Cuộc tranh luận về "đại lạm phát" trở nên sôi sục, đây là lý lẽ của những người trong cuộc

Một bên cho rằng cuộc chiến không tiếc tiền chống lại Covid-19 đã khiến các nền kinh tế phát triển phải đối mặt với nguy cơ tăng giá ở quy mô mà họ chưa từng thấy trong nhiều thập kỷ. Phía còn lại nó rằng virus đang làm các lý thuyết, vốn tồn tại suốt hàng chục năm qua trở nên không còn chính xác trong những điều kiện mới do Covid-19 gây ra.

Cuộc tranh luận về nguy cơ lạm phát liên quan đến mọi lĩnh vực chính sách, từ cạnh tranh thương mại đến trợ cấp thất nghiệp và mọi người đều quan tâm đến kết quả.

Theo Bank of America, các chính phủ và ngân hàng trung ương có thể phải đối mặt với áp lực cắt giảm các nỗ lực cứu trợ đại dịch, vốn đã lên tới khoảng 20.000 tỷ USD, nếu chúng kích hoạt việc tăng giá đột ngột. Người lao động và người tiêu dùng sẽ thấy tác động với lương và hóa đơn hộ gia đình. Hơn 40.000 tỷ USD tiền tiết kiệm hưu trí có nguy cơ bị xói mòn nếu lạm phát quay trở lại.

Tỷ lệ lạm phát trong các nền kinh tế của OECD.

Bên trong nghiệp vụ kinh tế, có một số thứ khác đang bị đe dọa. Charles Goodhart, học giả 83 tuổi tại trường Kinh tế London, người đã chứng kiến sự thăng hoa rồi sụp đổ của một vài quan điểm chính thống, gần đây nói rằng những gì xảy ra với lạm phát sau đại dịch "sẽ ảnh hưởng đến lý thuyết và giảng dạy kinh tế vĩ mô có lẽ là mãi mãi".

Hiện tại, không gì có thể quyết định. Một số quốc gia báo cáo giá cả giảm ngay từ đầu cuộc khủng hoảng và gần đây lại tăng vọt. Trên thị trường trái phiếu và giữa người tiêu dùng, các thước đo về kỳ vọng lạm phát đã tăng cao. Tuy nhiên, dữ liệu cuối cùng để trả lời cho câu hỏi này có thể mất nhiều năm để tập hợp.

Đây là lập luận của các phe về nguy cơ lạm phát sau khủng hoảng Covid-19.

Nhà kinh tế thị trường tự do Milton Friedman có một lập luận nổi tiếng trên khắp thế giới: Lạm phát luôn là một hiện tượng tiền tệ. Quan điểm này vẫn được biết tới rộng rãi. Những người tin vào nó chỉ ra rằng làn sóng bơm tiền của các chính phủ trong đại dịch, sớm hay muộn, cũng quét qua nền kinh tế và đẩy giá lên.

Ở một số nước, tiền đang được in với tốc độ nhanh chưa từng được ghi nhận trước đây. Hơn nữa, không giống như một thập kỷ trước, dòng tiền đang vượt ra ngoài bảng cân đối kế toán của các ngân hàng. Tuy nhiên, có những dấu hiệu cho thấy tiền mặt đang đi vào túi của người tiêu dùng và các công ty.

Nguồn cung tiền của Mỹ tăng vọt trong quý 2/2020.

Goodhart và Manoj Pradhan của Talking Heads Macro đã viết trong một phần tái bút cho cuốn sách "The Great Demographic Reversal" xuất bản năm nay: "Các biện pháp chính sách hiện nay là bơm tiền mặt, cho phép nó được sử dụng một cách đa dạng và rộng khắp". Kết quả không thể tránh khỏi là khi các biện pháp giãn cách xã hội được giảm bớt và kinh tế phục hồi sau đó chính là "lạm phát gia tăng".

Theo nhóm này nhận định, việc sử dụng tiền, chứ không phải việc in tiền, mới là cái ảnh hưởng tới giá cả. Đó là một lời giải thích cho việc lạm phát giảm nhẹ kể từ năm 2008, ngay cả khi các ngân hàng trung ương đẩy mạnh các hoạt động in tiền. Và mọi việc vẫn đang tiếp diễn.

Ở Mỹ, "vận tốc" của tiền – cách mô tả tần suất mà nó đổi chủ khi mọi người sử dụng nó để trả phí hàng hóa, dịch vụ, đã rớt thảm trong cuộc khủng hoảng tài chính 2008. Nó chưa bao giờ thực sự phục hồi và tiếp tục rơi xuống mức thấp chưa từng có ở thời điểm hiện tại.

Tuy nhiên, cũng trong quý 2, tiền dường như không được lưu hành tương xứng với cách nó được bơm vào nền kinh tế.

Derek Tang, nhà kinh tế học tại LH Meyer/Monetary Policy Analytics có trụ sở ở London, chi biết: "Mối liên hệ giữa cung tiền và lạm phát vẫn còn rất mơ hồ. Chúng ta có rất nhiều nguồn cung tiền nhưng điều đó không nhất thiết sẽ dẫn đến lạm phát".

Chi tiêu có thể tăng trở lại nhanh hơn so với sau năm 2008 và khiến giá cả tăng cao hơn bởi phản ứng chính sách tích cực hơn đã tạo ra những tác động mạnh cho tài chính hộ gia đình.

Được hỗ trợ bởi các ngân hàng trung ương, thị trường chứng khoán chỉ mất nhiều tháng, thay vì nhiều năm, để phục hồi. Giá nhà thì không chịu ảnh hưởng nhiều. Chính phủ đã hỗ trợ đáng kể cho những lao động bị sa thải hoặc mất việc làm. Kích thích tài khóa, giống như một loại tiền tệ, đang đi thẳng vào tài khoản ngân hàng của mọi người, nơi nó gần như chắc chắn sẽ được dùng.

Chính phủ Mỹ đang mạnh tay hỗ trợ các hộ gia đình, điều có thể khiến nhu cầu gia tăng.

Stephen Jen, người điều hành quỹ đầu cơ và công ty tư vấn Eurizon SLJ Capital, cho rằng, tất cả những điều này mở ra cánh cửa cho cái được gọi là "lạm phát do cầu kéo" (demand-pull inflation). "Tại sao nhu cầu cuối cùng không bùng nổ khi nỗi lo sợ về Covid-19 được cải thiện? Thực tế, các công ty mà có thể tăng giá sản phẩm chắc chắn sẽ làm điều đó", Jen nhận định.

Thu nhập vốn chỉ có thể được giữ vững qua suy thoái nhờ sự can thiệp của chính phủ nhưng không phải tất cả số tiền đó đều sẽ được chi tiêu. Tỷ lệ tiết kiệm đã tăng vọt.

Để chắc chắn, điều này có được một phần nhờ các biện pháp giãn cách xã hội, khiến các nhà hàng và quán bar phải đóng cửa. Đi lại bằng đường hàng không đang bị xa lánh. Nhưng ngay cả khi nền kinh tế mở cửa trở lại và người tiêu dùng có nhiều lựa chọn hơn, những lo lắng về sức khỏe và công việc có thể khiến họ phải thận trọng.

Tuy nhiên, phe chống lạm phát cho rằng các hộ gia đình đang "biết sợ" và tiết kiệm nhiều hơn.

John Ryding, cố vấn kinh tế trưởng tại Brean Capital, cho biết: "Rõ ràng chúng ta sẽ không trở lại bình thường trong tương lai gần cho tới khi mọi người tiêu số tiền mà FED và chính phủ trợ cấp cho họ".

Một lý do khiến nhiều nhà phân tích nghiêng về phía lạm phát cao hơn đơn giản vì các ngân hàng trung ương, những cơ quan đóng vai trò ổn định giá cả trong thời kỳ lạm phát thấp, đang sẵn sàng để tăng nó hơn bao giờ hết.

Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) dự kiến công khai quan điểm đó bằng cách công bố chiến lược mới yêu cầu nó phải lỏng tay hơn khi giá cả tăng vọt và kiềm chế tăng lãi suất phủ đầu. Bruno Braizinha của Bank of America cho biết trọng tâm của FED là các khía cạnh không ổn định của cú sốc hiện tại. Ngay cả trước khi có bất cứ thay đổi chính thức nào trong lập trường chính sách, FED đã "cam kết giữ lãi suất thấp trong tương lai gần".

Lãi suất đang ở mức thấp và không có khả năng tăng đột ngột trong tương lai gần.

Ngân hàng Trung ương châu Âu đã bắt tay vào một cuộc đánh giá tương tự. Các chính sách tiền tệ thích ứng đã được thử nghiệm trước đây trong chiến dịch nhằm kích thích lạm phát, đều đã giảm xuống. Theo các nhà kinh tế của Morgan Stanley, điều mới mẻ là các ngân hàng trung ương hiện đang cam kết bù đắp một phần lạm phát đã mất trong suốt đợt suy thoái.

Các nhà hoạch định chính sách đã làm việc với một quy tắc ngón tay cái (sử dụng kinh nghiệm), giả định một số loại đánh đổi giữa lạm phát và thất nghiệp, được biết tới với thuật ngữ Đường cong Phillips.

Ý tưởng là giá cả sẽ chỉ phải đối mặt với áp lực tăng liên tục trong khi nền kinh tế đang sử dụng tất cả các nguồn lực, bao gồm cả lao động. Tuy nhiên, sự nghi ngờ đang nổi lên về sức mạnh của liên kết này và nó đang làm giảm lo ngại về lạm phát. Thực tế, việc làm ở khắp nơi đều sụt giảm, ít có triển vọng phục hồi trở lại mức trước đại dịch.

Giờ làm việc bị mất trong quý 1 (màu xanh) và quý 2 (màu đỏ) do Covid-19 trong năm 2020.

Đã có bằng chứng cho thấy sự gián đoạn chuỗi cung ứng đang đẩy giá lên. Ví dụ như ở Trung Quốc, lạm phát lương thực đã tăng nhanh trong vài tháng qua và việc vắt kiệt nhập khẩu diễn ra bởi đại dịch chính là lý do.

Rủi ro về lâu dài là virus sẽ làm leo thang căng thẳng giống cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung. Các chính phủ có thể trở nên miễn cưỡng hơn khi phụ thuộc vào các quốc gia khác với các mặt hàng chiến lược, chẳng hạn như khẩu trang và thuốc men hay chip máy tính. Họ có thể gây áp lực buộc các doanh nghiệp phải đưa sản xuất trở về trong nước ngay cả khi nó có chi phí đắt đỏ hơn.

Chuỗi cung ứng đang mong manh hơn vì Covid-19 và tỷ lệ các công ty lên kế hoạch rời Trung Quốc khá cao.

Các nhà kinh tế của Morgan Stanley viết: "Thương mại, công nghệ và những người khổng lồ" – hàng nhập khẩu giá rẻ, tiến bộ công nghệ và các tập đoàn khổng lồ với sức mạnh thị trường kìm hãm tiền lương –  là "động lực thúc đẩy xu hướng giảm phát trong 30 năm qua". Nhưng bộ 3 tương tự cũng bị đổ lỗi cho việc gia tăng bất bình đẳng và đối mặt với sự giám sát chính trị ngày càng tăng, điều "có thể tạ ra sự thay đổi cơ bản trong động lực lạm phát".

Cuộc chiến chống Covid-19 thường được so sánh với một cuộc chiến tranh thực sử, loại thảm họa mà thường xuyên gây ra lạm phát trong lịch sử.

Nhưng có một sự khác biệt quan trọng. Xung đột quân sự làm suy yếu nguồn cung của nền kinh tế, chẳng hạn như các nhà máy và tuyến đường sắt, dẫn đến tắc nghẽn và thiếu hụt làm giá cả tăng cao. Virus corona để lại những cơ sở hạ tầng đó nguyên vẹn ngay cả khi chúng không được sử dụng lúc này.

Các nhà máy trên khắp thế giới đều rơi vào tình trạng không hoạt động.

Alicia Garcia Herrero, nhà kinh tế trưởng khu vực Châu Á Thái Bình Dương của Natixis SA, cho biết trong một trận đại dịch, nhu cầu mới là tác nhân chính.

"Vốn không bị phá hủy hay cạn kiệt, vì vậy, sẽ dễ dàng hơn để khôi phục công suất, thậm chí vượt cả nhu cầu", Herrero nói. Chính sự khác biệt này khiến bà ở phe phản đối lạm phát.