Kéo dài nỗi khổ người dân... trong hòa giải tranh chấp đất đai?

Luật sư Nguyễn Minh Anh trao đổi dưới góc độ xây dựng pháp luật để làm rõ hơn tính hợp lý của những đề nghị sửa đổi ngay lập tức đối với các điều luật không hợp lý trên:

Thưa Luật sư, nhiều ý kiến cho rằng, các quy định trong luật đất đai hiện nay và dự thảo sửa đổi luật về hòa giải tranh chấp đất đai rất bất hợp lý, đứng dưới phương diện xây dựng pháp luật, ông đánh giá thế nào về vấn đề này?

- Dưới góc độ xây dựng luật thì một đạo luật hay đơn giản chỉ là một điều luật được ban hành cũng cần phải đảm bảo được hai tiêu chí, đó là tính hợp pháp (phù hợp với hợp hiến và các nguyên tắc cơ bản của pháp luật) và tính khả thi, tức là đảm bảo việc thi hành được, có hiệu quả và mang lại lợi ích cho đa số hoặc tuyệt đối  về lợi ich đối với đối tượng áp dụng.

Nếu đem so sánh các tiêu chí lập pháp cơ bản trên và các điều luật đang được phân tích thì hiện nay đang tồn tại nhưng xung đột lớn. Về tính khả thi, rõ ràng quy định về hòa giải tranh chấp đất đai là việc làm bắt buộc là không khả thi khiến cho việc làm này chỉ mang tính hình thức và trở thành gánh nặng cho người dân.

Khi xây dựng pháp luật, các điều luật được ban hành sẽ có tác động tích cực hoặc tiêu cực đến các quan hệ xã hội được điều chỉnh nên nhà làm luật luôn phải có đánh giá tác động pháp luật. Tôi cho rằng, gánh nặng “thủ tục hòa giải” mà người dân đang phải gánh khi giải quyết tranh chấp đất đai có thể nằm ngoài sự đánh giá của nhà làm luật.

Về tính hợp pháp của điều luật này, theo ông thì quy định về hòa giải tranh chấp đất đai có vi phạm nguyên tắc nào của pháp luật không?

- Tranh chấp đất đai là tranh chấp dân sự nên nguyên tắc cơ bản phải tuân theo là tự nguyện. Việc hòa giải cũng cần phải tuân thủ nguyên tắc tự nguyện. Tức là nếu một trong hai bên không muốn hòa giải thì không được ép buộc. Bởi lẽ, nếu có ép buộc thì kết cục cũng chỉ là hòa giải không thành.

Nhưng, trong luật đất đai đã quy định việc hòa giải tranh chấp là thủ tục có tính bắt buộc để giải quyết tranh chấp dân sự. Điều này đã vi phạm nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự về hòa giải. Hậu quả của việc hòa giải không tự nguyện đó thì ai cũng thấy, nó tạo nên thính thiếu khả thi của điều luật.

Những quy định về hòa giải trong tranh chấp đất đai đã phát huy vai trò như thế nào tư khi nó ra đời, trừ những rắc rối mà nó mang lại cho người dân, thưa ông?

- Tôi nghĩ rằng quy định này hướng đến việc nâng cao vai trò của chính quyền cơ sở trong việc giải quyết các tranh chấp đất đai. Song việc thực hiện luật lại không đạt như mong muốn mà lại đưa đến nhưng điều phiền toái cho chính người dân. Muốn nâng cao vai trò của chính quyền cơ sở, cần phải quy định cụ thể hơn và quy định nghĩa vụ đối với cơ quan nhà nước và quyền đối với người dân.

Cụ thể, cần quy định hòa giải như là một lựa chọn để người dân lựa chọn. Khi người dân lựa chọn hòa giải tại UBND cấp xã thì cơ quan này phải thực hiện việc hòa giải, thậm chí là hòa giải nhiều lần chứ không phải là chỉ một lần cho đủ thủ tục như hiện nay. Đặc biệt, cần phải quy định nghĩa vụ cung cấp thông tin cho đương sự để đương sự giải quyết tranh chấp. Như vậy, vai trò của chính quyền mới thực sự được đề cao.

Cảm ơn ông về cuộc trao đổi này!