang hết diện tích. Theo Nishant Sharma, quản lý truyền thông của Bitmain, hầu hết các nhân viên không có mỗi quan tâm riêng vào Bitcoin, họ thực hiện công việc của mình mà không sa vào các cuộc tranh luận, cãi cọ vặt vãnh và triết lý về thế giới tiền mã hóa.

Khi giá Bitcoin tăng chóng mặt trên toàn thế giới, tương lai của Bitmain trên thị trường tiền mã hóa dường như đã được đảm bảo. Nhưng trong cuộc đua về trí tuệ nhân tạo, họ chỉ như một người tý hon giữa chiến trường đang bị những người khổng lồ thống trị. Tại sao một startup về Bitcoin ở Bắc Kinh lại phải cạnh tranh với Google, Nvidia và AMD?

Wang Jun, người đứng đầu chương trình AI, đã dành ra hai năm nghiên cứu con chip học sâu của Bitmain. Ý tưởng ở đây là khắc vào tấm silicon một số thuật toán học sâu phổ biến nhất, vì vậy sẽ gia tăng mạnh mẽ hiệu suất. Người dùng sẽ có thể đưa vào các bộ dữ liệu của riêng họ và xây dựng nên các mô hình riêng trên những con chip ASIC này.

Hơn nữa, các mạng lưới thần kinh dựa trên những con chip này còn tạo ra kết quả và học hỏi từ những kết quả đó với tốc độ nhanh hơn nhiều. Đây cũng là kỹ thuật đã được bộ phận DeepMind của Google sử dụng để huấn luyện trí tuệ nhân tạo AlphaGo thông qua những con chip Tensor Processing Unit của riêng mình.

Bitmain dự định bán các con chip này cho bất kỳ công ty nào muốn huấn luyện mạng thần kinh nhân tạo cho riêng mình – cũng có nghĩa phần lớn các doanh nghiệp trong nền kinh tế. Wang cho biết, các hãng công nghệ như Baidu, Alibaba và Tencent chỉ là ba trong số những khách hàng mục tiêu của họ. Dự định của Bitmain là có thể xây dựng nên các trung tâm dữ liệu riêng của họ với hàng ngàn dàn máy học sâu và cho khách hàng của mình thuê sức mạnh điện toán đó, cũng như cách họ đã làm với các mỏ Bitcoin của mình.

Wang, vốn là một cựu binh từ Baidu và Google, cho rằng, Bitmain có một lợi thế trong cuộc đua học sâu bởi vì công nghệ đào Bitcoin của họ phát triển từ các cá nhân đang sử dụng máy tính cá nhân, cho tới card đồ họa, và cuối cùng các chip tùy chỉnh.

Ngành công nghiệp học sâu chỉ đơn giản là sẽ đi qua cùng trình tự tiến hóa đó. Vậy điều gì sẽ đến tiếp theo? “Các chip ASIC.” Wang cho biết. “Và trong lĩnh vực chip ASIC cho Bitcoin, ai là người giỏi nhất trên thế giới? Bitmain.”

Zhan có thể đã giải quyết được vấn đề đặt tên cho con chip ASIC học sâu của Bitmain, nhưng anh vẫn còn nhiều điều khác phải lo nghĩ. Mặc dù đã sống sót qua khỏi đợt suy sụp của Bitcoin vào năm 2014, anh cho biết mình vẫn cảm thấy lo lắng về khủng hoảng và những thách thức trong kinh doanh.

Anh tìm đến triết học để dẫn đường cho mình. Cùng thời gian với quyển Tam Thể, anh còn đọc cả quyển Sapiens: Lịch sử ngắn về Nhân loại, của nhà sử học Israel, Yuval Noah Harari. Trong đó, Harari cho rằng, cách kể chuyện là một thuộc tính của con người, cho phép hình thành nên các nhóm, các xã hội và các nền văn minh. “Nếu chúng ta tin tưởng vào cùng một câu chuyện, chúng ta có thể làm việc cùng nhau.” Zhan cho biết.

Dù đang ở trên đỉnh của thế giới Bitcoin, nhưng những năm tháng tồi tệ của Bitcoin vào năm 2014 đã trở thành kinh nghiệm cho anh thấy thị trường tiền mã hóa có thể "ảo" đến như thế nào. Và có lẽ đó là lý do anh muốn tiến sang công nghệ học sâu, nơi có thể tận dụng được lợi thế của Bitmain để đảm bảo tương lai cho nó, dù có phải đối đầu và thách thức với Google và những ông lớn công nghệ khác.

Tham khảo Quartz