Cựu cố vấn Kinh tế Nhà Trắng: Cả thế giới sẽ phải hứng chịu hậu quả cực kỳ nghiêm trọng từ cuộc chiến tranh lạnh giữa Mỹ và Trung Quốc

*Bài viết thể hiện quan điểm của Nouriel Roubini, giáo sư Trường Kinh doanh Stern thuộc Đại học NYU và CEO của Roubini Macro Associates. Ông từng là Kinh tế gia Cao cấp về Các vấn đề Quốc tế trong Hội đồng Cố vấn Kinh tế của Nhà Trắng dưới thời Tổng thống Bill Clinton. Ông từng làm việc cho IMF, Fed và WB.

Vài năm trước, với vai trò là thành viên của phái đoàn phương Tây tới Trung Quốc, tôi đã gặp Chủ tịch Tập Cận Bình tại Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc Kinh. Khi trao đổi với chúng tôi, ông Tập đã lập luận rằng Trung Quốc sẽ trỗi dậy trong hoà bình và những quốc gia khác, cụ thể là Mỹ, không cần phải lo lắng về "bẫy Thucydides". Cụm từ này được đặt theo tên gọi của nhà sử học Hy Lạp đã viết về nỗi lo của Sparta đối với sự trỗi dậy của Đế quốc Athens - gây ra một cuộc chiến không thể tránh khỏi vào năm 431 - 404 TCN.

Trong cuốn sách được xuất bản năm 2017, "Destined for War: Can America and China Escape Thucydides’s Trap?" (Tạm dịch: Cuộc chiến định mệnh: Liệu Mỹ và Trung Quốc có thoát được bẫy Thucydides?), Graham Allison đã xem xét lại 16 cuộc cạnh tranh trước đó giữa một cường quốc mới nổi và một cường quốc bá chủ thế giới. Ông nhận thấy rằng 12 trường hợp trong đó đều dẫn đến chiến tranh. Vậy không còn nghi ngờ gì, ông Tập muốn chúng tôi tập trung vào 4 trường hợp còn lại.

Dù đều nhận thức rõ về bẫy Thucydides và thừa nhận rằng lịch sử không quyết định tương lai, thì cả Mỹ và Trung Quốc dường như đang rơi vào tình thế tương tự. Dù cuộc chiến tranh "nóng" giữa 2 quốc gia dường như vẫn còn rất xa vời, nhưng một cuộc chiến tranh lạnh thì đang ở gần hơn bao giờ hết.

Mỹ đổ lỗi cho Trung Quốc là nguyên nhân của những căng thẳng hiện tại. Kể từ khi gia nhập WTO vào năm 2001, Trung Quốc đã gặt hái được những lợi ích của hệ thống thương mại và đầu tư toàn cầu, trong khi không đáp ứng các nghĩa vụ của mình và tự do thực hiện những quy tắc của riêng mình. Theo Mỹ, một cách không công bằng, Trung Quốc đã đạt được lợi thế thông qua những hành vi trộm cắp, chuyển giao công nghệ bắt buộc, trợ cấp các công ty trong nước và sử dụng những công cụ khác của chủ nghĩa tư bản nhà nước. Đồng thời, chính phủ nước này còn ngày càng gắt gao trong việc kiểm soát công dân.

Về phần mình, Trung Quốc nghi ngờ rằng mục tiêu thực sự của Mỹ là ngăn cản sự phát triển hoặc bành trướng sức mạnh và tầm ảnh hưởng hợp pháp ra nước ngoài của họ. Theo quan điểm của Trung Quốc, việc nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới tìm cách tăng cường sự hiện diện của mình trên trường thế giới là hợp lý. Các nhà lãnh đạo cũng lập luận rằng chính phủ của họ đã cải thiện điều kiện vật chất của 1,4 tỷ người Trung Quốc - thành tựu lớn hơn rất nhiều so với những hệ thống chính trị bế tắc của phương Tây có thể làm được.

Bất kể lập luận của bên nào mạnh mẽ hơn, thì sự leo thang của những căng thẳng kinh tế, thương mại, công nghệ và địa chính trị là điều không thể tránh khỏi. Những gì khơi mào cho cuộc chiến thương mại giờ đây có nguy cơ đẩy cả 2 nước đến tình trạng thù địch lẫn nhau vĩnh viễn. Điều này được phản ánh trong Chiến lược An ninh Quốc gia của chính quyền ông Trump - với quan điểm cho rằng Trung Quốc là "đối thủ cạnh tranh" chiến lược nên được đưa vào tất cả các mặt trận.

Theo đó, Mỹ đang hạn chế mạnh mẽ đầu tư FDI vào Trung Quốc ở những lĩnh vực nhạy cảm và thực hiện những động thái khác nhằm đảm bảo sự thống trị của phương Tây trong những ngành chiến lược như AI và 5G. Mỹ đang thuyết phục các đối tác và đồng minh không tham gia Sáng kiến Vành đai và Con đường. Ngoài ra, quốc gia này cũng tăng cường hoạt động tuần tra của Hải quan Mỹ trên biển Đông và biển Hoa Đông.

Hậu quả của cuộc chiến tranh lạnh Mỹ - Trung thậm chí còn nghiêm trọng hơn so với Chiến tranh Lạnh giữa Mỹ và Liên Xô trước đây. Trong khi, Liên Xô là một quốc gia đang dần suy tàn với mô hình kinh tế thất bại, thì Trung Quốc giờ đây sẽ sớm trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới và sẽ tiếp tục phát triển mạnh hơn nữa. Ngoài ra, Mỹ và Liên Xô có rất ít hoạt động thương mại, ngược lại Trung Quốc hội nhập hoàn toàn với hệ thống thương mại và đầu tư toàn cầu, đặc biệt là với Mỹ.

Do đó, một cuộc chiến tranh lạnh toàn diện sẽ là nguyên nhân của giai đoạn đảo ngược của toàn cầu hoá mới, hoặc ít nhất là tình trạng chia rẽ toàn cầu thành 2 khối kinh tế không tương thích với nhau. Trong cả 2 trường hợp trên, thương mại hàng hoá, dịch vụ, vốn, lao động, công nghệ và dữ liệu sẽ bị hạn chế cực kỳ nghiêm ngặt, còn kỹ thuật số sẽ trở thành một "mạng internet bị chia cắt" - nơi phương Tây và Trung Quốc không kết nối với nhau.

Hiện tại, khi Mỹ đã áp lệnh trừng phạt với ZTE và Huawei, Trung Quốc sẽ phải rất chật vật để đảm bảo rằng những "gã khổng lồ" công nghệ của họ có thể tìm được nguồn cung đầu vào ngay ở thị trường trong nước, hoặc ít nhất là từ một đối tác thương mại thân thiện mà không phụ thuộc vào Mỹ.

Trong trường hợp thế giới bị chia rẽ như vậy, cả Mỹ và Trung Quốc đều mong muốn tất cả các quốc gia sẽ chọn một bên, trong khi hầu hết các chính phủ sẽ nỗ lực hết sức để suy trì mối quan hệ kinh tế tốt đẹp với cả hai. Rốt cuộc, nhiều đồng minh của Mỹ hiện tại đều có nhiều hoạt động kinh doanh (về thương mại và đầu tư) với Trung Quốc hơn là với Mỹ. Tuy nhiên, trong viễn cảnh tương lai khi Mỹ và Trung Quốc nắm giữ quyền kiểm soát của riêng mình về các công nghệ quan trọng như AI và 5G, thì lập trường đứng giữa dường như lại không phù hợp. Tất cả các quốc gia sẽ phải lựa chọn và thế giới có thể sẽ chứng kiến một quá trình lâu dài của tình trạng đảo ngược toàn cầu hoá.

Dù kịch bản nào xảy ra, mối quan hệ Mỹ - Trung sẽ là vấn đề địa chính trị quan trọng của thế kỷ này. Sự cạnh tranh ở một mức độ nào đó là điều không thể tránh khỏi. Tuy nhiên, lý tưởng nhất là cả 2 bên sẽ kìm chế sự đối đầu đó theo cách mang tính xây dựng, cho phép hợp tác trong một số vấn đề và cạnh tranh lành mạnh trên những lĩnh vực khác. Trên thực tế, Mỹ và Trung Quốc sẽ tạo ra một trật tự quốc tế mới, dựa trên sự thừa nhận rằng cường quốc mới nổi chắc chắn sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành những quy tắc và thể chế toàn cầu.

Nếu mối quan hệ này thất bại, với việc Mỹ cố gắng phá vỡ và ngăn chặn sự phát triển của Trung Quốc, và Trung Quốc hung hăng tăng cường sức ảnh hưởng của mình ở châu Á và trên thế giới - thì một cuộc chiến tranh lạnh toàn diện sẽ xảy ra. Hơn nữa, khả năng về một cuộc chiến tranh nóng cũng không thể loại trừ. Cuối cùng, trong thế kỷ 21, bẫy Thucydides sẽ "nuốt chửng" không chỉ Mỹ và Trung Quốc, mà là cả thế giới.