Chặn trục lợi bảo hiểm thất nghiệp

Bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) bắt đầu triển khai thực hiện từ đầu năm 2009 là chỗ dựa vững chắc cho người lao động (NLĐ) trong trường hợp bị mất việc làm, giúp gia đình họ vượt qua khó khăn, ổn định cuộc sống và giúp NLĐ sớm quay lại thị trường lao động. Thế nhưng thời gian gần đây, tình trạng trục lợi quỹ BHTN có chiều hướng gia tăng, rất khó ngăn chặn do những quy định lỏng lẻo.

Đủ kiểu trục lợi

Theo quy định, nếu NLĐ có việc làm mới sẽ chấm dứt ngay hưởng trợ cấp thất nghiệp (TCTN), số tháng hưởng TCTN còn lại sẽ được bảo lưu. Tuy nhiên, nhiều NLĐ vừa có việc làm mới vừa hưởng TCTN mà không tự động khai báo. Đây cũng là trường hợp điển hình và phổ biến nhất trong trục lợi quỹ BHTN. Ngoài ra còn có tình trạng lao động chủ động xin nghỉ việc để đăng ký hưởng BHTN, cũng có hiện tượng NLĐ di chuyển từ doanh nghiệp (DN) này sang DN khác nhưng chỉ sau một thời gian ngắn, họ lại quay về chỗ cũ.

Người lao động tại TP HCM làm thủ tục đăng ký hưởng trợ cấp thất nghiệp

Chị P.N.T.T (31 tuổi, ngụ quận Bình Thạnh) cho biết đang hưởng TCTN tháng thứ 3 trong tổng số 6 tháng chị được hưởng. Chị kể trước đây làm việc cho một DN lớn về bất động sản nhưng do muốn thử sức kinh doanh nên chị xin nghỉ để về làm việc cho công ty gia đình mình. Với số tiền đóng BHXH ở công ty cũ khá nhiều nên theo nhẩm tính, chị sẽ nhận được một khoản tiền TCTN kha khá. Chị đã làm đơn xin hưởng TCTN và hoàn toàn hợp lệ bởi dù chị có việc làm ngay sau khi nghỉ việc nhưng chị không ký hợp đồng lao động với công ty nhà mình, cũng không tham gia đóng BHXH ở chỗ làm mới nên không có cơ sở nào nói chị có việc làm. Chị vẫn "thất nghiệp" đúng nghĩa.

Một trường hợp khác là anh N.V.Q (36 tuổi, ngụ quận Tân Phú), sau khi xin nghỉ việc tại một công ty kinh doanh thiết bị y tế, anh nhận lời làm giám đốc cho một công ty khác cùng ngành. Nhưng anh làm đơn xin hưởng TCTN để 1 tháng có 2 đầu lương. Anh nói rằng anh thỏa thuận với công ty mới là chờ sau khi anh hưởng hết 6 tháng TCTN thì mới đóng BHXH cho anh để đúng luật! Như vậy, anh Q. đã có 6 tháng "âm thầm" vừa nhận lương vừa nhận TCTN trong khi công ty mới của anh cũng "trốn" đóng BHXH ngần ấy tháng, còn cơ quan chức năng tuy biết vậy song... không làm được gì.

Phụ thuộc vào sự trung thực của NLĐ?

Theo ông Trần Xuân Hải, Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm TP HCM, trung tâm cũng không biết và không có công cụ nào để nhận biết NLĐ đã có việc làm mới ở đâu hay không. Tất cả phụ thuộc hoàn toàn vào sự trung thực của NLĐ. Những trường hợp gian lận chỉ được nhận biết khi họ có tham gia đóng BHXH ở nơi làm mới. Nhưng khi phát hiện được thì rất nhiều trường hợp đã "ăn gian" được vài tháng tiền TCTN rồi.

Nhiều ý kiến cho rằng nguyên nhân khiến trục lợi BHTN ngày một gia tăng chính là việc đăng ký hưởng TCTN hiện nay quá dễ dàng. Đối với lao động nếu có đủ các loại giấy tờ gồm: Quyết định chấm dứt hợp đồng hoặc nghỉ việc; sổ BHXH; chứng minh nhân dân là đủ điều kiện nộp hồ sơ đề nghị hưởng TCTN.

Thêm nữa, theo quy định 3 tháng sau khi có quyết định nghỉ việc, NLĐ mới được đăng ký hưởng TCTN. Sau khi cơ quan chức năng tiếp nhận hồ sơ đầy đủ thì phải mất thêm 20 ngày mới có kết quả. Như vậy NLĐ mất gần 4 tháng để nhận TCTN. Đây chính là kẽ hở lớn, bởi trong khi cơ quan chức năng đang rà soát, xem xét thì NLĐ đã tìm được việc làm mới. Họ vẫn đi làm, nhận lương chỗ mới và vẫn ung dung nhận khoản tiền BHTN. Khi họ có tham gia đóng BHXH ở nơi làm mới cơ quan chức năng mới phát hiện họ "gian lận" thì đã muộn.

Bên cạnh đó, quy định về BHTN ban hành chưa đầy đủ nên việc quản lý, giám sát gặp nhiều khó khăn. Hiện vẫn chưa có phần mềm liên thông giữa BHXH và trung tâm dịch vụ việc làm (nơi chi trả BHTN) nên việc trao đổi thông tin còn nhiều hạn chế, nhất là việc kiểm soát quá trình tham gia BHTN của NLĐ. Việc đấu tranh với các hành vi trục lợi vẫn còn gặp nhiều khó khăn do chưa có chế tài xử lý đối với trường hợp NLĐ không trung thực trong việc không thông báo tình trạng việc làm thực với trung tâm dịch vụ việc làm.

BHXH Việt Nam cho biết đang xây dựng bộ công cụ tập trung dữ liệu quản lý chính sách BHXH và chia sẻ cơ sở dữ liệu giữa BHXH Việt Nam với Cục Việc làm (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội qua cổng tích hợp quốc gia. Theo đó, toàn bộ lịch sử làm việc, thời gian đóng bảo hiểm của NLĐ sẽ được quản lý theo số sổ BHXH. Bộ công cụ này có tính năng kết nối với cơ sở dữ liệu thu, số thẻ để khai thác quá trình tham gia khi xét duyệt các chế độ.