Có phải 'bong bóng' ô tô điện Trung Quốc đã vỡ?

Thị trường xe điện lớn nhất thế giới có vẻ đã bước qua giai đoạn xô bồ ban đầu.

Ngàng công nghiệp bùng nổ ở Trung Quốc - vốn được hỗ trợ nhờ trợ cấp chính phủ hơn 1 thập kỷ trước - hiện bao gồm khoảng 100 nhà sản xuất đang tung ra các mẫu xe plug-in hybrid và xe thuần điện. Con số này đã giảm mạnh so với mức 500 nhà sản xuất vào năm 2019 nhưng người ta tin rằng đây vẫn chưa phải điểm kết của thị trường.

Thị trường này đang dần loại bỏ những cái tên không đủ thực lực. Những người chiến thắng lớn nhất, như BYD, Tesla đang củng cố quyền lực của họ.

Theo Wang Hanyang, một nhà phân tích tại 86Ressearch (Thượng Hải), 80% các công ty khởi nghiệp về xe sử dụng năng lượng mới đã và đang rời khỏi thị trường.

Hiện tại, thị phần theo doanh số của 4 công ty dẫn đầu đã tăng lên 60% trong quý đầu tiên của năm 2023, so với 44% cùng kỳ 3 năm trước. Trung Quốc quyết định kéo dài thời gian giảm thuế cho người mua xe sử dụng năng lượng mới đến năm 2027 nhưng sẽ không tiếp tục hỗ trợ các nhà sản xuất gặp khó khăn. Xin Guobin, một quan chức của Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin Trung Quốc cho hay các vụ hợp nhất, cơ chế quản lý tốt hơn sẽ giúp các thương hiệu còn lại có khả năng cạnh tranh quốc tế.

BYD đã khẳng định vị thế mạnh mẽ trong 2 năm qua. Hơn 1/3 xe NEV bán ở Trung Quốc đến từ công ty này, tăng từ mức dưới 15% vào cuối năm 2020 khi thị trường xe sạch lần đầu tiên bán đều đặn hơn 100.000 xe mỗi tháng.

Sự mạnh mẽ này đang chèn ép ngay cả đối thủ đứng thứ 2 thị trường là Tesla. Hãng này hiện chỉ còn chiếm khoảng 11% thị phần, đồng nghĩa thị phần của 2 “ông lớn” này đã chiếm đến gần 1 nửa thị trường.

Trong khi đó, một số “viên ngọc quý” trong ngành đã âm thầm biến mất. Nhiều loại xe điện ban đầu được tạo ra chủ yếu để đủ điều kiện nhận trợ cấp và các quy định nhưng không có thiết kế và chất lượng đủ tốt.

“Chúng tôi gọi chúng là ô tô hợp quy, tức là những phương tiện chủ yếu được bán cho các đội xe và được thiết kế để đáp ứng các quy tắc tiêu thụ nhiên liệu cũng như nhận được tín dụng năng lượng mới và các khoản trợ cấp khác”, Jochen Siebert tại JSC Automotive nói. Nhu cầu đối với các phương tiện này giúp dần khi yêu cầu của người dùng cao lên, các đối thủ xuất hiện ngày một nhiều.

Zhidou Electric Vehicle có trụ sở tại Ninh Hải từng bán được 100.000 xe với quãng đường di chuyển chỉ 100 km mỗi lần sạc trong giai đoạn 2015-2017. Nhà sản xuất này đã nhanh chóng rơi rụng khi Trung Quốc chấm dứt trợ cấp cho những chiếc xe điện có quãng đường di chuyển dưới 150 km vào năm 2018.

Tương tự, Beijing Electric Vehicle, bộ phận EV của BAIC Motor, dẫn đầu doanh số ô tô thuần điện trong hơn 5 năm bằng cách nhắm vào các nhà khai thác vận chuyển, sau đó bắt đầu báo lỗ sau khi không còn nhận trợ cấp. Công ty này đã buộc phải thay đổi chiến lược.

Byton, được thành lập bởi các cựu quản lý của BMW AG, đã phải tạm dừng sản xuất trước khi giao chiếc xe đầu tiên trong khi Zhiche Youxing Tecnology Shanhai ban đầu định niêm yết vào năm 2019 lại đệ đơn phá sản vào năm 2022.

Thậm chí, với một số nhà sản xuất “nghiêm túc” hơn, mọi chuyện cũng không hề dễ dàng. WM Motor Technology Group, nhà sản xuất được hỗ trợ bởi gã khổng lồ Baidu, cũng đang “sống dở chết dở”. 1 tháng rưỡi sau khi tuyên bố sẽ sáp nhập để niêm yết ở Hong Kong, các báo cáo đã xuất hiện cho biết họ đang cắt giảm lương và sa thải nhân viên.

Freya Cui, cư dân thuộc Shijiazhuang ở miền bắc Trung Quốc là một trong những chủ sở hữu sớm nhất của mẫu xe đa dụng WM Motor EX5. Cô đã phải bỏ chiếc xe 4 năm tuổi của mình vào tháng 4 vì lỗi pin. Người bán hàng nói với cô rằng không có sản phẩm thay thế vì công ty đang gặp khó khăn về tài chính và trường hợp của cô không phải duy nhất. Cui cho hay chi phí mua khối pin mới từ bên thứ 3 thậm chí còn cao hơn giá của chiếc xe sau trợ giá.

Sau nhiều lần thất bại trong việc tiếp cận WM Motor hay CEO Freeman Shen trên mạng xã hội, Cui đã buộc phải mua một chiếc xe xăng giá rẻ để đi lại, đồng thời nuôi hy vọng vào sự phục hồi của công ty.

“Tôi đặt hàng ngay trước khi nhìn thấy chiếc xe thực tế và chế độ bảo hành trọn đời cho bộ pin là một điểm cộng rất lớn đối với tôi. Ai có thể nghĩ một ngày nào đó công ty sẽ đứng trên bờ vực sụp đổ”, Cui cho biết.

WM là một trong những ví dụ điển hình của sự thay đổi trên thị trường ô tô điện Trung Quốc. Công ty này từng được đánh giá rất cao và nhận 2 trên 5 khoản đầu tư mạo hiểm lớn nhất trên thị trường ô tô năng lượng sạch Trung Quốc vào năm 2018. Rất khó để dự đoán việc hợp nhất các công ty kể trên sẽ mang lại kết quả gì.

Doanh số xe sử dụng năng lượng mới tại Trung Quốc đã tăng lên 580.000 chiếc vào tháng 5, nhưng chỉ chiếm 1/3 tổng số xe du lịch được giao, theo dữ liệu từ Hiệp hội Các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc.

Nhà phân tích Siebert của JSC Automotive kỳ vọng sự tập trung vào an toàn, hiệu suất, độ bền sẽ mang lại lợi thế cho các nhà sản xuất ô tô lâu đời, vốn đang tỏ ra chậm chân trong lĩnh vực xe điện, thay vì các tính năng hào nhoáng của các “tay chơi mới nổi” như tính năng lái tự động, màn hình lớn, thậm chí là cả hệ thống karaoke bên trong xe.

“5 năm tới sẽ mang tính quyết định”, ông nói.