Đằng sau cú hích 200 tỷ từ xuất khẩu là gì?

Theo Bộ Công thương, trong 2 năm vừa qua, Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả tốt về quan hệ thương mại với các nước.

Kim ngạch xuất khẩu 2 năm 2016 - 2017 giữ được đà tăng trưởng mạnh mẽ, đạt mức trung bình 15%/ năm. Riêng năm 2017, kim ngạch xuất khẩu lần đầu vượt ngưỡng 200 tỷ USD, ước đạt 213,8 tỷ USD, tăng 21,1% so với năm 2016, mức tăng cao nhất kể từ năm 2011.

"Thị trường xuất khẩu và cơ cấu hàng hóa xuất khẩu tiếp tục có chuyển biến tích cực", Bộ Công thương nhấn mạnh.

Cụ thể, thị trường xuất khẩu tiếp tục được duy trì và mở rộng. Có 29 thị trường xuất khẩu đạt kim ngạch trên 1 tỷ USD và 4 thị trường đạt kim ngạch trên 10 tỷ USD. Xuất khẩu sang các thị trường mà Việt Nam đã ký FTA đều ghi nhận mức tăng trưởng khá cao như Hàn Quốc tăng 31,1% (cao hơn mức 28,4% năm 2016), Chile là 26,3% (cao hơn mức 23% năm 2016), Nga là 35,7% (so với 25,7% năm 2016), Nhật Bản là 14,2% (so với 3,9% năm 2016).

Đặc biệt, xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc tăng trưởng tới 60,6% trong năm 2017 sau khi đã tăng 28,4% trong năm 2016. Xuất khẩu sang ASEAN có sự chuyển biến tích cực, chuyển từ giảm 4,7% năm 2016 sang tăng trưởng 24,3% vào năm 2017. Cán cân thương mại với Trung Quốc và ASEAN, vì vậy, đã có sự cải thiện đáng kể.

Cơ cấu mặt hàng xuất khẩu tiếp tục dịch chuyển theo hướng tích cực. Cả nước đã có 25 nhóm hàng có kim ngạch xuất khẩu đạt trên 1 tỷ USD.

Trong đó, nhóm hàng công nghiệp chế biến, chế tạo đạt 173,5 tỷ USD, tăng 22,4% so với năm 2016, chiếm hơn 81% tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước và trở thành động lực chính cho tăng trưởng xuất khẩu.

Nhóm hàng nông sản, thủy sản đạt xấp xỉ 26 tỷ USD, tăng 16,9% so với năm 2016 (mức tăng này cao gấp đôi mức tăng của 2016), chiếm hơn 12% tổng kim ngạch xuất khẩu. Trong đó xuất khẩu rau quả đạt 3,5 tỷ USD, tăng 43,1%; xuất khẩu gạo đạt 2,6 tỷ USD, tăng 22,7%.

Đáng chú ý, trái cây của Việt Nam đã liên tục thâm nhập được vào các thị trường mới có yêu cầu cao về chất lượng (như vải và xoài vào Australia và EU; vải, nhãn, thanh long, chôm chôm vào Hoa Kỳ; xoài và thanh long ruột trắng vào Nhật Bản; thanh long và xoài vào Hàn Quốc và New Zealand).

Nhóm hàng nhiên liệu, khoáng sản tuy có tốc độ tăng trưởng khá cao (27%) nhưng giá trị xuất khẩu năm 2017 chỉ đạt 4,42 tỷ USD và chỉ còn chiếm khoảng 2% kim ngạch xuất khẩu.

Tổng kim ngạch nhập khẩu năm 2017 đạt 211,1 tỷ USD, tăng 20,8% so với năm 2016, trong đó, tới 89,3% là đầu vào cho sản xuất và xuất khẩu. Các mặt hàng không khuyến khích nhập khẩu chỉ chiếm khoảng 5,9% tổng kim ngạch và chỉ tăng 8,6% so với năm 2016, thấp hơn đáng kể so với tốc độ tăng nhập khẩu chung. Các thị trường nhập khẩu chủ yếu của Việt Nam tiếp tục là Trung Quốc (58,5 tỷ USD, tăng 16,9%), Hàn Quốc (46,8 tỷ USD, tăng 45,5%), ASEAN (28 tỷ USD, tăng 16,4%), EU (12 tỷ USD, tăng 7,7%) và Hoa Kỳ (9,1 tỷ USD, tăng 5%).

Mặc dù đạt được những thành tích hết sức to lớn nhưng hoạt động xuất nhập khẩu vẫn tồn tại một số hạn chế.

Thứ nhất, xuất khẩu vẫn dựa mạnh vào khối FDI (chiếm trên 70% kim ngạch xuất khẩu). Các doanh nghiệp trong nước dù đã có nhiều nỗ lực, nhất là trong việc đưa các mặt hàng nông sản, thủy sản của Việt Nam ra thế giới nhưng nhìn chung vẫn còn chiếm tỷ trọng nhỏ trong hoạt động xuất khẩu.

Thứ hai, nông sản, thủy sản đạt mức tăng trưởng khá, một số mặt hàng có mức tăng trưởng rất ấn tượng (như rau quả, gạo) nhưng nhìn chung mức tăng chưa bền vững và vẫn gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận những thị trường có yêu cầu cao về chất lượng và an toàn thực phẩm.

Thứ ba, sản xuất và xuất khẩu vẫn dựa khá mạnh vào nguyên, nhiên, phụ liệu nhập khẩu nên cán cân thương mại tuy đạt thặng dư (trong 6 năm kể từ 2012, trừ năm 2015 có thâm hụt, các năm còn lại đều thặng dư) nhưng mức thặng dư còn khiêm tốn và chưa thật bền vững. 

Thứ tư, do gần gũi về vị trí địa lý, lại có quan hệ FTA nên xuất nhập khẩu của Việt Nam, nhất là nhập khẩu, vẫn phụ thuộc rất mạnh vào khu vực Đông Á. Nhập siêu với một số nền kinh tế trong khu vực này (như Trung Quốc, Hàn Quốc, Thái Lan, Đài Loan) vẫn còn khá lớn.