DANA là gì mà khiến hơn 200 người thiệt mạng tại Tây Ban Nha?

DANA: Hiện tượng thời tiết kỳ lạ gây lũ lụt chết người

Hiện tượng thời tiết kỳ lạ mang tên DANA đã gây ra trận lũ quét thảm khốc ở Valencia (Tây Ban Nha) trong tuần này. Hơn 200 người đã thiệt mạng và hàng chục người vẫn đang mất tích trong thảm họa thiên nhiên được các nhà khí tượng học gọi là một trong những thảm họa tồi tệ nhất trong lịch sử gần đây.

Mưa lớn đã gây ngập lụt các thị trấn trên khắp khu vực Valencia (Tây Ban Nha). Vào thứ Ba (ngày 29 tháng 10), một số khu vực đã hứng chịu lượng mưa tương đương cả năm chỉ trong vài giờ. Điều này đã gây ra những trận lũ lớn tàn phá toàn bộ thị trấn và khiến hàng nghìn người bị mắc kẹt. Lượng mưa ở một số khu vực lên tới 500 lít/m2.

Nguyên nhân của hiện tượng thời tiết thảm khốc này là một hiện tượng hình thành ở Địa Trung Hải được gọi là Depresión Aislada en Niveles Altos (DANA). Đây là một cụm từ tiếng Tây Ban Nha có nghĩa là vùng áp thấp cô lập ở tầng cao. Theo Cơ quan Khí tượng Nhà nước Tây Ban Nha (Aemet), đây là DANA nghiêm trọng nhất được ghi nhận trong thế kỷ 21, có thể so sánh với "Pantanada de Tous" thảm khốc năm 1982.

DANA là phiên bản mạnh hơn của cái được gọi là "giọt lạnh". Hiện tượng này xảy ra khi một khối không khí ấm va chạm với một khối không khí lạnh đứng yên ở độ cao khoảng 9.000 mét. Ở tầng trên của khí quyển, có một dòng gió rất mạnh bao quanh Trái đất giống như một vành đai. Đôi khi, dòng điện này bắt đầu dao động, trông giống như một con rắn hơn là một vành đai. Khi điều này xảy ra, dao động có thể bị "mắc kẹt", cho phép khối không khí lạnh giữ nguyên vị trí. Trong trường hợp này, nó đã xảy ra ở phía đông nam Tây Ban Nha.

Một DANA xảy ra khi không khí lạnh này gặp không khí rất ấm gần bề mặt, đặc biệt là phía trên vùng nước ấm của Địa Trung Hải. Sự kết hợp này tạo ra sự chênh lệch nhiệt độ đáng kể giữa các tầng khác nhau của khí quyển. Điều này khiến không khí ấm dễ dàng bốc lên và bão hòa hơi nước. Nếu sự tương phản nhiệt độ này kết hợp với độ ẩm và năng lượng từ Địa Trung Hải, vốn rất ấm áp sau những tháng mùa hè, kết quả là những cơn bão lớn và mưa xối xả.

"Gió có thể không dữ dội như bão, nhưng về lượng mưa và cường độ, chúng thậm chí có thể vượt qua bão", Giám đốc Phòng thí nghiệm Khí hậu học tại Đại học Alicante, ông Jorge Olcina, nói với Live Science. "Những sự kiện này có thể gây ra thiệt hại vật chất và thiệt hại về người đáng kể như những cơn bão trung bình".

Nhà địa chất học Iago Pérez (Đại học Oxford) đã mô tả DANA là một trong những hiện tượng khí tượng nguy hiểm nhất ở Tây Ban Nha. Ông lưu ý rằng "chúng giải phóng một lượng nước khổng lồ trong một thời gian rất ngắn". Các nhà nghiên cứu cho biết DANA chỉ hình thành trên Tây Ban Nha, nhưng các kiểu thời tiết tương tự, được gọi là xoáy thuận ngoại nhiệt đới, hình thành ở Đại Tây Dương ngoài khơi Uruguay và Argentina.

Vào ngày 29 tháng 10, DANA đã lơ lửng trên cùng một khu vực trong hơn 12 giờ. Điều này khiến nó trở thành ngày dữ dội nhất của hiện tượng thời tiết – dự kiến sẽ tiếp tục với cường độ thấp hơn cho đến Chủ nhật (ngày 3 tháng 11). Nhà khí tượng học Mar Gómez nói với Live Science rằng DANA sử dụng nước ấm làm "nhiên liệu". DANA gặp nhiệt độ nước khoảng 22 độ C ngoài khơi Valencia, trong khi nhiệt độ thông thường cho thời điểm này trong năm là khoảng 21 độ C. Sự khác biệt đó có vẻ nhỏ, nhưng nó đủ để cung cấp thêm năng lượng cho hệ thống bão. Điều này có thể "gây ra một loạt mưa trong một khoảng thời gian rất ngắn", ông Olcina nói. "Những cơn mưa này có thể được đặc trưng là gió mùa".

Tác động của biến đổi khí hậu

Bà Gómez và ông Olcina đồng ý rằng mức độ nghiêm trọng của DANA tuần này có liên quan trực tiếp đến biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, ông Pérez cho rằng việc gán hiện tượng này cho sự nóng lên toàn cầu cần được phân tích sâu hơn.

Biển Địa Trung Hải là một trong những lưu vực biển nóng lên nhiều nhất trong những thập kỷ gần đây. Nó hoạt động như một "vành đai truyền tải độ ẩm và năng lượng", ông Olcina nói. Kể từ những năm 1980, nhiệt độ trung bình của Địa Trung Hải đã tăng 1,5 độ C – gần gấp đôi mức tăng nhiệt độ không khí trong khu vực cùng kỳ. "Kể từ năm 2020, mùa hè trên Bán đảo Iberia đã chứng kiến nhiệt độ kỷ lục và năm nay, nhiệt độ bề mặt biển đã vượt quá 29 độ C", ông Olcina cho biết.

Sự nóng lên này đã làm thay đổi thời điểm của DANA, vì Địa Trung Hải hiện bắt đầu nóng lên vào tháng 5 và giữ được hơi ấm đó cho đến tháng 11. So sánh, trong những năm 1980 và 1990, hiện tượng này thường xảy ra vào tháng 9 và tháng 10. Hiện tại, ước tính số lượng DANA hình thành mỗi năm tăng từ 15% đến 20% so với 6 thập kỷ trước.

Đối với các nhà nghiên cứu, sự kiện này mang đến những bài học quan trọng, bắt đầu bằng việc cần cải thiện các giao thức truyền thông cảnh báo sớm. "Khi có người chết, điều đó có nghĩa là có điều gì đó đã sai", bà Gómez nói. "Việc truyền thông và dự đoán các sự kiện này phải được tăng cường".

Biến đổi khí hậu có thể sẽ thúc đẩy các hiện tượng mưa lớn và đặc biệt xảy ra thường xuyên hơn. Điều này nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết phải điều chỉnh các hệ thống phòng ngừa và bảo vệ và tái cấu trúc các khu vực dễ bị tổn thương để giảm rủi ro liên quan đến khí hậu ngày càng khắc nghiệt, ông Olcina nói.

Nguồn: Live Science