Cây tiền tỷ trên đất nghèo Lai Châu

Theo đánh giá của các nhà nghiên cứu, sâm Lai Châu có nguồn gen đặc biệt quý hiếm, khi củ có thành phần saponin phong phú với 52 loại hoạt chất quý hiếm và tất cả bộ phận của cây đều có thể dùng làm thuốc.

Từ nguồn cây giống được người dân lấy từ rừng về, đến nay bà con và các tổ chức trên địa bàn đã nhân rộng diện tích lên tới hàng chục ha và được coi là cây làm giàu của người dân địa phương.

Năm 2018, Hợp tác xã sâm Lai Châu - Khun Há (huyện Tam Đường) ra đời, với 8 thành viên là người dân địa phương tự góp vốn với nhau để đi mua sâm của người dân về trồng. Từ vài chục mét vuông trồng sâm ban đầu, đến nay hợp tác xã đã phát triển được hơn 1.000 m2. Không chỉ tự ươm giống để nhân rộng diện tích, hợp tác xã còn đang chăm sóc, bảo tồn các cây sâm có tuổi đời 3 - 20 năm tuổi.

Anh Cứ A Chinh, thành viên Hợp tác xã Sâm Lai Châu - Khun Há, huyện Tam Đường chia sẻ, hợp tác xã hình thành khi một số người dân đi rừng mang xuống núi một số cây lạ và bán được cho du khách mấy chục triệu đồng. Ban đầu bà con bảo là tam thất đen và sau này nói là sâm, dùng làm thuốc rất tốt cho sức khỏe. Cây sâm không chỉ là dược liệu quý cần được bảo tồn, mà còn mang lại kinh tế rất lớn, giúp bà con làm giàu.

Nhiều diện tích sâm Lai Châu do người dân trồng tự phát đang phát triển tốt.

"Bây giờ nếu tính số cây trên 10 triệu đồng trong vườn của hợp tác xã có khoảng hơn 300 cây; tính cả cây con lẫn cây mẹ thì chúng tôi ước tính có khoảng từ 5.000- 6.000 cây. Ở trong vườn hiện có cây giá trị kinh tế cao nhất là 60 - 70 triệu đồng/cụm/cây. Vườn của gia đình tôi ước tính là chúng tôi sẽ nhân giống cho hợp tác xã là từ 1 vạn đến trên 10 vạn cây/năm. Riêng năm vừa rồi chúng tôi đã ươm được 5.000 cây giống và thu được trên 250 triệu đồng" - anh Chinh cho biết.

Ông Sùng A Mang, Phó Chủ nhiệm Hợp tác xã sâm Lai Châu - Khun Há, huyện Tam Đường cho biết, dù là cây sinh sống tự nhiên từ rừng, nhưng sâm Lai Châu lại dễ thuần hóa, bởi không đòi hỏi phân bón, kỹ thuật nhiều. Để cây sâm phát triển tốt cần lựa chọn đất từ trên các tảng đá, lấy phần đen có chất dinh dưỡng cao để trồng. Sau khi trồng lấy lớp lá phủ lên trên, kiểm tra thường xuyên, khi phát hiện cây bị bệnh hoặc con gì ăn thì chỉ cần thực hiện các biện pháp bảo vệ.

Theo ông Mang: "Để cây sâm phát triển tốt, mình sẽ lấy đất ở trên đá, lấy phần đen sẽ có chất dinh dưỡng cao hơn. Sau khi trồng, khi chăm sóc mình phải lấy lớp lá phủ lên trên gốc. Thường cây sâm thường bị bệnh về gỉ sét hoặc thối củ; thậm chí có những củ thối có giá trị từ 100 - 300 triệu đồng. Sau thời gian đầu thiệt hại, bây giờ hợp tác xã đã rút ra được kinh nghiệm là lựa chọn đất có độ thoát nước nhiều hơn, chuyển sang trồng vào giỏ và vào mùa mưa thì che bạt để tránh mưa xuống tiếp xúc với củ.

Đến nay, toàn tỉnh Lai Châu đang bảo tồn khoảng 1.200 cây sâm mẹ ngoài tự nhiên, gây trồng trên 1.600 cây mô hình và phát triển trồng khoảng 50 ha. Do đặc tính của sâm Lai Châu sống dưới tán rừng, nên khu vực được lựa chọn để phát triển chủ yếu là các cánh rừng già. Ngoài diện tích do hơn 200 hộ dân tự thuần hóa cây tự nhiên và nhân rộng, hiện nay đã thu hút được gần 30 doanh nghiệp trong và ngoài nước vào đầu tư.

Ông Vàng Páo Ly, Phó Chủ tịch UBND xã Khun Há, huyện Tam Đường cho biết: "Đến thời điểm này trên địa bàn xã Khun Há có 14 bản, trên 18 nhóm hộ tham gia trồng sâm. Đến thời điểm hiện tại, một số nhóm hộ đã thành lập HTX sâm Khun Há, còn chủ yếu người trồng là dân làm tự phát.

Tới đây một số khu vực phù hợp có địa hình người dân đi lại thuận lợi, chúng tôi sẽ quy hoạch thành vùng để bảo tồn và phát triển cây sâm. Hiện tại chúng tôi cũng đã quy hoạch một số khu vực, như Ma Sao Phìn Cao, Ma Sao Phìn Thấp, Lao Chải 1. Hiện nay toàn xã có khoảng trên 4ha và đến năm 2030 định hướng của xã là trồng được 400 ha".

Các vườn sâm phát triển tốt dưới các tán rừng già và hứa hẹn là cây trồng cho thu nhập tiền tỷ mỗi ha.

Tỉnh Lai Châu có diện tích rừng trên 479.000 ha, trong đó có gần 445.600 ha rừng tự nhiên, tập trung chủ yếu ở các huyện: Mường Tè, Phong Thổ, Sìn Hồ, Tam Đường. Hiện trên địa bàn có trên 38.000 ha rừng tự nhiên có khả năng phát triển cho sâm Lai Châu; trong đó, diện tích rất thích hợp để phát triển là khoảng 10.000 ha. Dựa trên tiềm năng đó, các huyện, các doanh nghiệp, hợp tác xã và người dân trên địa bàn đã và đang tích cực tham gia trồng, phát triển vùng nguyên liệu theo hướng sản xuất hàng hóa.

Theo ông Nguyễn Trọng Lịch, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Lai Châu, để phát triển cây sâm Lai Châu, góp phần giảm nghèo, giúp người dân làm giàu, hiện tỉnh đang đề nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đưa phát triển sâm Lai Châu vào chương trình phát triển sâm Việt Nam. Khi được Chính phủ phê duyệt sẽ là cơ sở, định hướng quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn. Địa phương cũng đang vận dụng cơ chế, chính sách, huy động các nguồn lực, khuyến khích liên kết giữa doanh nghiệp và người dân trong sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm.

Ông Lịch cũng nhấn mạnh: "Tỉnh Lai Châu có tiềm năng lớn để phát triển cây sâm này. Thứ nhất là tỉnh có sự phân bố tự nhiên của sâm Lai Châu. Thứ 2 điều kiện sinh thái, nhiệt độ, không khí, độ cao, lượng mưa và đặc biệt là Lai Châu có diện tích rừng khá lớn, thuận lợi để phát triển cây sâm. Những khu vực có điều kiện để phát triển cây sâm đều có cảnh quan rất đẹp, thuận lợi để phát triển du lịch sinh thái và từ phát triển du lịch sinh thái thì sẽ quảng bá được cho cây sâm. Đặc biệt, hiện trên thị trường đang có nhu cầu lớn về cây sâm và các sản phẩm từ cây sâm vì đây là loại dược liệu quý".

Sâm Lai Châu đang được người dân địa phương thuần hóa và nhân rộng, với khát khao làm giàu. Sau khi thành lập vào quý IV/2021, Hiệp hội sâm Lai Châu cũng đang tích cực hỗ trợ các tổ chức, cá nhân liên kết, chia sẻ kỹ thuật, kinh nghiệm trồng và chăm sóc để mở rộng diện tích. Tới đây Lễ hội Sâm Lai Châu lần thứ nhất sẽ diễn ra, nhằm quảng bá và bảo tồn nguồn gen, cũng như đưa ra định hướng phát triển với quy mô vùng trồng tương xứng; đưa cây sâm trở thành cây chủ lực trong phát triển kinh tế ở địa phương.