Điều gì xảy ra nếu Bộ Tài chính không thu 4.700 tỷ đồng cổ tức của BIDV và VietinBank

Báo cáo của Trung tâm nghiên cứu ngân hàng BIDV chỉ ra “vai trò trọng yếu” của khối ngân hàng thương mại nhà nước (NHTMNN) đối với ngành và thực hiện các chính sách của Chính phủ.

Theo đó, đến cuối năm 2015, khối NHTMNN gồm 4 ngân hàng (Agribank, BIDV, Vietinbank, Vietcombank) chiếm 45% tổng tài sản, 50,2% tổng dư nợ tín dụng và 46,3% nguồn vốn huy động của toàn hệ thống.

BIDV cho rằng các NHTMNN đã tích cực tham gia vào tái cơ cấu ngành ngân hàng, tiên phong trong thực hiện các chủ trương của Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước (NHNN) như giảm lãi suất, và đóng vai trò chính trong phát triển các dự án, chương trình kinh tế lớn.

Báo cáo cho biết, năng lực tài chính của khối NHTMNN thể hiện qua hệ số an toàn vốn (CAR) bị suy giảm từ mức 10,8% năm 2011 xuống mức 9,4% hiện nay, tức gần chạm ngưỡng tối thiểu 9% theo quy định của NHNN, thấp hơn mức bình quân của ASEAN là 10,3%.

Tình trạng suy giảm CAR chủ yếu do 2 nguyên nhân:

Thứ nhất, khả năng sinh lời của các NHTMNN bị co hẹp, thể hiện ở tỷ lệ NIM giảm từ 2,5% năm 2011 còn 2,2% năm 2012 và tiếp tục giảm xuống mức 1,7-1,8% trong giai đoạn 2013-2015, do đi đầu trong triển khai các chương trình, chính sách tín dụng ưu đãi của Chính phủ.

Thứ hai, trong giai đoạn ngành ngân hàng Việt Nam triển khai nhiều biện pháp để áp dụng các chuẩn mực thông lệ quốc tế theo Basel trong tính toán CAR nên có tác động tiêu cực đến chỉ tiêu này.

Báo cáo chỉ ra rằng các NHTMNN đang gặp nhiều trở ngại khi thực hiện các giải pháp tăng vốn để đảm bảo năng lực tài chính.

Đơn cử như trong giai đoạn 2013-2014, theo yêu cầu của cơ quan quản lý nhà nước toàn bộ cổ tức của NHTMNN không được sử dụng để gia tăng năng lực tài chính của ngân hàng phải chuyển nộp về ngân sách nhà nước (NSNN).

Trong điều kiện các giải pháp tăng vốn khác chưa thực hiện được ngay thì việc tăng vốn từ nguồn lợi nhuận tạo ra của năm 2015 và 2016 là giải pháp thuận lợi nhất cho các ngân hàng. Tuy vậy, giải pháp này đang gặp vướng mắc khi Bộ Tài chính, qua Thông tư 61/2016/TT-BTC, yêu cầu phải chuyển toàn bộ cổ tức của cổ đông nhà nước về NSNN.

“Nếu xảy ra, có vẻ như vai trò cổ đông của nhà nước tại các NHTMNN đang chưa thực sự chuyên nghiệp và điều này có thể ảnh hưởng đến cổ đông hiện hữu khác cũng như việc thu hút cổ đông mới trong tương lai”, báo cáo viết.

Bên cạnh đó, Trung tâm Nghiên cứu BIDV còn chỉ ra các khó khăn trong việc tăng vốn thông qua các giải pháp khác như phát hành thêm cổ phần cho nhà đầu tư hiện hữu, thu hút thêm nhà đầu tư và lựa chọn nhà đầu tư chiến lược nước ngoài, hay bổ sung nguồn vốn từ NSNN.

Tiếp đó, báo cáo cảnh báo về những rủi ro đối với hệ thống ngân hàng và nền kinh tế khi tình trạng suy giảm năng lực tài chính các NHTMNN không được giải quyết.

Trong trường hợp vốn tự có của khối NHTMNN không được tăng trong năm 2016 (tương ứng với việc Nhà nước thu về toàn bộ cổ tức năm 2015), tăng trưởng tín dụng của khối NHTMNN chỉ ở mức 7-8% trong năm nay.

Khi đó, số vốn tín dụng thiếu hụt sẽ làm tăng trưởng GDP trong giai đoạn 2016-2020 bị giảm trung bình 0,55%-0,6%/năm, dẫn đến tăng trưởng GDP giai đoạn 2016-2020 dự kiến chỉ ở mức 6,05-6,4%/năm.

Trong trường hợp vốn tự có của khối NHTMNN tăng lên từ nguồn lợi nhuận giữ lại với ước tính ở mức 8,34%/năm (căn cứ theo mức tăng vốn tự có của khối NHTMCP giai đoạn 2011-2015), không có nguồn tăng vốn bổ sung từ bên ngoài, dự kiến tăng trưởng GDP giai đoạn 2016-2020 sẽ chỉ ở mức 6,3-6,7%/năm.

Bên cạnh đó, việc tăng trưởng tín dụng giảm so với yêu cầu ở mức 5-10% trong vòng 5 năm (2016-2020) sẽ làm giảm khoản thu của NSNN khoảng 1.800-5.000 tỷ đồng tiền thuế.

Từ những lập luận trên, báo cho cho rằng, nếu Bộ Tài chính không thu 4.700 tỷ đồng từ nguồn cổ tức trong năm 2016 từ BIDV và VietinBank đồng từ nguồn cổ tức trong năm 2016 - chiếm một phần nhỏ ~ 0,45% tổng thu NSNN, tuy nhiên việc cho phép BIDV và VietinBank được giữ lại phần lợi nhuận để lại này để tăng vốn đem lại những lợi ích dài hạn hơn, cụ thể:

Thứ nhất, giúp các NHTMNN đáp ứng yêu cầu theo thông lệ quốc tế về quản trị ngân hàng, định hạng tín nhiệm, cũng như chấp hành quy định của pháp luật hiện hành về đảm bảo an toàn vốn;

Thứ hai, tạo điều kiện mở rộng tín dụng, phục vụ tăng trưởng kinh tế, đặc biệt là đáp ứng nhu cầu tín dụng lớn của các ngành kinh tế, hạ tầng kỹ thuật, giao thông, viễn thông..., đầu tư vào các lĩnh vực, ngành nghề, vùng miền không có hoặc ít có lợi ích kinh tế trực tiếp (những lĩnh vực mà các NHTMCP và NHTMNN không đầu tư hoặc không có điều kiện đầu tư); chỉ tính riêng việc tăng thêm 4.700 tỷ đồng vốn tự có cho BIDV và VietinBank, khả năng sẽ mở rộng được thêm khoảng 50.000 nghìn tỷ đồng tín dụng cho nền kinh tế.

Thứ ba, lợi ích kinh tế đối với NSNN trong trung hạn và dài hạn: khi Nhà nước đầu tư cho các NHTMNN, số cổ tức hàng năm thu được thêm lớn hơn lãi suất tiết kiệm, cao hơn so với đầu tư vào các ngành khác (cao hơn nhiều lãi suất Chính Phủ đi vay), đặc biệt khi các NHTM bán bớt phần vốn Nhà nước hoặc phát hành thêm cổ phần còn thu được thặng dư đáng kể.

Thứ tư, đảm bảo cho các NHTMNN có đủ nguồn lực để thực hiện vai trò cân đối vĩ mô, can thiệp thị trường, nhất là trong công cuộc tái cơ cấu các TCTD giai đoạn 2.

Thứ năm, khi cổ đông Nhà nước cho phép giữ lại phần cổ tức đó để đầu tư cho tương lai, thể hiện tầm nhìn chiến lược, dài hơi, có tương lai, khi đó thị trường (các nhà đầu tư) đánh giá cao, và giá cổ phiếu của định chế tài chính đó tăng lên, nhà đầu tư cam kết lâu dài; đây là lợi ích không hề nhỏ. Đây cũng là điểm tích cực đối với nhà đầu tư tài chính hoặc đầu tư chiến lược, khi cân nhắc đầu tư/mua cổ phần tại các NHTMNN...