Con tàu kinh tế thế giới sẽ đi về đâu với một tài xế "ưa lạng lách" như Tổng thống Trump?

Nhìn vào những dòng tít chạy trên các trang báo trong những ngày qua, thật khó để tin rằng nền kinh tế toàn cầu đang có thể trạng tốt. Tổng thống Mỹ Donald Trump tiếp tục "đổ thêm dầu" vào cuộc chiến thương mại với các đối tác trên toàn cầu, khiến các thị trường tài chính chao đảo và khơi mào các động thái trả đũa. Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) thì đang trên lộ trình tăng lãi suất, hành động thường kết thúc bằng một cuộc suy thoái ở nước Mỹ. Tín dụng chặt chẽ hơn và một "đồng bạc xanh" trên đà khởi sắc đang gây sức ép lên các thị trường mới nổi, mà nhiều cái tên trong số này, điển hình như Argentina, đang cực kỳ căng thẳng.

Tuy vậy, kinh tế thế giới vẫn đang phát triển. Tăng trưởng đã giảm tốc đôi chút kể từ năm 2017, nhưng vẫn cao hơn tốc độ "lờ đờ" 5 năm trước đó. Nước Mỹ thậm chí còn có thể tăng tốc, nhờ chính sách cắt giảm thuế và tăng chi tiêu của Tổng thống Trump. Giá dầu tăng, đáng lẽ là yếu tố có thể kìm hãm tăng trưởng như trong các chu kỳ kinh tế trước đây, giờ lại đang thúc đẩy đầu tư vào hoạt động sản xuất dầu đá phiến của Mỹ. Nhiều dự đoán cho rằng tăng trưởng của nền kinh tế lớn nhất thế giới có thể vượt 4% trong quý II năm nay.

Tuy nhiên, sự phấn khích này cũng đang tiềm ẩn nhiều rủi ro. Thứ nhất, nó là cái ô tạm thời che chắn cho sự liều lĩnh của vị tổng thống xuất thân từ doanh nhân này. Thứ hai, nếu nước Mỹ tăng tốc, trong khi phần còn lại của thế giới giảm tốc, thì sự chênh lệch ngày càng nới rộng ra giữa các mức lãi suất của các nước sẽ khiến đồng USD còn tăng mạnh hơn nữa. Điều này sẽ làm trầm trọng hơn những vấn đề mà các thị trường mới nổi đang đối mặt, và tiếp tục "chọc giận" Tổng thống Trump vì mục tiêu cân bằng hoạt động thương mại với các nước sẽ trở nên xa vời hơn.

Chiến tranh thương mại là mối đe dọa lớn nhất đối với tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Mới đây Washington ngày 15/6 đã xác nhận rằng mức thuế 25% đối với lượng hàng hóa nhập khẩu của Trung Quốc trị giá 50 tỷ USD sẽ sớm được áp dụng. Ba ngày sau đó, sau khi Trung Quốc đe dọa trả đũa, ông chủ Nhà Trắng đã mở rộng phạm vi các sản phẩm của Trung Quốc có nguy cơ bị áp thuế, với giá trị tăng thêm đến 400 tỷ USD. 

Nếu Tổng thống Trump "nói là làm", thì 90% trong số gần 500 tỷ USD hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc mỗi năm sẽ đối mặt với các mức thuế của Mỹ. Trong khi đó, từ ngày 22/6, Liên minh châu Âu (EU) đã áp thuế với hàng hóa từ Mỹ trị giá 2,8 tỷ euro (3,2 tỷ USD) nhằm trả đũa thuế nhôm thép của Washington. Chẳng trách các thị trường cứ như "ngồi trên đống lửa" suốt những ngày qua.

Ấy vậy mà vị tổng thống Mỹ lại tỏ ra không e ngại việc gia tăng căng thẳng thương mại vì ông tin rằng ông đang nắm trong tay phần thắng. Kim ngạch nhập khẩu từ Trung Quốc của Mỹ cao gấp bốn lần kim ngạch xuất khẩu sang thị trường này, từ đó hạn chế khả năng đánh thuế tương ứng của Trung Quốc. Nhà Trắng kỳ vọng rằng sự mất cân bằng này sẽ khiến Trung Quốc phải chấp nhận những yêu cầu của mình.

Thế nhưng Tổng thống Trump đã đánh giá quá cao lợi thế thương lượng của mình. Nếu Trung Quốc không còn có thể đánh thuế thêm hàng hóa của Mỹ, thì Bắc Kinh vẫn có thể nâng các mức thuế hiện tại lên cao hơn, hoặc có thể "quấy nhiễu" các doanh nghiệp Mỹ đang làm ăn kinh doanh ở nước này. 

Quan trọng hơn là chủ nghĩa trọng thương mà vị tổng thống này tôn sùng có thể khiến ông làm tổn thương nền kinh tế Mỹ. Ông cho rằng thà không mua bán gì hết còn hơn là bị thâm hụt thương mại. Ý nghĩ không mấy sáng suốt này cũng "soi đường dẫn lối" cho những chiến thuật của ông đối với Canada, Mexico và EU. Tổng thống Trump có thể rút Mỹ khỏi Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA) và đánh thuế nhập khẩu đối với mặt hàng ô tô của EU.

Vấn đề không phải là Mỹ phụ thuộc vào thương mại. Trên thực tế, nước Mỹ là một khu vực thương mại tự do đủ lớn để những thiệt hại cuối cùng đối với GDP của nước này chỉ bị giới hạn ở một vài điểm phần trăm. Những thiệt hại do chính nước Mỹ gây ra cho mình này sẽ không ảnh hưởng đáng kể đến các hộ gia đình Mỹ trung bình có đến hàng ngàn USD. Những tổn thương mà nước Mỹ gánh chịu có thể tồi tệ, nhưng tuyệt nhiên không hề chí mạng.

Vấn đề quan trọng hơn là quá trình chuyển đổi để độc lập hơn về mặt kinh tế sẽ bị gián đoạn nghiêm trọng. "Sứ mệnh" của kinh tế Mỹ là thiết kế iPhones, chứ không phải là lắp ráp các thành phần của chúng, cũng như các bộ phận bên trong của những chiếc ô tô và máy bay mà Mỹ sản xuất phải vượt qua biên giới nhiều quốc gia trước khi thành phẩm cuối cùng được hoàn tất. Nếu phải đối mặt với các mức thuế, thì các công ty Mỹ phải chuyển hướng lao động và vốn để thay thế cho hàng nhập khẩu.

Có ước tính cho rằng một cuộc chiến thương mại sẽ "cướp" đi của nước Mỹ 550.000 việc làm. Và với sự khó đoán định của Tổng thống Trump thì con số này có thể sẽ không dừng lại ở đó. Liệu có công ty nào dám đầu tư vào một chuỗi cung ứng mới khi không biết được thuế sẽ tăng hay giảm?

Thật khó để xoay chuyển tình thế mà không kèm theo một đợt suy thoái kinh tế toàn cầu. Các mức thuế sẽ tạm thời đẩy lạm phát đi lên, khiến các ngân hàng trung ương khó khăn hơn trong việc làm giảm tác động đối với nền kinh tế.

Vì vậy, đừng lơi là cảnh giác. Nguy cơ nổ ra một cuộc chiến thương mại có thể bị đẩy lùi vì lợi ích của kinh tế toàn cầu. Nhưng nước Mỹ là "động cơ" để kinh tế thế giới tăng trưởng. Và với Tổng thống Trump thì một gã tài xế "ưa lạng lách" đang ngồi sau tay lái.