Chuyện ở quốc gia cứ 10 người thì có 1 người già: 80 tuổi vẫn làm tài xế taxi, 90 tuổi làm nhân viên McDonald's, 'người đầu bạc' thành 'phao cứu sinh' cho cả loạt doanh nghiệp

Liệu bạn có tin tưởng giao phó “số phận” của mình cho một tài xế 80 tuổi khi di chuyển trên một trong những con đường “dễ lạc” nhất thế giới hay không? Nếu đến Tokyo, có thể bạn sẽ buộc phải chấp nhận điều đó, khi thành phố này có kế hoạch tăng giới hạn độ tuổi đối với tài xế taxi thêm 5 năm so với mức 75 tuổi hiện tại.

Những cuộc thảo luận về vấn đề này ở Nhật Bản cho thấy rằng quốc gia châu Á cần có những đề xuất cấp thiết để giải quyết tình trạng khủng hoảng lao động. Khi nền kinh tế hồi phục sau đại dịch, sự trì trệ trên thị trường lao động bắt đầu hiện rõ, hơn 1 nửa doanh nghiệp Nhật Bản cho biết họ không thể tìm đủ nhân viên toàn thời gian.

Dịch vụ taxi ở Nhật Bản, vốn đã phụ thuộc vào lao động lớn tuổi, lại đang đặc biệt gặp khó khăn. Số lượng tài xế ở Nhật Bản đã giảm 20% kể từ năm 2019. Trên thực tế, nhiều người còn trên 75 tuổi. Giới hạn độ tuổi mà chính phủ đặt ra chỉ áp dụng đối với các phương tiện thuộc sở hữu tư nhân, còn các công ty taxi được tự ấn định tuổi nghỉ hưu của nhân viên.

Trong khi đó, không chỉ ngành dịch vụ taxi gặp khó khăn. Ngay cả các dịch vụ mà khách du lịch thường sử dụng cũng buộc phải ngừng lại. Ví dụ, tàu Shinkansen của Central Japan Railway Co. sẽ sớm ngừng triển khai dịch vụ bán đồ ăn trên xe đẩy, với những mặt hàng phổ biến với bất kỳ ai di chuyển bằng tàu. Nguyên nhân là thiếu nhân sự.

Đây chỉ là một trong nhiều cú sốc xảy ra ở một quốc gia cứ 10 người thì có 1 người trên 80 tuổi. Dù dân số trong độ tuổi lao động đã sụt giảm, song Nhật Bản nỗ lực ứng phó bằng cách khai thác các nguồn lực trước đây thường bị bỏ qua, đặc biệt là phụ nữ.

Dẫu vậy, việc tuyển dụng cũng không hề dễ dàng. Hiện tại, tỷ lệ tham gia lực lượng lao động của Nhật Bản cao nhất thế giới. Gần 87% dân số trong độ tuổi lao động nước này có việc làm, cao hơn nhiều so với mức trung bình 79% của nhóm OECD.

Một xã hội già hoá dường như chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến tiềm lực của nền kinh tế. Tuy nhiên, điều thú vị là một số người lại nhìn thấy cơ hội trong sự dịch chuyển này. Nhà kinh tế học Jesper Koll chỉ ra, sự thiếu hụt nhân sự lại dẫn đến “thời kỳ hoàng kim” mới, khi việc làm toàn thời gian được thay thế bởi những công việc theo ca của thanh niên, cùng với đó là khả năng tăng lương và cơ hội cũng sẽ đến với giới trẻ.

Junichi Makino, nhà kinh tế trưởng tại SMBC Nikko Securities Inc., dự đoán chi phí lao động tăng cao chắc chắn sẽ thúc đẩy các doanh nghiệp đầu tư vào việc tăng năng suất lao động - vốn đang thấp bất thường của Nhật Bản.

Song, kết quả có khả quan hay không phụ thuộc vào việc Nhật Bản đưa ra giải pháp như thế nào. Chính phủ nước này đang nỗ lực tìm cách giải quyết, bao gồm cắt giảm bớt những lộ trình “vắng khách”, ví dụ như không giao hàng khi khách hàng không có nhà.

Ngoài ra, các công ty việc thường sử dụng nhiều lao động nước ngoài cũng đang được đẩy mạnh hơn, có thể nghề tài xế xe buýt sẽ được đưa thêm vào danh sách này. Xe tự lái và các giải pháp tự động hoá khác cũng đang được đề xuất. Tuy nhiên, một nửa mục tiêu tuyển dụng trong năm tài chính vừa qua vẫn chưa đạt được.

Lựa chọn đơn giản nhất cho nhiều ngành ở Nhật Bản có thể là giải pháp như ngành dịch vụ taxi, đó là giữ chân lao động ở lại lâu hơn. Nhật Bản đang tuyển dụng thêm nhiều người lớn tuổi hơn so với hầu hết các quốc gia khác, khoảng 50% số người từ 65 đến 69 tuổi đang làm việc, con số này tăng từ mức chỉ 1/3 vào năm 2005.

Gần 60% trong số những người từ độ tuổi 65 đến 69 tiếp tục làm việc gì họ muốn “duy trì sức khoẻ”. Báo chí Nhật Bản gần đây cũng đưa tin về một nhân viên ở McDonald’s - thường là công việc phổ biến với thanh thiếu niên, đã 95 tuổi và ông muốn làm việc đến năm 100 tuổi.

Dẫu vậy, không phải ai cũng ủng hộ ý tưởng dành những năm tháng cuối đời để phục vụ khoai tây chiên. Khi Nhật Bản đang nỗ lực ứng phó với tình trạng dân số già - xu hướng cũng sắp xảy ra với phần còn lại của thế giới, thì những cách thức họ thực hiện đang nhận được rất nhiều sự chú ý.

Tham khảo Bloomberg