Doanh nghiệp Trung Quốc bị vùi dập không thương tiếc ở cả trong và ngoài nước, một thế hệ mới đang dần xuất hiện

Sóng gió liên tiếp ập đến

Deepglint, công ty phát triển công nghệ nhận diện khuôn mặt của Trung Quốc, là một trong 14 công ty nằm trong danh sách bị Mỹ cấm vận vì những cáo buộc liên quan đến lao động bất hợp pháp ở Tân Cương mà Mỹ công bố hôm 9/7.

Là công ty dẫn đầu thế giới trong lĩnh vực nhận diện khuôn mặt, Deepglint đã nhận được vốn đầu tư của Squoia Capital và nhiều quỹ đầu tư Mỹ khác. Tuy nhiên, giờ thì những nhà sáng lập tốt nghiệp từ các trường ĐH danh giá ở Mỹ của Deepglint sẽ phải thảo luận lại với các đối tác nước ngoài về viễn cảnh rời xa phương Tây.

Nhiều doanh nghiệp Trung Quốc cũng đang rơi vào trường hợp tương tự. Tổng thống Mỹ Joe Biden có cách tiếp cận không mấy khác biệt so với người tiền nhiệm Donald Trump. Năm ngoái, Quốc hội Mỹ thông qua dự luật tiến tới buộc các công ty Trung Quốc hủy niêm yết tại TTCK Mỹ - điều sẽ ảnh hưởng đến nhóm cổ phiếu có tổng giá trị vốn hóa lên tới gần 2.000 tỷ USD.

Bị cấm ở Mỹ, gã khổng lồ viễn thông Huawei đang cố gắng bán công nghệ 5G ở châu Âu. ByteDance suýt chút nữa đã phải thoái vốn hoàn toàn khỏi TikTok vì Mỹ lo ngại mạng xã hội nổi tiếng sẽ trở thành công cụ để chính phủ Trung Quốc thu thập dữ liệu cá nhân của người dùng. Tencent đang gặp rắc rối với 40% cổ phần ở Epic Games, công ty đứng sau trò chơi Fornite đình đám.

Không chỉ ở Mỹ mà trên khắp thế giới, các doanh nghiệp Trung Quốc bị coi là công cụ để Trung Quốc bành trướng. Thủ tướng Anh Boris Johnson hôm 7/7 tuyên bố sẽ điều tra vụ Newport Wafer Fab, nhà sản xuất chip lớn nhất nước Anh, bị 1 công ty Trung Quốc thâu tóm vì lý do an ninh quốc gia. Bộ Quốc phòng Australia có thể buộc chấm dứt hợp đồng cho công ty tư nhân Trung Quốc thuê 1 cảng biển lớn trong 99 năm.

Làn sóng vẫn chưa dừng lại bất chấp các doanh nghiệp Trung Quốc đã bớt hung hãn hơn. Tổng giá trị các thương vụ thâu tóm mà họ thực hiện ở nước ngoài đã giảm từ mức 200 tỷ USD trong năm 2016 xuống chỉ còn 36 tỷ USD trong năm 2020. Hoạt động cho vay xuyên biên giới (mà chủ yếu là các nước nghèo) của các ngân hàng quốc doanh cũng đã thu hẹp đáng kể.

Đây không phải là lần đầu tiên tham vọng bành trướng của các doanh nghiệp Trung Quốc bị "dội gáo nước lạnh". Khi các ông lớn hàng hóa như tập đoàn dầu khí CNOOC ồ ạt mua các mỏ ở nước ngoài và thâu tóm đối thủ trong những năm 1990, đã xuất hiện nhiều tiếng nói lo ngại về chủ nghĩa thuộc địa tài nguyên. Đến những năm 2010, hiện tượng các tập đoàn công nghiệp của Trung Quốc ráo riết thâu tóm các đối thủ phương Tây trên nhiều lĩnh vực từ hóa chất (vụ ChemChina mua lại Syngenta) cho đến ô tô (Geely’s mua Volvo) làm gợi nhớ đến công cuộc xâm chiếm của các doanh nghiệp Nhật Bản trong những năm 1980.

Giờ đây, khi mà các ông lớn công nghệ Trung Quốc tràn vào phố Wall, chính bản thân Trung Quốc lại tung ra những chính sách "ghìm cương". Dường như Chủ tịch Tập Cận Bình muốn chặn đứng mối quan hệ giữa họ và thị trường vốn phương Tây, đồng thời tăng cường kiểm soát dữ liệu. Tổng cộng Tencent và Alibaba đã mất 340 tỷ USD giá trị vốn hóa kể từ khi Trung Quốc bắt đầu chiến dịch siết chặt quản lý vào năm ngoái. Chỉ vài ngày sau khi Didi hoàn tất vụ IPO thành công rực rỡ trên sàn NYSE, ứng dụng gọi xe của hãng đã bị cấm cửa ở Trung Quốc.

Đi nhẹ nói khẽ

Có thể nói hiện tại các doanh nghiệp Trung Quốc đang phải đối mặt với "bão lớn". Tuy nhiên, nhìn kỹ hơn thì đang nổi lên 1 thế hệ mới các doanh nghiệp không chỉ thích nghi tốt mà còn đang phát triển rất tốt. Sau nhiều năm mở rộng, giờ số tiền họ kiếm được từ thị trường nước ngoài đã ngang ngửa với trong nước. Một số thì thành công với những khoản đầu tư nhỏ hơn mà sẽ không thu hút nhiều sự chú ý. Và một số đã tự phát triển được các công nghệ của riêng mình thay vì đi sao chép như trong quá khứ.

Quy mô của các doanh nghiệp Trung Quốc là rất lớn. Trung Quốc là nhà đầu tư lớn nhất thế giới năm 2020. Tổng lượng vốn FDI từ các doanh nghiệp Trung Quốc đạt 133 tỷ USD trong năm ngoái, chỉ giảm nhẹ so với 2019 bất chấp hoàn cảnh rất bất lợi. Nước này hiện có 3.400 công ty đa quốc gia, gần bằng con số của Mỹ và Tây Âu cộng lại. Khoảng 360 tập đoàn lớn có tổng doanh thu từ thị trường nước ngoài đạt khoảng 700 tỷ USD trong năm 2020, so với con số 250 tập đoàn ghi nhận tổng doanh thu 400 tỷ USD trong năm 2012.

Năm ngoái, các công ty đầu tư mạo hiểm của Trung Quốc rót khoảng 3,2 tỷ USD vào các startup Mỹ trong 249 thương vụ, mức cao thứ 2 trong lịch sử, theo số liệu từ công ty nghiên cứu Rhodium. CB Insights nhận định quý trước số lượng các nhà đầu tư Trung Quốc tham gia vào các thương vụ đầu tư mạo hiểm ở Mỹ đã đạt mức cao nhất kể từ 2016.

Năm ngoái hơn 100 công ty niêm yết có ít nhất 30% doanh thu đến từ bên ngoài Trung Quốc. 27 công ty có tỷ lệ 70% hoặc hơn. Trung bình doanh thu từ thị trường nước ngoài của 10 công ty hàng đầu đều đặn tăng trưởng 10% mỗi năm suốt từ 2005 đến nay. Cá biệt, doanh thu nước ngoài của Tencent tăng trưởng 40% mỗi năm trong suốt 1 thập kỷ.

Bí quyết của thế hệ mới

Bí quyết của các doanh nghiệp Trung Quốc là gì? Yếu tố đầu tiên là "địa phương hóa". Trong quá khứ, hầu hết vốn FDI được dùng để mua tài sản. Tuy nhiên, trong năm ngoái phần lớn lợi nhuận đã được tái đầu tư để mở rộng hơn nữa hoạt động ở các thị trường nước ngoài. Ví dụ, hãng đồ điện gia dụng Hisense đang đặt tham vọng tăng doanh thu nước ngoài từ 7,9 tỷ USD trong năm 2020 lên 23,5 tỷ USD trong năm 2025 để chi nhiều hơn cho các nhà máy cũng như hoạt động R&D và marketing ở nước ngoài.

Sau M&A, các doanh nghiệp Trung Quốc sẵn sàng duy trì bộ máy lãnh đạo là người nước ngoài. Syngenta vẫn đặt trụ sở ở Thụy Sĩ và ban lãnh đạo hầu hết là người nước ngoài, trong hội đồng quản trị chỉ có 2 lãnh đạo người Trung Quốc bất chấp nó bị thâu tóm bởi 1 tập đoàn quốc doanh. Tương tự, Geely cho phép người nước ngoài điều hành Volvo.

Trụ cột thứ hai trong chiến lược bành trướng của các doanh nghiệp Trung Quốc là chọn các thương vụ nhỏ hơn thay vì các "mega-deal". Nếu như trong giai đoạn 2015-2017 họ đã thâu tóm tổng cộng 425 tỷ USD tài sản và khiến các nhà lãnh đạo phải nhíu mày, trong số 235 thương vụ kể từ đầu năm đến nay, chỉ có 3 thương vụ có giá trị 1 tỷ USD trở lên.

"Ông trùm" chuyên thực hiện các thương vụ mini chính là Tencent. Kể từ đầu 2018, Tencent đã thực hiện ít nhất 85 khoản đầu tư xuyên biên giới, phần nhiều trong số đó hãng chỉ mua một lượng nhỏ cổ phần và tham gia cùng 1 liên minh gồm nhiều quỹ PE nước ngoài, ví dụ như mua 4% ở Rakuten hay mua số cổ phần trị giá 150 triệu USD ở Reddit.

Cuối cùng, thay vì sao chép, nhiều công ty Trung Quốc giờ đã có thể bán công nghệ của riêng mình. Những hãng ô tô như BYD và SVolt đang xây dựng nhà máy ở châu Âu. Hãng chip CATL vừa thông báo kế hoạch xây nhà máy 5 tỷ USD ở Indonesia. BeiDou, câu trả lời của Trung Quốc cho hệ thống định vị GPS của Mỹ, hiện đang được hơn 100 quốc gia sử dụng. Bất chấp lệnh trừng phạt của Mỹ, Huawei vẫn là lựa chọn hàng đầu cho mạng lưới 5G ở nhiều nơi kể cả châu Âu.

Nhiều người không nhận ra nhưng Shein, ngôi sao mới nổi trong làng thời trang nhanh rất được ưa chuộng trên TikTok, là 1 công ty Trung Quốc. Shein đã trở thành ứng dụng mua sắm hàng đầu ở 50 quốc gia, trong đó có Mỹ, nơi nó được người dùng iPhone tải về nhiều hơn cả Amazon trong tháng 6. OneConnect, nền tảng fintech thuộc sở hữu của công ty bảo hiểm Bình An, đang bán rất chạy các sản phẩm cho các ngân hàng và nhiều doanh nghiệp ở châu Á.

Thích nghi là đặc tính số 1 mà các doanh nghiệp cần phải có nếu muốn thành công. Và các doanh nghiệp Trung Quốc đang chứng tỏ họ thừa sức để làm được điều đó.

Tham khảo The Economist