Sợ... tăng lương

Điệp khúc tăng lương giờ đây đã trở thành một điệp khúc buồn. Chỉ có một bộ phận nhỏ CBCNVC nhà nước được tăng lương, nhưng giá cả lại ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của hàng chục triệu người. "Vũ điệu giá cả” không chừa những đối tượng không được tăng lương, khiến những người này cũng bị “vạ lây”.

Tăng... hình thức

Hội chứng sợ tăng lương không phải cho đến thời điểm này mới xuất hiện. Trong nhiều năm trở lại đây, khi Nhà nước có chủ trương điều chỉnh mức lương tối thiểu hàng năm, thu nhập bình quân của một số khu vực đã được tăng lên. Tuy nhiên, một thực tế khác lại nảy sinh là khi lương chưa tăng mà tất cả các loại hàng hóa đã leo lên hết một sàn mới.

TS Nguyễn Minh Phong - Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế - xã hội Hà Nội cho rằng, dù liên tục tăng lương và mức tăng lương là đáng kể, nhưng số tiền lương trung bình mà đa số người làm công ăn lương trong khu vực nhà nước được nhận vẫn còn xa mới đạt tới trình độ “lương tối thiểu”. 

Cũng theo ông Phong, lương của ta không phải là lương với đầy đủ nội dung và bản chất kinh tế (thị trường). Việc tăng lương ở nước ta cho đến nay về cơ bản vẫn chỉ là một thứ phản ứng tình thế, đối phó một cách bị động với lạm phát. Cuộc “chạy đua” theo lạm phát của lương diễn ra quyết liệt nhưng kết cục là lương ngày càng “hụt hơi” xa hơn so với mức giá. Cách tăng lương như hiện nay rõ ràng không thể giải quyết được vấn đề. Nó chỉ làm vấn đề trầm trọng hơn do ngày càng làm cho lương “thoát ly” xa hơn bản chất của nó. Chúng ta đang cần một cuộc cải cách tiền lương theo đúng nghĩa chứ không phải cứ tiến hành cuộc “rượt đuổi ma ra tông” trường kỳ của lương với giá.

Cũng bàn về vấn đề nâng cao mức sống của người lao động, ông Đặng Như Lợi - nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban về các vấn đề xã hội của Quốc hội nhận xét, chủ trương nâng mức sống tối thiểu của người lao động lên khi CPI tăng nhanh là đúng. Tuy nhiên, tăng lương tối thiểu thì phải tính đến nhiều yếu tố khác như tốc độ tăng năng suất lao động, tăng trưởng kinh tế chứ không chỉ CPI. 

Nếu xem việc điều chỉnh tiền lương chỉ mang ý nghĩa bù trượt giá thì thực tế sẽ không cải thiện khi chính việc tăng lương lại tác động đến giá cả. Tăng lương thì giá cả sẽ tiếp tục tăng. Vì thế, việc tăng lương phải nhìn ở góc độ trả lương cho đúng giá trị của sức lao động bỏ ra. Bàn ở góc độ ảnh hưởng của việc điều chỉnh tiền lương đến việc làm thì nó thực sự không ảnh hưởng khi chúng ta tin vào những con số mang “bệnh thành tích” của cơ quan quản lý.

Về nguyên tắc, tiền lương là giá cả của lao động và phải đảm bảo tái sản xuất sức lao động, ngày càng góp phần trực tiếp nâng cao chất lượng sống của người lao động. Tuy nhiên, với tư cách là yếu tố đầu vào của sản xuất kinh doanh, được phân phối theo kết quả đầu ra, tiền lương phụ thuộc vào năng suất cá nhân, hiệu quả sản xuất kinh doanh chung của DN và mức sống chung của đất nước. Hơn nữa, chính sách tiền lương phải đặt trong tổng thể chính sách phân phối và tái phân phối, bảo đảm công bằng xã hội, việc làm và gắn với vị trí lao động cụ thể, phụ thuộc vào quan hệ cung - cầu lao động trên thị trường lao động, có sự quản lý của Nhà nước.

Một sức ép hợp lý cho DN

Thực tế việc tăng lương tại nhiều DN đã thoát ly khỏi quy định điều chỉnh lương tối thiểu của Chính phủ. Tuy nhiên cho dù DN có không tăng lương như quy định thì việc điều chỉnh lương tối thiểu vẫn khiến DN phải đội thêm nhiều chi phí khác. Theo ông Chu Minh Tuấn - Chủ tịch Hội đồng Quản trị Cty CP Simco Sông Đà, mức lương tối thiểu điều chỉnh cao như vậy sẽ làm tăng không nhỏ tiền đóng bảo hiểm xã hội và các loại bảo hiểm hàng tháng khác. 

Trong bối cảnh giá nguyên liệu đầu vào tăng như hiện nay, việc tăng hàng trăm triệu tiền đóng bảo hiểm xã hội cho nhân viên hàng tháng cũng là một gánh nặng.  Hơn nữa, việc tăng lương đôi khi có tác động tiêu cực đến DN. Trong khi DN đang phải gồng mình với lạm phát, lãi suất ngân hàng tăng cao và khó khăn về vốn. Thêm việc tăng lương tối thiểu sẽ khiến các khoản chi bảo hiểm, các quỹ trích theo lương “phình” to tạo nhiều gánh nặng hơn cho DN. Sẽ có không ít DN phải tính đến chuyện đóng cửa hay cắt giảm nhân công. Lúc đó, người lao động bị mất việc làm thì thiệt thòi cũng là người lao động.

Bên cạnh đó, mặt trái của việc tăng chi phí nhân công là DN sẽ phải tính toán cẩn trọng hơn trong kế hoạch sử dụng lao động, không tuyển dụng mới và thậm chí có thể sa thải hàng loạt nhân viên. TS Bùi Sỹ Lợi - Phó Chủ nhiệm Ủy ban các vấn đề xã hội của Quốc hội cho biết, với mục tiêu tăng năng suất lao động cũng là cơ sở để đẩy nhanh lộ trình điều chỉnh mức lương tối thiểu, nhưng phải bảo đảm hài hòa lợi ích của người lao động với duy trì sản xuất của DN trên cơ sở bảo đảm giá thành sản phẩm và chi phí kinh doanh.

Một mục đích khác của tăng lương là tạo sức ép để DN tích cức đổi mới công nghệ, nâng cao năng xuất lao động. Nhưng sức ép nên dung vào lúc nào cũng là điều cần phải tính toán? Ông Nguyễn Hữu Sự - đại diện Hiệp hội Công thương Hà Nội cho biết, thực tế, để tăng lương tối thiểu, không chỉ có DN vất vả, khổ sở, ngay cả quản lý nhà nước cũng khó khăn. Xem xét lộ trình tăng lương không phải ở việc hoãn trong bao nhiêu tháng, mà là đến khi nào mới nên áp dụng. Kinh tế đang suy thoái, DN còn đang hỏi nhau sống hay chết. Chưa tăng lương, nhiều DN đã ngắc ngoải, còn nếu ép tăng, chắc họ chết hẳn.

Cần có chính sách ổn định và bền vững

Theo TS Trần Đình Thiên - Viện trưởng Viện Kinh tế VN, một chính sách tiền lương tốt phải phát huy được sức sáng tạo và năng lực, hiệu quả của đội ngũ lao động, nhất là lao động có chất lượng cao, các chuyên gia, nhân tài. Chính sách tiền lương còn phải đặt trong mối tương quan hài hòa thu nhập giữa các khu vực thị trường, lĩnh vực ngành nghề và tạo động lực định hướng và thúc đẩy tái cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại. Đặc biệt, một chính sách thu nhập thỏa đáng còn giúp giảm thiểu các xung đột lợi ích và đình công trong DN, giữ ổn định và sức hấp dẫn của môi trường đầu tư, kinh doanh.

Ông Phong đã đưa ra một số đề xuất: Nhà nước cần chủ động hơn trong phối hợp với các tổ chức công đoàn và hiệp hội nghề nghiệp - xã hội và linh hoạt hơn trong quy định mức tiền lương tối thiểu đáp ứng nhu cầu mức sống tối thiểu của người lao động theo thay đổi chung của thị trường.

Bên cạnh đó, cơ chế tiền lương trong các loại hình DN cũng cần được thống nhất và mở rộng quyền tự chủ của DN. Nhà nước cần khuyến khích hình thành cơ chế đối thoại, thương lượng, thỏa thuận và tự định đoạt về tiền lương, thống nhất định mức lao động, đơn giá tiền lương... Từng bước thực hiện chính sách tiền lương cao để đảm bảo người lao động có tích lũy từ tiền lương và mở rộng cơ hội cho họ mua cổ phần trong DN, để họ vừa là người lao động, vừa là người đầu tư, nhằm góp phần xây dựng quan hệ lao động hài hòa, ổn định và tiến bộ, giảm thiểu tranh chấp lao động và đình công trong DN.

Chính sách tiền lương khu vực nhà nước phải bảo đảm tiền tệ hóa đầy đủ tiền lương và lương là thu nhập chính, đáp ứng mức sống của công chức ở mức trên trung bình của xã hội. Đặc biệt, có cơ chế đặc thù trả lương đặc biệt và tôn vinh xứng đáng cho các nhân tài và lao động lành nghề, chuyên môn cao…

Tuy nhiên, đơn giản nhất - như cách nói của ông Thiên: Chúng ta đang cần một cuộc cải cách tiền lương theo đúng nghĩa chứ không phải cứ tiến hành cuộc “rượt đuổi ma ra tông” trường kỳ của lương với giá.

Theo Bá Tú