Cả họ làm quan: Lỗ thủng ở đâu?

Người tài được bổ nhiệm vào các chức vụ lãnh đạo là đúng, phù hợp, vậy còn người nhà như con cái, anh chị em ruột, cháu chắt rồi đến họ hàng xa xa... thì sao nhỉ?

Bush bố làm Tổng thống Mỹ rồi đến Bush con, cố Thủ tướng Lý Quang Diệu, rồi đương kim Thủ tướng Lý Hiển Long của Singapore, cố Tổng thống Park Chung Hee và đương kim Tổng thống Hàn Quốc Park Geun Hye... Khá nhiều ví dụ có thể kể ra, cho nên câu chuyện người nhà, mà trước hết là con cái tiếp tục nối gót cha ông làm lãnh đạo không có gì mới và lạ trên thế giới.

Vậy đối với Việt Nam ta thì có vấn đề gì không nhỉ? Có thể nói ngắn gọn là không mới, nhưng khá lạ. Lạ đến mức Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc phải thốt lên: “Việc tuyển chọn, bổ nhiệm là để tìm ra người tài, chứ không phải tìm người nhà”.

Vốn liếng cơ bản để các ông Bush, Lý Hiển Long và bà Park Geun Hye nối gót cha ông làm tổng thống, thủ tướng không phải là ánh hào quang cha ông để lại, mà là thực tài. Không tài thật, không năng lực thật không thể đắc cử. Và đây là điểm khác cơ bản với ta.

30, 40 năm trước đây không giống như bây giờ. Thời đó, câu chuyện người nhà làm quan tương đối hiếm và có thể nói những người nhà làm quan này cơ bản là thực tài, xứng đáng.

Mươi, mười lăm năm trở lại đây, người nhà làm quan tương đối phổ biến. Những câu chuyện về người nhà làm quan mà báo chí đưa ra như Mỹ Đức, Bộ Công thương và gần đây nhất là Hà Giang không phải là cá biệt. Nhiều độc giả phản hồi chuyện ấy ở cơ quan tôi, ở huyện tôi, ở sở tôi, ở bộ tôi... cũng vậy.

Nếu tính trung bình làm quan theo công thức dân gian “hậu duệ, quan hệ, tiền tệ, trí tuệ” thì tỷ lệ người thực tài làm quan là quá ít ở ta và đây là điều đáng lo ngại cho sự phát triển của đất nước.

Dân thì bức xúc, nhưng mọi thứ lại đúng quy trình. Mỗi khi có chuyện phải xem xét thì hồ sơ, trình tự bổ nhiệm về cơ bản là ngon lành. Vậy vấn đề nằm ở đâu nhỉ?

Về nguyên tắc, Đảng hết sức coi trọng công tác cán bộ, trong đó có vấn đề cán bộ, công chức lãnh đạo, quản lý. Để bảo đảm mọi thứ đúng, người thực tài lên làm lãnh đạo, Đảng và nhà nước đặt ra:

- Tiêu chuẩn: Muốn làm bộ trưởng, thứ trưởng, chủ tịch, phó chủ tịch UBND tỉnh, vụ trưởng, giám đốc sở... thì tiêu chuẩn phải là thế này,

- Quy hoạch lãnh đạo: Muốn được bổ nhiệm trong tương lai thì phải vào được quy hoạch này,

- Quy trình bổ nhiệm, mà đặc trưng là lấy phiếu tín nhiệm.

Mấy vấn đề này được quy định hết sức rõ, cụ thể. Ngoài ra, để bảo đảm tính dân chủ trong công tác cán bộ, còn có hệ thống ban cán sự Đảng ở các bộ, UBND cấp tỉnh.

Với cách thiết kế như vậy làm sao có kẽ hở, đừng nói là lỗ thủng trong công tác bổ nhiệm lãnh đạo, làm sao đưa con cái lên làm quan được. Tuy nhiên, điều trớ trêu là cả 4 vấn đề vừa nêu, nếu người ta muốn thì đều có thể qua mặt để cuối cùng ra các vị quan lãnh đạo là người nhà.

Tiêu chuẩn ư, cần thì có. Cái có này được tính đến cho con cái từ rất sớm, sẽ được đáp ứng. Bằng cấp, chứng chỉ học hành không khó kiếm. Thậm chí không đủ tiêu chuẩn quy định thì bỏ qua, với những lý do như đặc thù địa phương, đặc thù bộ, ngành, mà về cơ bản thì cũng chẳng ai kiểm tra.

Giá như có một cuộc tổng kiểm tra nghiêm túc tình hình bổ nhiệm quan chức từ cấp huyện lên đến bộ, ngành trung ương có đáp ứng tiêu chuẩn hay không thì sẽ có số liệu cho riêng vấn đề này.

Vào quy hoạch lãnh đạo ư, không khó lắm, trong tầm tay người lãnh đạo. Mọi thứ sẽ được chỉ đạo và các bộ máy liên quan sẽ tổ chức thực hiện.

Và cuối cùng là quy trình lấy phiếu tín nhiệm cho người nhà. Chuyện nhỏ, sẽ đúng bài bản dự kiến.

Vấn đề nằm ở chính người cầm chịch chỉ đạo thực hiện. Quy định về tiêu chuẩn, quy hoạch, lấy phiếu tín nhiệm... hay, đúng đến mấy, nhưng cuối cùng quan trọng là khâu tổ chức thực hiện, mà ở bộ là bộ trưởng, ở tỉnh là bí thư, chủ tịch UBND tỉnh. Các vị này có tâm, nghiêm túc thì ra quan lãnh đạo tài, ngược lại thì sẽ khác, trong đó có người nhà lên làm lãnh đạo.

Trong hệ thống hành chính - chính trị của ta, bộ trưởng có ảnh hưởng lớn đến chuyện bổ nhiệm lãnh đạo cấp vụ, cục trở xuống, cấp thứ trưởng thì một phần không nhỏ. Nếu muốn, thì việc bổ nhiệm người nhà, người thân quen làm lãnh đạo không khó.

Tương tự như vậy là ở cấp tỉnh. Chế định ban cán sự Đảng ở các bộ, UBND tỉnh là một chế định cực kỳ hay trong hệ thống một đảng cầm quyền ở ta nhằm bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng đối với hệ thống hành chính nhà nước, nhưng cũng chính chế định này lại không hữu hiệu trong công tác cán bộ, bởi tiếng nói của bộ trưởng, chủ tịch UBND tỉnh kiêm bí thư bán cán sự Đảng - mặc dù thiết kế cũng chỉ là một phiếu khi phải bỏ phiếu - là tiếng nói quyết định, đa phần các thành viên khác phải ngó theo mà xử sự.

Chế định lấy phiếu tín nhiệm để lựa chọn ra người sẽ được bổ nhiệm lãnh đạo về cơ bản cũng rất hay, nhưng cách thức thực hiện lại phụ thuộc người đứng đầu. Nếu muốn, có thể làm theo diện rộng gồm nhiều công chức tham gia, hoặc theo diện vừa và thậm chí khi dự đoán kết quả tín nhiệm không cao nếu lấy rộng thì thu hẹp lại... Muôn hình, muôn vẻ, miễn là đạt kết quả theo ý đồ chỉ đạo.

Giải quyết thế nào nhỉ? Quả là khó. Khó mà cách đây 30, 40 năm các vị lãnh đạo làm được, không mấy ai cài cắm con cái, người nhà làm lãnh đạo, các vị đó làm được, giờ thì không.

Chả nhẽ lại học theo cha ông thời xa xưa đã rành mạch câu chuyện này theo kiểu như quan chức tỉnh, huyện dứt khoát không được là người địa phương, không được lấy vợ là người địa phương, không được mua đất tại địa phương và trong bộ máy quan lại không cho phép anh, chị em ruột, chú bác ruột cùng làm việc. Nếu vậy, ở bộ, ngành trung ương thì sao nhỉ?