Cách một startup từng huy động được hơn 300 triệu USD sụp đổ dưới tay nữ CEO nổi tiếng

Thoạt nhìn, sự sụp đổ của Zilingo - startup thời trang từng được ca tụng hết lời - dường như rất đột ngột.

Tháng 3 vừa qua, Zilingo quyết định đình chỉ CEO Ankiti Bose (30 tuổi) vì những khiếu nại về bất thường tài chính. Chỉ trong vòng vài tuần, các chủ nợ của công ty thi nhau thu hồi khoản vay. Hơn 100 nhân viên rời đi và Bose chính thức bị sa thải dù cô phủ nhận mọi hành vi sai trái. Sự sống còn của công ty lúc này trở thành một câu hỏi lớn.

Sự sụp đổ của Zilingo đã làm chao đảo ngành công nghệ ở Đông Nam Á và hơn thế nữa. Startup này đã huy động được hơn 300 triệu USD từ một số nhà đầu tư nổi tiếng nhất trong khu vực, bao gồm Temasek và Sequoia Capital India. Trước khi bị sa thải, Bose từng là nữ CEO nổi tiếng, người đã đi khắp nơi trên thế giới để phát biểu tại các sự kiện công nghệ lớn.

Tuy nhiên, theo Bloomberg, các cuộc phỏng vấn với hơn 60 người, bao gồm nhân viên hiện tại, cựu nhân viên Zilingo, đối tác, nhà đầu tư và bạn bè của những nhân vật quan trọng trong công ty, cho thấy Zilingo đã phải phải đương đầu với rất nhiều khó khăn trong nhiều năm dưới sự lãnh đạo của Bose.

Một số người cho rằng phong cách quản lý của Bose đã khiến nhân viên xa lánh và góp phần khiến doanh nghiệp sụp đổ. Để theo đuổi doanh số, công ty đã chuyển từ chiến lược này sang chiến lược khác, bao gồm chuyến quảng bá trị giá 1 triệu USD ở Maroc, các khoản vay cho khách hàng và chiến dịch thúc đẩy phát triển ở thị trường Mỹ trong thời gian ngắn. Từng có lúc, Bose đặc biệt chú trọng vào "sự mở rộng điên cuồng" để thu hút sự chú ý của nhà đầu tư tỷ phú Masayoshi Son.

Trước khi bị sa thải, Bose từng là nữ CEO nổi tiếng. Ảnh: Ore Huiying/Bloomberg

Trọng tâm của sự sụp đổ của Zilingo là mối quan hệ đã trở nên tồi tệ giữa Bose và người ủng hộ lâu năm - cũng là người đứng đầu Sequoia Capital India - Shailendra Singh. Mối quan hệ của họ rạn nứt khi áp lực tài chính gia tăng. Singh dần mất niềm tin vào kỹ năng quản lý của Bose. Trong khi đó, Bose tin rằng Singh đã phản bội cô bằng cách buộc cô phải rời khỏi Zilingo. Xung đột giữa 2 người trở nên gay gắt tới mức hồi tháng 5 vừa qua, luật sư của Sequoia đã gửi yêu cầu bằng văn bản tới Bose, yêu cầu cô ngừng phát ngôn những cáo buộc làm ảnh hưởng tới danh tiếng của Sequoia.

Tình trạng hỗn loạn của Zilingo cho thấy văn hóa quản trị nội bộ lỏng lẻo không phải là hiếm trong ngành công nghiệp khởi nghiệp. Trong 2 năm, công ty đã không nộp báo cáo tài chính hàng năm - yêu cầu cơ bản đối với tất cả các doanh nghiệp có quy mô như vậy tại Singapore.

Dù vậy, cuối năm 2020, nhiều nhà đầu tư vẫn rót thêm tiền vào Zilingo. Các cổ đông sở hữu phần lớn cổ phần công ty chỉ chính thức chống lại Bose sau khi các đơn tố cáo được đệ trình vào đầu năm nay.

Câu chuyện của Zilingo đã trở thành lời cảnh báo cho cộng đồng công nghệ của khu vực, vốn đang gánh chịu hậu quả của các cú sốc kinh tế toàn cầu từ Covid-19, xung đột tại Ukraine đến lạm phát toàn cầu.

"Cho dù chuyện gì đã xảy ra ở Zilingo thì trong vòng vài ba năm tới, chúng ta sẽ còn chứng kiến nhiều câu chuyện kịch tính hơn nữa, khi kinh tế thế giới suy thoái cản trở hoạt động huy động vốn", nhà đầu tư Jim Rogers, Chủ tịch Rogers Holdings tại Singapore cho biết. "Tôi đã từng chứng kiến những chuyện tương tự trước đây".

Các cổ đông của Zilingo. Ảnh: Bloomberg

Theo các nguồn tin từ Bloomberg, quyết định sa thải Bose không phải đột ngột mà là đỉnh điểm của nhiều năm căng thẳng.

"Hội đồng quản trị lo ngại về hiệu quả hoạt động của công ty trong vài năm qua và tìm cách đưa ra các đề xuất để giải quyết", Zilingo cho biết. "Tháng 3/2022, các nhà đầu tư đã nhận được khiếu nại về những bất thường nghiêm trọng về tài chính và yêu cầu điều tra. Với sự ủng hộ của các cổ đông, một công ty tư vấn điều tra độc lập đã được chỉ định để xem xét các khiếu nại trên. Sau quá trình kéo dài gần 2 tháng, bao gồm nhiều cơ hội để Bose cung cấp tài liệu và thông tin, công ty sau đó đã chấm dứt hợp đồng với cô ấy dựa trên kết quả của cuộc điều tra".

Về phần mình, Bose cho biết quá trình cô bị sa thải là không công bằng, đồng thời phủ nhận việc cô có cơ hội phản ứng với các cáo buộc. Ngoài ra, cô tuyên bố chưa được xem báo cáo của cuộc điều tra, và báo cáo này cũng không hề được công khai. Về đề xuất thay đổi của hội đồng quản trị, Bose cho biết nhóm nghiên cứu đã cắt giảm việc đốt tiền tới 70% trong giai đoạn cuối năm 2019 đến cuối năm 2021. "Việc đó không hề dễ dàng, chúng tôi không phải lúc nào cũng đạt được thành công," Bose cho biết hồi tháng 7. "Mọi thứ khi đó thật hỗn loạn, nhưng chúng tôi đã nỗ lực hết sức mình."

Câu chuyện về sự ra đời của Zilingo vẫn được coi là một "truyền thuyết khởi nghiệp" ở Đông Nam Á. Bose nảy ra ý tưởng thành lập công ty khi đang lang thang trong một khu chợ ở Bangkok. Cô và người đồng sáng lập Dhruv Kapoor muốn xây dựng một nền tảng cho phép các thương gia nhỏ bán hàng cho người tiêu dùng trên khắp Đông Nam Á.

Singh là người ủng hộ ý tưởng này ngay từ đầu. Anh và Bose từng là đồng nghiệp tại Sequoia. Sau đó, Singh đã biến Sequoia Capital India thành công ty đầu tư mạo hiểm lớn nhất khu vực với khối tài sản đang được quản lý lên tới 9 tỷ USD.

Năm 2015, anh đã đầu tư vào vòng hạt giống của Zilingo cũng như mọi vòng gọi vốn của startup sau này.

Nhưng cũng giống nhiều startup khác, Bose và Kapoor phải đối mặt với không ít thách thức ngay từ đầu. Trang web thời trang tập trung vào người tiêu dùng của họ gặp khó khăn vì biên lợi nhuận thấp và thu nhập trung bình thấp ở Đông Nam Á - một khu vực bị chia cắt bởi các loại tiền tệ và ngôn ngữ khác nhau. Đến cuối năm 2017, họ quyết định tái định vị Zilingo thành nền tảng B2B (doanh nghiệp với doanh nghiệp) - nơi các nhà sản xuất và nhà bán buôn nhỏ có thể bán hàng trực tiếp cho các nhà bán lẻ nhỏ trong khu vực.

các nhân viên cũ của Zilingo miêu tả Bose là một CEO điều hành bằng nỗi sợ hãi. Ảnh: Zilingo

Năm 2018, Zilingo huy động được 54 triệu USD từ các nhà đầu tư. Công ty quyết định chi 1 triệu USD để mời 9 KOL đến Maroc trong 3 ngày để quảng bá thương hiệu.

Tuy nhiên, theo một nhân viên kỳ cựu của Zilingo, đó lại là một thất bại lớn. Mục tiêu của chuyến đi là giúp Zilingo có thêm 1 triệu người dùng mới, với mức chi tiêu tối thiểu là 1 USD/tài khoản. Thế nhưng con số cuối cùng họ thu về chỉ là khoảng 10.000 tài khoản đăng ký mới. Bose từ chối bình luận về chiến dịch quảng bá này, nhưng cho biết đây là một phần trong khoản ngân sách 10 triệu USD phân bổ thường niên cho mảng marketing của công ty.

Công thức này dường như đã trở thành khuôn mẫu với Bose. Với số tiền huy động được, cô có xu hướng thúc đẩy tăng trưởng "điên cuồng" ngay cả khi những lợi ích tài chính trước mắt còn nhiều nghi vấn.

Cũng trong năm 2018, Bose đưa ra ý tưởng cho các nhà cung cấp và người bán vay tiền. Vì khá thành công nên những tháng sau đó, cô tuyên bố sẽ cho vay nhiều hơn. Nhưng không ai có thể đoán trước được việc đại dịch bùng phát cũng như cái giá mà Zilingo phải trả khi họ xóa bỏ phần lớn các khoản nợ trên.

Mặc dù vậy, Bose vẫn là một "ngôi sao" đang nổi lên trong ngành. Đầu năm 2019, Zilingo huy động được 226 triệu USD, nâng mức định giá lên 970 triệu USD.

Trong thế giới đầu tư, mục tiêu lớn của Bose vẫn là Masayoshi Son. Cô nói với các giám đốc rằng Zilingo cần đạt được tốc độ phát triển nhanh chóng để thu hút sự chú ý của Son. Bose đã gặp tỷ phú Son 2 lần trong năm đó nhưng đều thất bại trong việc thuyết phục ông đầu tư vào Zilingo.

Tháng 10/2019, Zilingo tuyên bố sẽ chi 100 triệu USD để mở rộng sang Mỹ, mở văn phòng tại New York và Los Angeles. Ý tưởng của Bose là tận dụng lợi thế từ cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung để giúp các nhà bán lẻ Mỹ tránh bị đánh thuế bằng cách tìm kiếm các nhà sản xuất bên ngoài Trung Quốc. Nhưng chưa đầy một năm sau, công ty đã phải đóng cửa các hoạt động tại thị trường này.

Cuối năm 2019, Singh cùng nhiều giám đốc khác đã nhiều lần yêu câu Bose giảm tốc độ "đốt tiền" lại. Anh cũng không nhận được báo cáo tài chính thường xuyên từ Bose. Đến cuộc họp hội đồng quản trị vào tháng 11, các giám đốc mới biết chi phí hoạt động của công ty lên tới 7-8 triệu USD/tháng, cao hơn nhiều so với con số mà họ dự kiến. Theo nguồn tin nội bộ, Singh đã gọi điện và có cuộc trò chuyện gay gắt với Bose.

Hàng triệu USD nhanh chóng "bốc hơi"

Tới khi mọi chuyện vỡ lở, ban giám đốc mới biết số tiền 226 triệu USD mà Zilingo huy động được vào đầu năm 2019 đã cạn kiệt sau chưa đầy 2 năm.

Năm 2020, đại dịch khiến công ty chao đảo, song Bose đã nhìn thấy cơ hội kinh doanh thiết bị bảo vệ cá nhân. Tháng 4 cùng năm, Zilingo ký thỏa thuận để cung cấp 10 triệu khẩu trang KN-95 trị giá 22,5 triệu USD cho Ấn Độ. Nhưng 6 tháng sau, công ty vướng phải cuộc chiến pháp lý với chính phủ vì cáo buộc không giao 3,2 triệu chiếc khẩu trang đúng hạn. Vụ kiện hiện vẫn đang diễn ra.

Bên trong công ty, các nhân viên cũ của Zilingo vẽ nên bức tranh của một CEO điều hành bằng nỗi sợ hãi. Bose được cho là từng có lời lẽ không phù hợp với nhân viên cũng như bất chấp mọi thứ để danh tiếng của mình không bị tổn hại.

Bose thừa nhận mình là người thích có quyền kiểm soát ngay từ đầu. Ảnh: Feline Lim

Trong một cuộc phỏng vấn được thực hiện trước khi bị sa thải, Bose thừa nhận mình là người thích có quyền kiểm soát ngay từ đầu. "Tất nhiên tôi đã mắc sai lầm và rút kinh nghiệm. Nhưng khi công ty đã phát triển với sự tham gia của rất nhiều nhà quản lý cấp cao, tôi không cho rằng mình vẫn là một người thích kiểm soát nữa", Bose cho biết.

Trong cuộc phỏng vấn gần đây nhất, Bose nhắc lại rằng cô không làm gì sai trái. "Tôi sẽ bình tĩnh, đồng cảm và thấu hiểu hơn về cách mọi người cùng làm việc. Đó là bài học lớn của tôi", nữ CEO chia sẻ.

Đến tháng 11/2020, Zilingo hầu như không có đủ tiền mặt để tồn tại trong một tháng. Một nhóm các nhà đầu tư hiện tại bao gồm Sequoia, EDBI, Sofina, Temasek và SIG đã vào cuộc để giải cứu công ty bằng cách mua 25 triệu USD trái phiếu chuyển đổi.

Tháng 1/2021, Singh và Bose gặp nhau. Singh đề nghị Bose xem xét rời Zilingo, đồng thời cho biết đã tìm được một người kế nhiệm tiềm năng là Ananth Narayanan - cựu CEO nền tảng thời trang Myntra. Bose bị sốc, nói rằng cô sẽ không làm như vậy. Bose tin rằng đề nghị của Singh hoàn toàn liên quan tới vấn đề giới tính và chuyện này sẽ khiến hình ảnh của cô xấu đi.

Áp lực gia tăng cũng ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa Bose và người đồng sáng lập Kapoor - giám đốc công nghệ của Zilingo. Họ tranh cãi về tương lai của Zilingo vào thời điểm công ty đang vật lộn để tồn tại.

Trong phần lớn thời gian của năm 2021, Bose đã cố gắng cứu vãn tình hình tài chính của công ty. Vào tháng 7, Zilingo nhận được khoản vay 40 triệu USD từ Indies Capital Partners và Varde Partners, song những nỗ lực huy động vốn từ các công ty mạo hiểm đều thất bại do có những bằng chứng cho thấy có nhiều hoạt động gian lận trên nền tảng của Zilingo.

Một số nhà đầu tư, bao gồm Burda Principal, Temasek và Sofina đã từng chất vấn Bose về việc không nhận được báo cáo tài chính chưa qua kiểm toán. Nhưng vì Bose vẫn cung cấp các bản cập nhập tình hình tài chính hàng tháng cho ban giám đốc nên họ lại một lần nữa nhân nhượng vì cho rằng Bose đang bận rộn với việc gây quỹ vào thời điểm đó.

Tháng 3 năm nay, Bose nhận được tin nhắn không mấy vui vẻ: "Bão đang đến". Vài ngày sau, cô được yêu cầu tham gia cuộc họp với các nhà đầu tư và bị cáo buộc là quản lý kém, mập mờ về tài chính. Vì vậy, Singh và hai cổ đông lớn khác của Zilingo đã đình chỉ tư cách CEO của Bose đến khi cuộc điều tra kết thúc.

"Chúng tôi chỉ muốn cứu công ty," Singh cho biết.

Về phần mình, Bose hứa sẽ hợp tác trong việc cung cấp tài liệu liên quan.

Câu hỏi về tiền lương

Có vẻ như thời điểm Zilingo nhận ra sai sót trong vấn đề quản trị đã quá muộn. Một tuần sau khi bị đình chỉ, Bose bị hỏi về việc tại sao nhận mức lương hàng tháng là hơn 50.000 SGD trong khi mức lương trong hợp đồng lao động cách đây 5 năm của cô chỉ có 8.500 SGD. Bose giải thích những con số trên không chính xác nhưng cũng không cung cấp thông tin cụ thể về mức lương của mình.

Các nhà điều tra cũng yêu cầu Bose giải thích về con số doanh thu cho năm tài chính 2021 mà Zilingo cung cấp cho các đối tác bên ngoài, lần lượt là 190 triệu USD, 164 triệu USD và 140 triệu USD. Trong khi đó, một báo cáo chia sẻ với các nhà đầu tư tiềm năng cho thấy, doanh thu ròng của Zilingo cho năm đó là 40 triệu USD.

Trả lời phỏng vấn của Bloomberg hồi tháng 5 vừa qua, Bose cho biết Zilingo đã sử dụng các phương pháp nghiêm ngặt để ghi nhận doanh thu, song cách tính toán này đều là tiêu chuẩn của ngành, và rằng các nhà đầu tư đều nhận thức rõ điều đó.

Trong khi đó, giám đốc đầu tư Rohit Sipahimalani của Temasek cho biết, Zilingo đã trải qua một thời gian khó khăn trong suốt thời gian đại dịch. "Rõ ràng có một số điều mà hội đồng quản trị không biết, và khi có khiếu nại được đưa ra, họ đã lập tức điều tra và có các hành động cần thiết ngay sau đó".

Thời điểm hiện tại, Zilingo đang rơi vào tình trạng hỗn loạn. Một số nhân viên cho biết họ đang lo lắng về tương lai của mình. Tháng 6 vừa qua, hội đồng quản trị đã xem xét việc thanh lý công ty. Sau khi bị đình chỉ vào tháng 3, chính Bose đã đệ đơn khiếu nại lên hội đồng quản trị, yêu cầu họ đình chỉ Kapoor và COO Aadi Vaidya vì hiệu quả công việc kém và thiếu khả năng lãnh đạo. Đại diện của công ty, Kapoor và Vaidya từ chối bình luận về vấn đề này. Tuy nhiên, vào tuần trước, Vaidya đã từ chức sau bảy năm gắn bó với Zilingo.

Giá trị của Zilingo hiện đã sụt giảm nghiêm trọng so với chỉ năm tháng trước, khi các nỗ lực gây quỹ của Bose chỉ giúp nâng mức định giá của công ty lên con số 1,2 tỷ USD.